របាយការណ៍នៃការកាន់អំណាចរបស់លោក ហ៊ុន សែន រយៈពេល៣០ឆ្នាំ
2015.01.13
ថ្ងៃទី១៤ ខែមករា ស្អែកនេះ គឺជាខួបគម្រប់រយៈពេល ៣០ឆ្នាំ ដែលលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន បានកាន់តំណែងជានាយករដ្ឋមន្ត្រី។ ស្របគ្នានេះអង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិ (Human Rights Watch) ចេញរបាយការណ៍ថ្មីមួយស្ដីពីរយៈពេល ៣០ឆ្នាំក្នុងពេលកាន់តំណែងរបស់លោក ហ៊ុន សែន។
អង្គការនេះបង្ហាញថា លោក ហ៊ុន សែន គឺជាមេដឹកនាំដែលជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ទី៦ ក្នុងចំណោមអ្នកដឹកនាំកាន់ដំណែងយូរជាងគេក្នុងពិភពលោក។ អង្គការនេះបានចាត់ទុកលោកថាជាមេដឹកនាំកាន់អំណាចយូរដោយប្រើប្រាស់មធ្យោបាយសំខាន់ៗមួយចំនួន រួមមានការប្រើអំពើហិង្សា ការគាបសង្កត់ និងអំពើពុករលួយ។ យ៉ាងណាមន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលច្រានចោលរបាយការណ៍នេះ ដោយចាត់ទុកអង្គការនេះថា ព្យាយាមបង្ខូចកេរ្តិ៍ឈ្មោះលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី និងរដ្ឋាភិបាល។
ក្នុងរបាយការណ៍ដែលមានកម្រាស់ជាង ៧០ទំព័ររបស់អង្គការ យូមែន រ៉ៃត៍ វ៉ច្ឆ (Human Rights Watch) បានរៀបរាប់ពីជីវិតក្នុងឆាកនយោបាយរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ដែលអាចកាន់កាប់អំណាចបានយូរ គឺនឹងចូលដល់ ៣០ឆ្នាំនៅពេលនេះ។
របាយការណ៍របស់ យូមែន រ៉ៃត៍ វ៉ច្ឆ បានលើកឡើងចំណុចជាច្រើនពាក់ព័ន្ធដល់ការប្រើប្រាស់អំណាចរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ដើម្បីរក្សាតំណែងចាប់តាំងពីពេលលោកបានកាន់តំណែងជានាយករដ្ឋមន្ត្រីកាលពីឆ្នាំ១៩៨៥។
របាយការណ៍ដដែលលើកឡើងទៀតថា លោក ហ៊ុន សែន ត្រូវដាក់បញ្ចូលក្នុងចំណោមអ្នកដឹកនាំដែលឋិតក្នុងតំណែងតាមរយៈការប្រើប្រាស់អំពើហិង្សាក្នុងចេតនានយោបាយគ្រប់គ្រងកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធគៃបន្លំការបោះឆ្នោត ប្រព្រឹត្តអំពើពុករលួយធ្ងន់ធ្ងរ និងមានការគាំទ្រពីបរទេសគឺរដ្ឋាភិបាលទីក្រុងហាណូយ ដែលជ្រើសរើសលោកអោយកាន់តំណែង និងអាចបន្តតំណែងទៅមុខទៀតស្របតាមការអះអាងរបស់ លោក ហ៊ុន សែន នៅពេលកន្លងទៅ។
