បញ្ហាព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ
អត្ថបទទាក់ទង
លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន អំពាវនាវដល់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរឲ្យរក្សាជំហរស្ងប់ស្ងាត់ និងត្រូវមានទំនុកចិត្តលើរដ្ឋាភិបាលចំពោះរឿងទំនាស់ព្រំដែនជាមួយថៃ នៅពេលដែលភាគីទាំងពីរ (កម្ពុជា-ថៃ) រង់ចាំការបកស្រាយសាលក្រមរបស់តុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ (ICJ) ដែលនឹងធ្វើឡើងនៅចុងឆ្នាំ២០១៣ នេះ។
បើទោះបីជាតំណាងប្រទេសកម្ពុជា និងថៃ បានបញ្ចប់ការឆ្លើយបំភ្លឺចំពោះមុខតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ ជុំវិញជម្លោះដីនៅជិតតំបន់ប្រាសាទព្រះវិហារ ហើយក៏ដោយ ក៏ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ-ថៃ ខ្លះ នៅតែបង្ហាញការព្រួយបារម្ភខ្លាចក្រែងមានការប្រយុទ្ធគ្នារវាងកងទ័ពទាំងពីរកើតឡើង។
កាលពីថ្ងៃសុក្រ ទី១៩ ខែមេសា គឺជាថ្ងៃចុងក្រោយនៃសវនាការផ្ទាល់មាត់ជុំវិញទំនាស់ប្រាសាទព្រះវិហារ រវាងប្រទេសកម្ពុជា និងថៃ។ ថ្ងៃសុក្រ គឺជាវេនរបស់ប្រទេសថៃ ឡើងតតាំងចំពោះការបកស្រាយរបស់ប្រទេសកម្ពុជា ថ្លែងកាលពីថ្ងៃព្រហស្បតិ៍ ទី១៨ ខែមេសា។
ក្រុមអ្នកច្បាប់ និងតំណាងភាគីកម្ពុជា បានបញ្ចប់ការឡើងបកស្រាយរបស់ខ្លួននៅឯតុលាការក្រុងឡាអេ ហើយកាលពីល្ងាចថ្ងៃព្រហស្បតិ៍ ទី១៨ ខែមេសា ម្សិលមិញ។
តុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ កាលពីថ្ងៃព្រហស្បតិ៍ បានបញ្ចប់ការបកស្រាយរបស់ភាគីកម្ពុជា ឆ្លើយតបទៅនឹងការបកស្រាយរបស់ភាគីថៃ កាលពីថ្ងៃពុធ ទី១៧ មេសា ស្ដីពីសាលដីកាឆ្នាំ១៩៦២ ទាក់ទងនឹងប្រាសាទព្រះវិហារ។
ថ្ងៃនេះចូលដល់ថ្ងៃទីបីហើយនៃសវនាការផ្ទាល់មាត់នៅក្រុងឡាអេ។ ថ្ងៃព្រហស្បតិ៍ នេះ ដល់វេនភាគីកម្ពុជា ឡើងបកស្រាយតទល់នឹងការចោទប្រកាន់នានារបស់ភាគីថៃ ដែលលើកឡើងកាលពីថ្ងៃពុធ ទី១៧ ខែមេសា។
ស្របពេលមានសវនាការបកស្រាយសាលក្រមតុលាការអន្តរជាតិឡើងវិញ ស្ដីពីប្រាសាទព្រះវិហារ នៅតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ ទីក្រុងឡាអេ ដំណើរការឈានចូលថ្ងៃទី៣នោះ សន្តិសុខនៅតាមខ្សែបន្ទាត់ព្រំដែនកម្ពុជាវិញ ត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលនៃប្រទេសទាំងពីរពង្រឹងតឹងរ៉ឹងជាងមុន។
តុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ (ICJ) ស្ថិតនៅទីក្រុងឡាអេ ប្រទេសហូល្លង់ដ៍ ហើយនៅទីក្រុងនេះ ក៏មានតុលាការអន្តរជាតិមួយទៀតតាំងនៅដែរ គឺតុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិ (ICC)។
ចាប់ពីថ្ងៃទី១៥ ខែមេសា ឆ្នាំ២០១៣ ភាគីកម្ពុជា ដឹកនាំដោយលោក ហោ ណាំហុង រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការបរទេស និងភាគីថៃ លោក វិរ៉ាឆៃ ផ្លាសៃ (Virachai Plasai) ដែលជាតំណាងរដ្ឋាភិបាលប្រទេសថៃ ឡើងបកស្រាយផ្ទាល់មាត់នៅតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ (ICJ) នាទីក្រុងឡាអេ (Hague) ប្រទេសហូល្លង់ដ៍ (Netherlands)។
ស្ថានភាពនៅតាមខ្សែបន្ទាត់ព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ មកដល់ពេលនេះពុំមានអ្វីប្រែប្រួលនៅឡើយទេ ក្រៅពីបង្កើនការប្រយ័ត្ន និងពង្រឹងការយាមល្បាតនៅតាមជាយដែននៃប្រទេសទាំងពីរជាងមុននោះ។
តុលាការក្រុងឡាអេ កាលពីថ្ងៃ១៧ ខែមេសា បានស្ដាប់ការបកស្រាយពេញមួយថ្ងៃរបស់តំណាងប្រទេសថៃ បន្ទាប់ពីភាគីកម្ពុជា បានឡើងធ្វើបទបង្ហាញកាលពីថ្ងៃ១៥ មេសា កន្លងទៅ។ នៅចុងបញ្ចប់នៃការឡើងបកស្រាយរបស់ភាគីថៃ លោក ហោ ណាំហុង ប្រតិភូកម្ពុជា មានប្រសាសន៍ថា ថៃនិយាយដដែលរបៀបទាល់ច្រក ហើយថា កម្ពុជានៅតែមានមូលដ្ឋានច្បាស់លាស់ជាងក្នុងរឿងក្តីនេះ។
ថ្ងៃ១៧ មេសា នេះ ជាថ្ងៃទីពីរនៃសវនាការផ្ទាល់មាត់នៅទីក្រុងឡាអេ (Hague) ប្រទេសហូល្លង់ដ៍ (Netherlands)។ ថ្ងៃនេះ ភាគីថៃ ឡើងបកស្រាយនូវជំហររបស់ខ្លួននៅមុខអង្គតុលាការដែលមានសមាជិកទាំងអស់ចំនួន ១៥រូប។
នៅថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ២០១៣ ភាគីប្រទេសថៃ នឹងឡើងបកស្រាយផ្ទាល់មាត់អំពីទំនាស់ទាក់ទងទៅនឹងដីទំហំ ៤,៦គីឡូម៉ែត្រការ៉េ នៅជិតតំបន់ប្រាសាទព្រះវិហារ នៅតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ នាទីក្រុងឡាអេ (Hague) ប្រទេសហុឡង់ដ៍ (Netherlands)។
តុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ នៅទីក្រុងឡាអេ បានបើកសវនាការនៅព្រឹកថ្ងៃច័ន្ទ ទី១៥ មេសា នេះ ដើម្បីស្ដាប់ការបកស្រាយផ្ទាល់មាត់អំពីទំនាស់ទាក់ទងទៅនឹងដីទំហំ ៤,៦គីឡូម៉ែត្រការ៉េ នៅជិតតំបន់ប្រាសាទព្រះវិហារ។
នៅថ្ងៃទី១៥ ខែមេសា នេះ គឺជាថ្ងៃទីមួយដែលតុលាការយុត្តិធម៌ក្រុងឡាអេ បើកសវនាការមួយ ដើម្បីស្ដាប់ការបកស្រាយដោយផ្ទាល់មាត់ពីភាគីកម្ពុជានិងថៃ ទាក់ទងនឹងទំនាស់ប្រាសាទព្រះវិហារ។