របាយការណ៍បញ្ជាក់ទៀតថា នៅក្នុងផ្នែកខ្លះ លោក ហ៊ុន សែន បានបង្ហាញអោយឃើញថា បានខិតខំប្រឹងប្រែងក្នុងឋានៈជាអ្នកដឹកនាំវ័យក្មេងក្នុងការនាំប្រទេសត្រឡប់ទៅឆាកអន្តរជាតិ និងបានសម្របសម្រួលអោយមានកិច្ចព្រមព្រៀងក្រុងប៉ារីស កាលពីឆ្នាំ១៩៩១។ ប៉ុន្តែក្នុងស្ថានភាពពិតគឺផ្ទុយគ្នាទៅវិញទេ ដ្បិតក្នុងតួនាទីជានាយករដ្ឋមន្ត្រី ជំនួសអោយការប្រើប្រាស់តួនាទីដើម្បីកែលំអវិស័យសុខាភិបាល ការអប់រំ និងបទដ្ឋានរស់នៅរបស់ពលរដ្ឋ លោក ហ៊ុន សែន បានពាក់ព័ន្ធនឹងការរំលោភសិទ្ធិមនុស្សដ៏ធ្ងន់ធ្ងរទៅវិញ រួមមានអំពើកាប់សម្លាប់ក្រៅច្បាប់ ទារុណកម្ម ការចាប់ឃុំខ្លួន ត្រួតត្រា រារាំងសេរីភាពសមាគម ការជួបប្រជុំ និងការបង្កើតបណ្ដាញស៊ើបការ រាយការណ៍នៅពេញប្រទេស ក្នុងគោលបំណងបំភិតបំភ័យ បំភ័ន្តសាធារណៈមតិ។ យុទ្ធសាស្ត្រចម្បងជាងគេរបស់លោក ហ៊ុន សែន គឺការគំរាមកំហែង និងប្រើប្រាស់កម្លាំង។
ក្នុងពេលដែលលោក ហ៊ុន សែន កាន់អំណាចមានសកម្មជននយោបាយបក្សប្រឆាំង អ្នកសារព័ត៌មាន មេដឹកនាំសហជីពជាច្រើននាក់ត្រូវបានសម្លាប់ដោយចេតនានយោបាយ។ ករណីខ្លះដែលឃាតកត្រូវគេស្គាល់ ប៉ុន្តែពុំត្រូវស៊ើបអង្កេត ចោទប្រកាន់ ឬដាក់ទោសឡើយ។
អ្នកនាំពាក្យអង្គភាពព័ត៌មាន និងប្រតិកម្មរហ័សនៃទីស្ដីការគណៈរដ្ឋមន្ត្រី លោក ទិត សុធា មានប្រសាសន៍ថា របាយការណ៍របស់ យូមែន រ៉ៃត៍ វ៉ច្ឆ ជារបាយការណ៍បំផ្លើសការពិត ព្យាយាមបំភ្លេចរាល់សមិទ្ធផលដែលរដ្ឋាភិបាលសម្រេចបាន៖ «របាយការណ៍នេះបំភ្លេចចោលទាំងស្រុងនូវវីរភាពគ្មានពីររបស់ថ្នាក់ដឹកនាំដែលបានតស៊ូ លះបង់ បូជាអាយុជីវិត រហូតធានាបាននូវសុខសន្តិភាព និងការអភិវឌ្ឍមកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ សុទ្ធតែមានឫសគល់នៃបញ្ហាដែលជាកត្តាប្រវត្តិសាស្ត្រពិតប្រាកដ។ ប៉ុន្តែ យូមែន រ៉ៃត៍ វ៉ច្ឆ នេះ ជាទម្លាប់គាត់តែងតែខ្វាក់ភ្នែកជុំវិញសភាពការណ៍ពិត ហើយគាត់តែងតែនិយាយបំផ្លើសនូវព័ត៌មានដែលបានកើតឡើងក្នុងសង្គមកម្ពុជា បច្ចុប្បន្ន»។
ទោះយ៉ាងណារបាយការណ៍នោះបានកត់ត្រាពីបញ្ហាសិទ្ធិមនុស្សដែលពាក់ព័ន្ធនឹងលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ដែលអាចចាត់ទុកជាបទឧក្រិដ្ឋប្រឆាំងមនុស្សជាតិចាប់តាំងពីលោកបានកាន់តួនាទីជាមេបញ្ជាការទ័ពខ្មែរក្រហម ក្នុងអំឡុងទសវត្ស៧០ ចំពោះការប្រព្រឹត្តប្រឆាំងជនជាតិចាម។ នៅក្នុងទសវត្ស៨០ ពេលលោកធ្វើជានាយករដ្ឋមន្ត្រីពាក់ព័ន្ធនឹងការងារដោយបង្ខំ និងឃុំឃាំងមនុស្សជាប្រព័ន្ធ។ លុះក្នុងទសវត្ស៩០ លោកបានពាក់ព័ន្ធនឹងការកាប់សម្លាប់ក្រៅច្បាប់ក្នុងរដ្ឋប្រហារ ការគប់គ្រាប់បែកលើហ្វូងបាតុករ។ ក្នុងរយៈពេលចុងក្រោយនេះ លោកបានរារាំងដំណើរការរបស់សាលាក្ដីកាត់ទោសមេដឹកនាំខ្មែរក្រហម មិនគោរពគោលការណ៍នៃការបោះឆ្នោតដោយសេរី និងយុត្តិធម៌ លោកហាក់បំភ្លេចចោលអនុសញ្ញាអន្តរជាតិស្ដីពីសិទ្ធិមនុស្ស ដែលរដ្ឋាភិបាលរបស់លោកបានផ្ដល់សច្ចាប័ន រួមនឹងការគំរាមកំហែងជាច្រើនទៀតទៅអ្នកនយោបាយ អ្នកការពារសិទ្ធិមនុស្ស និងអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល។ ស្របគ្នានេះកម្ពុជា ត្រូវរាយការណ៍ថា ប្រឈមនឹងបញ្ហាពុករលួយធ្ងន់ធ្ងរ រីឯលោក ហ៊ុន សែន មានទ្រព្យសម្បត្តិរាប់រយលានដុល្លារតែក្នុងរយៈពេលដែលលោកលេចមុខក្នុងតួនាទីដឹកនាំគិតពីឆ្នាំ១៩៧៩។
លោក ទិត សុធា បន្តថា របាយការណ៍របស់ យូមែន រ៉ៃត៍ វ៉ច្ឆ បង្ហាញថា អង្គការនេះនៅតែបន្តផ្សព្វផ្សាយបង្ខូចកេរ្តិ៍ឈ្មោះរបស់ប្រមុខដឹកនាំ និងរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ក្នុងឆាកអន្តរជាតិ តាមនិន្នាការប្រឆាំង៖ «ក្រុមប្រឆាំងគេបានសហការគ្នាយ៉ាងស្អិតល្មួតក្នុងការផ្គុំនូវរបាយការណ៍មួលបង្កាច់ ដើម្បីសម្អុយកេរ្តិ៍ឈ្មោះនរណាមួយ ជាពិសេសគឺគេប៉ុនប៉ងសម្អុយកេរ្តិ៍ឈ្មោះរាជរដ្ឋាភិបាលនេះយូរមកហើយ»។
នៅទំព័រចុងក្រោយរបស់របាយការណ៍បានបញ្ជាក់ថា របាយការណ៍នេះស្រាវជ្រាវនឹងសរសេរដោយនាយកប្រចាំតំបន់អាស៊ី នៃអង្គការ យូមែន រ៉ៃត៍ វ៉ច្ឆ លោក ប្រ៊ែដ អាដាម (Brad Adams) និងក្រុមការងាររបស់លោក។ ក្នុងរបាយការណ៍ក៏បានលើកឡើងនូវអនុសាសន៍មួយចំនួនទៅសហគមអន្តរជាតិ ដៃគូអភិវឌ្ឍន៍ និងអង្គការសហប្រជាជាតិ ដើម្បីអនុវត្តជំរុញអោយមានការផ្លាស់ប្ដូរគាំទ្រដល់ពលរដ្ឋកម្ពុជា ដែលចង់បានការបោះឆ្នោតដោយសេរី និងយុត្តិធម៌ នីតិរដ្ឋបញ្ចប់អំពើពុករលួយ និងការរំលោភដីធ្លី មិនថា ក្នុងការដឹកនាំរបស់លោក ហ៊ុន សែន ឬក្នុងអាណត្តិដឹកនាំរបស់អ្នកផ្សេងឡើយ។
ការចូលប្រឡូកក្នុងឆាកនយោបាយរបស់លោក ហ៊ុន សែន