មន្ត្រីអាជ្ញាធរនៅតាមខ្សែបន្ទាត់ព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ បានឲ្យដឹងថា ពលរដ្ឋខ្មែរត្រៀមខ្លួនរួចជាស្រេចដើម្បីជម្លៀសចេញ ឬរៀបចំទីតាំងសុវត្ថិភាព ដូចជាត្រង់សេ និងគោលដៅសុវត្ថិភាព ប្រសិនជាមានករណីផ្ទុះអាវុធកើតឡើងដោយចៃដន្យ ក្នុងពេលតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិស្ដាប់ការបកស្រាយផ្ទាល់មាត់ស្ដីពីបញ្ហាប្រាសាទព្រះវិហារ។
ប្រមុខរដ្ឋាភិបាល លោក ហ៊ុន សែន នៅថ្ងៃទី១១ ខែមេសា បានប្រកាសសុំឲ្យប្រជាពលរដ្ឋ និងយោធាកម្ពុជា នៅតាមបណ្តោយព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ រក្សាភាពស្ងប់ស្ងាត់ នៅគ្រាដែលតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ អាយ.ស៊ី.ជេ (ICJ = International Court of Justice) បកស្រាយសាលក្រមសំណុំរឿងប្រាសាទព្រះវិហារ ឆ្នាំ១៩៦២ ចាប់ពីថ្ងៃទី១៥ ដល់ថ្ងៃទី១៩ ខែមេសា ឆ្នាំ២០១៣។
រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការបរទេសកម្ពុជា លោក ហោ ណាំហុង បានដឹកនាំគណៈប្រតិភូអ្នកជំនាញច្បាប់ និងអ្នកជំនាញផែនទីកម្ពុជា ទៅកាន់តុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ អាយ.ស៊ី.ជេ (ICJ = International Court of Justice) នៅប្រទេសហុឡង់ដ៍ (Netherlands) នៅល្ងាចថ្ងៃទី៩ ខែមេសា។
រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការបរទេស លោក ហោ ណាំហុង និងជាឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រី នឹងដឹកនាំគណៈប្រតិភូជាន់ខ្ពស់មួយក្រុមទៅកាន់តុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ (ICJ) នៅប្រទេសហុឡង់ដ៍ (Netherlands) នៅថ្ងៃទី៩ ខែមេសា ដើម្បីចូលរួមក្នុងសវនាការបកស្រាយសាលក្រមសំណុំរឿងប្រាសាទព្រះវិហារ ឆ្នាំ១៩៦២ ទល់នឹងភាគីថៃ។
ប្រជាពលរដ្ឋរស់នៅជាយដែនកម្ពុជា-ថៃ ក្នុងខេត្តប៉ៃលិន ចោទប្រកាន់មន្ត្រីយោធាការពារវរព្រំដែន៨២១ ថា គឺជាអ្នកស្ថិតនៅពីក្រោយទាហានឈុតខ្មៅថៃ ដែលបណ្ដេញពលរដ្ឋខ្មែរមិនឲ្យដាំដុះ ឬធ្វើកសិកម្មក្នុងអធិបតីភាពរបស់កម្ពុជា។
រដ្ឋលេខាធិការក្រសួងការបរទេសកម្ពុជា លោក ឡុង វីសាលោ បានមានប្រសាសន៍នៅថ្ងៃទី២៩ ខែមីនា ថា គណៈប្រតិភូកម្ពុជា មួយក្រុមដឹកនាំដោយរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការបរទេស លោក ហោ ណាំហុង គ្រោងចាកចេញទៅតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ (ICJ) នៅប្រទេសហុឡង់ដ៍ (Netherland) នៅពីរសប្ដាហ៍ខាងមុខនេះ។
ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែររស់នៅក្នុងខេត្តពោធិ៍សាត់ ដែលជាខេត្តមួយមានព្រំដែនជាប់នឹងប្រទេសថៃ នោះ ពួកគាត់បានបញ្ជាក់ថា ពុំមានបញ្ហារំកិលបង្គោលព្រំដែនកើតឡើងនោះទេ។
អង្គការសង្គមស៊ីវិល ដែលធ្វើការពាក់ព័ន្ធនឹងបញ្ហាព្រំដែន បានបញ្ចេញប្រតិកម្មប្រឆាំងនឹងអាជ្ញាធរខេត្តប៉ៃលិន ដែលបានបញ្ឈប់មេប៉ុស្តិ៍បរថ្មី កាលពីពេលថ្មីៗនេះ និងបង្ហាញការសោកស្ដាយចំពោះមន្ត្រីរដ្ឋាភិបាល ដែលគំរាមប្ដឹងវិទ្យុអាស៊ីសេរី។
មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់របស់រដ្ឋាភិបាលមកពីស្ថាប័នបីផ្សេងគ្នា ធ្វើសន្និសីទកាសែតរួមគ្នា ដើម្បីច្រានចោលការផ្សាយព័ត៌មានរបស់វិទ្យុអាស៊ីសេរី នៅថ្ងៃទី២៧ មីនា ដែលផ្សាយពី "ពលរដ្ឋតាមព្រំដែនចោទទាហានថៃថារំលោភយកទឹកដីខ្មែរ"។
រដ្ឋលេខាធិការទីស្ដីការគណៈរដ្ឋមន្ត្រី លោក ផៃ ស៊ីផាន និងជាអ្នកនាំពាក្យ នៅថ្ងៃទី២៨ ខែមីនា បានប្រកាសគំរាមប្ដឹងវិទ្យុអាស៊ីសេរី ទៅតុលាការយោធា ក្រោមបទបង្កអសន្តិសុខជាតិ ពាក់ព័ន្ធនឹងសេចក្តីរាយការណ៍ព័ត៌មានជុំវិញបញ្ហាព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ។
ស្នងការប៉ូលិសខេត្តប៉ៃលិន សម្រេចដកតួនាទីមេប៉ុស្តិ៍វរព្រំដែន ៨២១ នៅចំណុចបរថ្មី ក្នុងខេត្តប៉ៃលិន ក្រោយពេលលោកបានការពារសន្តិសុខអ្នករាយការណ៍ព័ត៌មានរបស់វិទ្យុអាស៊ីសេរី ៣នាក់ ដែលចុះពិនិត្យមើលបង្គោលព្រំដែនលេខ ៦៤ នៅចំណុចអូរអែម កាលពីជាង១សប្តាហ៍មុន។
ប្រជាពលរដ្ឋខេត្តបាត់ដំបង បានអះអាងថា ដីខ្មែរតាមព្រំដែនមួយផ្នែក ដែលអតីតកងទ័ពខ្មែរក្រហមកាន់កាប់មុនឆ្នាំ១៩៩៦ បច្ចុប្បន្នត្រូវថៃ កាន់កាប់ស្ទើរតែទាំងស្រុង និងបារម្ភខ្លាចបាត់បង់បន្ថែមទៀត បើសិនអាជ្ញាធរ ឬប្រមុខដឹកនាំរដ្ឋាភិបាល មិនយកចិត្តទុកដាក់បញ្ហានេះ។
ភាគីកម្ពុជា និងថៃ កំពុងត្រៀមឯកសារជម្លោះករណីប្រាសាទព្រះវិហារ ដើម្បីឡើងថ្លែងផ្ទាល់មាត់នៅតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ (ICJ) ក្នុងទីក្រុងឡាអេរ ប្រទេសហុឡង់ដ៍ នៅពាក់កណ្ដាលខែមេសា ខាងមុខ។
ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែររស់នៅតាមជាយដែនខ្មែរ-ថៃ ក្នុងខេត្តប៉ៃលិន អះអាងថា នៅចុងឆ្នាំ២០១២ កន្លងទៅនេះ យោធាថៃ ដែលល្បាតតាមខ្សែបន្ទាត់ព្រំដែន បានប្រើប្រាស់យុទ្ធសាស្ត្រថ្មីមួយទៀត គឺជំរុញឲ្យពលរដ្ឋខ្មែរលក់ដីនៅតាមព្រំដែនកម្ពុជា ឲ្យទៅថៃ ក្នុងតម្លៃខ្ពស់ដែលពួកគេចង់បាន។
អាជ្ញាធរថៃ បានយល់ព្រមបើកច្រកទ្វារតំបន់រវាងខេត្តត្រាត និងខេត្តបាត់ដំបង ឡើងវិញ ក្រោយពីថៃ បានបិទដោយឯកតោភាគីអស់មួយរយៈពេលមក ព្រោះពួកគេមានការខឹងចំពោះប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរដែលចេះតែចូលទៅលួចកាប់ឈើនៅក្នុងទឹកដីថៃ។
សង្គមស៊ីវិល និងប្រជាពលរដ្ឋរស់នៅខេត្តជាប់ព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ បានស្នើឲ្យរាជរដ្ឋាភិបាលពន្លឿនការអភិវឌ្ឍតាមព្រំដែន និងលើកទឹកចិត្តកសិករឲ្យទៅសង់លំនៅឋានឲ្យបានច្រើន ដើម្បីទប់ស្កាត់ការលួចរំកិលបង្គោលព្រំដែនពីប្រទេសជិតខាង។
ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ និងសកម្មជនព្រំដែនមួយចំនួនកំពុងព្រួយបារម្ភខ្លាចបាត់បង់ទឹកដីមួយផ្នែកទៀត ទៅឲ្យប្រទេសថៃ ដូចករណីដែលអ្នកស្រុកចោទថា បាត់ដីទៅឲ្យប្រទេសវៀតណាម ចំពោះផែនការកំណត់បង្គោលព្រំដែនគោកជាមួយប្រទេសថៃ នាពេលខាងមុខ។
អ្នកវិភាគបញ្ហាសង្គម និងប្រជាពលរដ្ឋ ស្នើឲ្យរាជរដ្ឋាភិបាល និងអ្នកនយោបាយគ្រប់និន្នាការនយោបាយ សហការគ្នាការពារ និងទប់ស្កាត់រាល់សកម្មភាពឈ្លានពានទឹកដីពីប្រទេសជិតខាងកម្ពុជា បន្ទាប់ពីឃើញទាហានថៃ បានពង្រាយកងទ័ពឈរជើងចូលទឹកដីខ្មែរធ្លាប់កាន់កាប់។
ប្រធានគណៈកម្មការកិច្ចការព្រំដែនកម្ពុជា ធ្លាប់អះអាងថា ពលរដ្ឋខ្មែរមិនត្រូវបានគេហាមឃាត់ទេ បើចង់ទៅមើលបង្គោលព្រំដែន។ ក៏ប៉ុន្តែ បែរជាយោធាការពារព្រំដែនខាងភាគីកម្ពុជា តែងហាមប្រាមប្រជាពលរដ្ឋណាដែលចង់ដឹងពីខណ្ឌសីមាប្រទេសខ្លួន ផ្ទុយពីការអះអាងនេះទៅវិញ។
ពលរដ្ឋខ្មែរដែលធ្វើចំណាកស្រុកទៅរកការងារនៅប្រទេសថៃ បានកើនឡើងកាន់តែខ្ពស់ នៅតាមច្រកប៉ោយប៉ែត និងច្រករបៀងតូចៗ ដូចជាច្រកបឹងត្រកួន ទំនប់ក៥ និងច្រកព្រៃគប់ ជាដើម ក្នុងខេត្តបន្ទាយមានជ័យ ក្នុងមួយថ្ងៃមានពលរដ្ឋខ្មែរត្រូវតម្រងជាជួរៗរាប់ពាន់នាក់ ឆ្លងចូលទៅប្រទេសថៃ ដើម្បីស្វែងរកការងារធ្វើ។ ក៏ប៉ុន្តែ បញ្ហានេះត្រូវបានប្រធានច្រកព្រំដែនជោគជ័យ ឲ្យដឹងផ្សេងទៅវិញថា បច្ចុប្បន្ននេះពុំមានពលករចំណាកស្រុកទៀតទេ។
អតីតទាហានតស៊ូគាំទ្រអតីតព្រះមហាក្សត្រ សម្ដេចព្រះ នរោត្តម សីហនុ តាមជាយដែនកម្ពុជា-ថៃ បានរិះគន់រដ្ឋាភិបាលបច្ចុប្បន្នថា តែងបានធ្វើទុក្ខទោសទៅលើពលរដ្ឋរបស់ខ្លួនដែលហ៊ានសម្ដែងមតិសោកស្ដាយលើការបាត់បង់បូរណភាពទឹកដីទៅឲ្យប្រទេសជិតខាង។