របាយការណ៍ជាភាសាអង់គ្លេសចំនួន ៧៣ទំព័ររបស់ យូមែន រ៉ៃត៍ វ៉ច្ឆ រៀបរាប់អំពីប្រវត្តិនៃការចូលប្រឡូកក្នុងនយោបាយរបស់លោក ហ៊ុន សែន តាំងពីដើមទសវត្សរ៍ ឆ្នាំ១៩៧០ រហូតមកទល់ពេលបច្ចុប្បន្ន។ ក្នុងនោះរួមមានជីវប្រវត្តិរបស់លោក ហ៊ុន សែន ព្រមទាំងដំណើរជីវិតរបស់លោកក្នុងសម័យខ្មែរក្រហមទាក់ទងផែនការ «ក៥» នៅសម័យសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជា ផងដែរ។
សូមស្ដាប់សេចក្ដីរាយការណ៍របស់លោក យាង សុជាមេត្តា៖
កើតនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៥២ នៅភូមិពាមកោះស្នា ខេត្តកំពង់ចាម លោក ហ៊ុន សែន មានឈ្មោះដើមថា ហ៊ុន ប៊ុនណាល់។ លោកគឺជាកូនទី៣ ក្នុងចំណោមបងប្អូនទាំងអស់ ៧នាក់ ដែលក្នុងនោះបងរបស់លោកម្នាក់បានស្លាប់តាំងពីមុនលោកបានកើតម្ល៉េះ។
លោក ហ៊ុន សែន មានជីដូនជីតាដែលមានជីវភាពល្អគួរសម គឺមានដីចំនួន ១៥ហិកតារនៅជាប់ដងទន្លេមេគង្គ។ ប៉ុន្តែក្រោយមក គ្រួសារត្រកូល "ហ៊ុន" បានធ្លាក់ខ្លួនក្រជាបន្តបន្ទាប់ ដោយសារដីមិនអាចដាំដុះបានល្អ។
មុនឆ្នាំ១៩៤៥ ក្នុងសម័យដែលកម្ពុជា បានធ្លាក់ក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់កងទ័ពជប៉ុន ឪពុករបស់លោក ហ៊ុន សែន គឺលោក ហ៊ុន នាង គឺជាអតីតព្រះសង្ឃគង់នៅវត្តឧណ្ណាលោម។ ប៉ុន្តែក្រោយពីកងទ័ពជប៉ុន ចាញ់សង្គ្រាមលោកលើកទី២ លោក ហ៊ុន នាង បានចូលរួមជាមួយចលនាខ្មែរឥស្សរៈដើម្បីដេញបារាំង កុំឲ្យវិលត្រឡប់មកដាក់អាណានិគមលើកម្ពុជាវិញ។ នៅក្នុងសម័យសង្គមរាស្ត្រនិយម លោក ហ៊ុន នាង បានធ្វើជាអ្នកឃោសនាឲ្យអ្នកនយោបាយម្នាក់ ដែលក្រោយមកអ្នកនយោបាយរូបនោះបានជាប់ឆ្នោតជាសមាជិកសភានៅឆ្នាំ១៩៦៦។
នៅក្នុងសម័យសង្គមរាស្ត្រនិយមនោះ លោក ហ៊ុន សែន បានចូលរៀនថ្នាក់បឋមសិក្សានៅក្នុងភូមិរបស់លោក។ តែដោយសារនៅទីនោះពុំមានថ្នាក់អនុវិទ្យាល័យសិក្សាបន្ថែម នៅឆ្នាំ១៩៦៤ ឬ ១៩៦៥ ឪពុកម្ដាយរបស់លោកបានបញ្ជូនលោកឲ្យមកស្នាក់នៅវត្តនាគវ័ន្ត ក្រុងភ្នំពេញ ដើម្បីបន្តការសិក្សា ដែលនៅពេលនោះលោក ហ៊ុន សែន មានអាយុប្រហែល ១២ ឬ ១៣ឆ្នាំប៉ុណ្ណោះ។
ដល់ឆ្នាំ១៩៦៩ លោក ហ៊ុន សែន បានបោះបង់ការសិក្សា។ លោកបានចាកចេញពីវត្ត ដោយសារលោកភ័យខ្លាចការតាមចាប់ខ្លួនពីសំណាក់សមត្ថកិច្ចរបស់សម្ដេចព្រះ នរោត្តម សីហនុ។ ការរត់គេចខ្លួននោះ គឺបន្ទាប់ពីបងប្អូនជីដូនមួយរបស់លោកម្នាក់ត្រូវបានចាប់ខ្លួននៅក្នុងវត្តនាគវ័ន្ត ដោយសារគាត់ជាសកម្មជនប្រឆាំងនឹងរបបសម្រេចសីហនុ។ នៅមុនឆ្នាំ១៩៦៩ នោះដែរ ឪពុករបស់លោក ហ៊ុន សែន បានផ្លាស់ទីទៅរស់នៅស្រុកមេមត់ ខេត្តកំពង់ចាម ជាប់ព្រំដែនប្រទេសវៀតណាម។
លោក ហ៊ុន សែន ធំដឹងក្ដីឡើងក៏ចូលប្រឡូកក្នុងរឿងនយោបាយនិងយោធា ដោយសារមានស្ថានភាពកើតឡើងនៅតំបន់មេមត់ នៅឆ្នាំ១៩៦៩ ដល់ឆ្នាំ១៩៧១។ នៅដើមឆ្នាំ១៩៧០ លោក ហ៊ុន សែន បានឃើញផ្ទាល់ភ្នែកប្រជាជនស៊ីវិលកម្ពុជា ស្លាប់ដោយសារការទម្លាក់គ្រាប់បែករបស់កងទ័ពអាមេរិក និងកងទ័ពវៀតណាមខាងត្បូង នៅក្បែរស្ពានមួយក្នុងស្រុកស្នួល ខេត្តក្រចេះ។ ព្រឹត្តិការណ៍នោះហើយដែលលោក ហ៊ុន សែន និយាយថា ជាកត្តាជំរុញទឹកចិត្តគាត់ឲ្យប្រឆាំងនឹងអាមេរិក។
ស្ថានភាពយោធានៅកម្ពុជា មានការប្រែប្រួលបន្ទាប់ពីសម្ដេចព្រះ នរោត្តម សីហនុ ត្រូវបានគេធ្វើរដ្ឋប្រហារទម្លាក់ពីអំណាចនៅថ្ងៃទី១៨ ខែមីនា ឆ្នាំ១៩៧០។ ភ្លាមៗបន្ទាប់ពីព្រះអង្គត្រូវបានទម្លាក់ចេញពីតំណែង បាតុកម្មគាំទ្រសម្ដេច សីហនុ បានកើតឡើងនៅក្នុងស្រុកស្នួល និងក្នុងចម្ការកៅស៊ូនាស្រុកមេមត់។ នៅខែមីនា ដដែលនោះ សម្ដេច សីហនុ បានប្រកាសតាមប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយពីបរទេស អំពាវនាវឲ្យពលរដ្ឋខ្មែរចូលរួមក្នុងចលនាដើម្បីប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាល លោក លន់ នល់។
លោក ហ៊ុន សែន និយាយថា នៅពេលដែលសម្ដេច សីហនុ ត្រូវបានទម្លាក់ លោកកំពុងឋិតនៅក្នុងស្រុកមេមត់។ លោកថា លោកបានឮការអំពាវនាវរបស់សម្ដេច សីហនុ។ ដោយមានការលើកទឹកចិត្តពីលោក ហ៊ុន នាង ដែលជាឪពុក លោក ហ៊ុន សែន រួមជាមួយយុវជនមួយចំនួនផ្សេងទៀតក៏បានសម្រេចចិត្តចូលក្នុងចលនាតាមការអំពាវនាវរបស់សម្ដេច សីហនុ នៅខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧០។
ទោះបីជាយ៉ាងណាក្តី លោក ហ៊ុន សែន អះអាងថា មុនពេលចូលរួមក្នុងចលនានោះ លោកមិនបានដឹងថា ប៉ុល ពត មានតួនាទីដឹកនាំក្នុងចលនានោះទេ។ លោក ហ៊ុន សែន បានប្ដូរឈ្មោះទៅជា ហ៊ុន សំរេច វិញ នៅពេលដែលលោកចូលរួមក្នុងចលនា។
បើទោះជាពេលនោះ លោក ហ៊ុន សែន មានអាយុទើប ១៨ឆ្នាំក្ដី ប៉ុន្តែបើប្រៀបជាមួយពួកឧទ្ទាមផ្សេងទៀត លោកមានការអប់រំគ្រាន់បើជាងគេ ដោយសារលោកបានជួយបង្ហាត់បង្រៀនក្រុមលោកពេលនៅក្នុងព្រៃនោះហើយ ទើបលោកត្រូវបានគេហៅថា «គ្រូ»។ ក្រុមរបស់លោក ហ៊ុន សែន មានគ្នាប្រមាណពី ៣០០ ទៅ ៥០០នាក់។ ពួកគេត្រូវបានវៀតណាម ជ្រើសរើសបណ្ដុះបណ្ដាលផ្នែកយោធាដើម្បីធ្វើជាទ័ពប្រយុទ្ធ។