ប្រមុខរដ្ឋាភិបាលលោក ហ៊ុន សែន នៅថ្ងៃទី២២ ខែកុម្ភៈ បានប្រកាសថា កងកម្លាំងយោធា និងកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធនានានៃប្រទេសកម្ពុជា ត្រូវតែត្រៀមខ្លួនកម្រិតខ្ពស់បំផុត ដើម្បីការពារព្រំដែននៅតំបន់ប្រាសាទព្រះវិហារ នៅគ្រាដែលតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ អាយស៊ីជេ (ICJ = International Court of Justice) គ្រោងបកស្រាយសាលក្រមឆ្នាំ១៩៦២ នៃសំណុំរឿងប្រាសាទព្រះវិហារ នៅពាក់កណ្ដាលខែមេសា ឆ្នាំ២០១៣ ខាងមុខនេះ។
បរិបទនយោបាយនៅក្នុងអតីតកាល បានបង្ហាញឲ្យដឹងថា ប្រទេសកម្ពុជា បានក្លាយជាទិសដៅនៃការឈ្លានពានបូរណភាពទឹកដីពីប្រទេសជិតខាង ដូចជាប្រទេសថៃ និងប្រទេសវៀតណាម ជាដើម។ ចំណែកក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ននេះវិញ ទឹកដីរបស់ខ្មែរស្ទើរទាំងស្រុងនៅតាមជួរភ្នំដងរែក ដែលជាអតីតបន្ទាយឈរជើងរបស់ទាហានតស៊ូនៅតាមជាយដែន ត្រូវបានយោធាឈុតខ្មៅថៃ ឈរជើងនៅទីនោះ។
អ្នកវិភាគបញ្ហាសង្គមឯករាជ្យ អះអាងថា រដ្ឋាភិបាលគួរធ្វើការអភិវឌ្ឍនៅតាមបន្ទាត់ព្រំដែនជាមួយប្រទេសជិតខាងឲ្យមានគ្រប់ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ និងលើកទឹកចិត្តឲ្យប្រជាពលរដ្ឋទៅរស់នៅ ឬសង់លំនៅឋានឲ្យបានច្រើន ដើម្បីទប់ស្កាត់ការលួចរំកិលបង្គោលព្រំដែនពីប្រទេសជិតខាង។
ទាហានយាមការពារព្រំដែនរបស់ថៃ នៅចំណុចច្រកជាំសាង៉ាំ ស្ថិតក្នុងស្រុកអន្លង់វែង ខេត្តឧត្តរមានជ័យ បានហាមប្រាមប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរមិនឲ្យសង់ផ្ទះ និងតូបលក់ដូរឥវ៉ាន់នៅក្បែរច្រកទ្វារព្រំដែន ក្នុងទឹកដីរបស់ខ្មែរនោះទេ។ គេមិនបានដឹងអំពីមូលហេតុនៃការហាមប្រាមនោះឡើយ។
ការបន្តជាប់គាំងដែលមិនអាចឈានទៅរកការបញ្ចប់ជម្លោះនៅតាមព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ ជាពិសេសនៅតំបន់ប្រាសាទព្រះវិហារ បានបន្តអូសបន្លាយអស់រយៈពេលជិត ៥ឆ្នាំមកហើយ ចាប់ពីខែកក្កដា ឆ្នាំ២០០៨។
មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ក្រសួងមហាផ្ទៃ ប្រតិកម្មទៅនឹងព័ត៌មានដែលផ្សាយពីស្ថានភាពខ្វះខាតទឹកប្រើប្រាស់របស់កងកម្លាំងការពារព្រំដែននៅលើខ្នងភ្នំតំបន់ប្រាសាទព្រះវិហារ ជាប់ព្រំដែនខ្មែរ-ថៃ។