ពីរសប្ដាហ៍នៅក្រោយការបណ្ដុះបណ្ដាល ពោលគឺនៅថ្ងៃទី៣០ មេសា ឆ្នាំ១៩៧០ លោក ហ៊ុន សែន ត្រូវបានតែងតាំងជាមេបញ្ជាការកងអនុសេនាតូច ដែលមានកូនទាហានចំនួន ៤៨នាក់។ នៅឆ្នាំ១៩៧១ លោកត្រូវបានបញ្ជូនទៅបណ្ដុះបណ្ដាលនៅសាលាទ័ពពិសេស រយៈពេល ១ឆ្នាំ នៅឃុំត្រពាំងព្រីង ស្រុកតំបែរ។ ក្នុងឆ្នាំដដែលនោះ លោកបានក្លាយជាសមាជិកសម្ព័ន្ធយុវជននៃគណបក្សកុម្មុយនិស្តកម្ពុជា។ ចាប់តាំងពីនោះមក លោក ហ៊ុន សែន ត្រូវបានផ្ដល់តំណែងក្នុងជួរយោធាជាបន្តបន្ទាប់ រហូតគាត់ត្រូវបានបញ្ចូលក្នុងរចនាសម្ព័ន្ធយោធា និងនយោបាយនៃគណបក្សកុម្មុយនិស្តកម្ពុជា។
នៅឆ្នាំ១៩៧២ លោក ហ៊ុន សែន ត្រូវបានតែងតាំងជាកងអនុសេនាធំដែលមានកូនទាហានក្រោមបង្គាប់ប្រមាណ ១៣០នាក់។ នៅចុងឆ្នាំដដែល លោក ហ៊ុន សែន ត្រូវបានបណ្ដុះបណ្ដាលផ្នែកយោធាបន្ថែមទៀត គឺនៅពេលនោះហើយដែលលោកបានប្ដូរឈ្មោះពី ហ៊ុន សំរេច ទៅជា ហ៊ុន សែន វិញ។ នៅមុនឆ្នាំ១៩៧៣ លោកបានក្លាយជាសមាជិកគណៈកម្មាធិការបញ្ជាការកងវរសេនាតូច ដែលមានតំបន់ប្រតិបត្តិនៅត្រើយខាងកើតនៃទន្លេមេគង្គ។
នៅឆ្នាំ១៩៧៤ កងវរសេនាតូចរបស់លោក ហ៊ុន សែន បានក្លាយជាផ្នែកមួយនៃកងវរសេនាធំក្នុងភូមិភាគ២១ ដែលក្នុងនោះក៏មានកងវរសេនាធំលេខ ៥៥ និង ៧៥ ផងដែរ។ លោក ហ៊ុន សែន និយាយថា ឋិតក្នុងរចនាសម្ព័ន្ធនេះ លោកគឺជាមេបញ្ជាការកងវរសេនាតូច និងកងទ័ពពិសេស ដែលគ្រប់គ្រងកូនទាហានចំនួន ៥០០នាក់។ មិនយូរប៉ុន្មាន លោកក៏បានក្លាយជាមេបញ្ជាការកងវរសេនាធំដែលមានកូនទាហាន ២.០០០នាក់ក្នុងដៃ។ ព្រមជាមួយគ្នានោះ កងវរសេនាតូចលេខ ៧៥ ក៏ឋិតក្រោមបញ្ជាការរបស់លោកផងដែរ។
លោក ហ៊ុន សែន និយាយថា ចាប់ពីថ្ងៃទី១ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥ លោកបានបញ្ជាការវាយប្រហារក្នុងបំណងគ្រប់គ្រងតំបន់ទន្លេបិទ។ លោកថា នៅថ្ងៃទី១៦ មេសា ឆ្នាំ១៩៧៥ លោកត្រូវគ្រាប់ចំភ្នែកខាងឆ្វេងដោយសារការបាញ់ប្រហាររបស់ទាហាន លន់ នល់ ដែលពេលនោះបានធ្វើឲ្យលោកសន្លប់អស់រយៈពេល ១សប្ដាហ៍។
នៅក្រោយថ្ងៃរំដោះ ១៧ មេសា ឆ្នាំ១៩៧៥ នៅពេលដែលកំពុងសម្រាកព្យាបាលរបួសភ្នែកនៅឡើយនោះ លោក ហ៊ុន សែន ត្រូវបានតែងតាំងជាប្រធានកងវរសេនាធំស្វយ័តពិសេសនៅតំបន់បូព៌ា។ មុនខែឧសភា ឆ្នាំ១៩៧៥ លោក ហ៊ុន សែន បានជាសះស្បើយពីមុខរបួសដែលលោកអាចចូលរួមប្រជុំបាន។ លោកបានចូលរួមឡើងវិញក្នុងកងវរសេនាធំរបស់លោក ហើយដែលក្រោយមកត្រូវបានបញ្ជូនទៅនៅក្បែរព្រំដែនប្រទេសវៀតណាម ក្នុងស្រុកមេមត់ នៃភូមិភាគ២១។
ក្នុងពេលនោះដែរ នៅឯស្រុកក្រូចឆ្មារ ខេត្តកំពង់ចាម សហគមន៍ជនជាតិចាមបានចាប់ផ្ដើមងើបឡើងបះបោរប្រឆាំងនឹងរបបថ្មី។ ការបង្ក្រាបរបស់បក្សកុម្មុយនិស្តកម្ពុជា នៅខែកញ្ញា និងតុលា ឆ្នាំ១៩៧៥ ទៅលើពួកគេ បានបិទបញ្ចប់ការបះបោរនោះ។ យ៉ាងណាក៏ដោយ លោក ហ៊ុន សែន បដិសេធថា កម្លាំងរបស់គាត់មិនបានពាក់ព័ន្ធក្នុងការបង្ក្រាបនោះឡើយ។ លោក ហ៊ុន សែន និយាយថា ក្នុងពេលលោកឋិតនៅមេមត់នោះ លោកបានប្រឆាំងបញ្ជារបស់បក្សនោះគឺការបដិសេធមិនព្រមបញ្ជូនទ័ពទៅសម្លាប់ជនជាតិចាម។ លោក ហ៊ុន សែន ថា គាត់បានប្រាប់ទៅមេខាងលើរបស់លោកថា ៦០% ទៅ ៧០% នៃកូនចៅរបស់លោកមានជំងឺគ្រុនចាញ់ ដូច្នេះពួកគេមិនអាចទៅបង្ក្រាបការបះបោររបស់សហគមន៍ជនជាតិចាម បានឡើយ។ លោក ហ៊ុន សែន អះអាងថា ការបង្ក្រាបនៅពេលនោះ គឺធ្វើឡើងដោយកម្លាំងមកពីស្រុកក្រូចឆ្មារ នោះតែម្ដង។
យ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏មានប្រភពបញ្ជាក់ថា កម្លាំងមកពីកងវរសេនាតូច ៥៥ នៃកងវរសេនាធំភូមិភាគ២១ មានជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងការបង្ក្រាបនោះ ដែលសកម្មភាពទាំងអស់នេះ គឺជាឧក្រិដ្ឋកម្មប្រឆាំងមនុស្សជាតិ។
លោក ហ៊ុន សែន បានចាកចេញពីកម្ពុជា ទៅប្រទេសវៀតណាម នៅខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៧៧ ដោយលោកអះអាងថា លោកមិនពេញចិត្តទៅនឹងគោលនយោបាយ និងការអនុវត្តរបស់ពួកខ្មែរក្រហមនៅពេលនោះ។
ដោយមានជំនួយពីប្រទេសវៀតណាម និងដើម្បីឆ្លើយតបទៅនឹងការវាយប្រហាររបស់ទាហានខ្មែរក្រហមទៅលើប្រទេសរបស់ខ្លួន កងទ័ពវៀតណាម បានលើកទ័ពចូលមកឈ្លានពានប្រទេសកម្ពុជា នៅថ្ងទី២៥ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៧៨។ ពួកគេកាន់កាប់ទីក្រុងភ្នំពេញ បានទាំងស្រុងនៅថ្ងៃ៧ មករា ឆ្នាំ១៩៧៩ ហើយចំណែកពួកខ្មែរក្រហមវិញ បានរត់ទៅកាន់ព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ។
វៀតណាមបានលើកបន្តុបរដ្ឋាភិបាលថ្មី ដែលក្នុងនោះរួមមានខ្មែរកុម្មុយនិស្តទទួលការបណ្ដុះបណ្ដាលនៅទីក្រុងហាណូយ និងអតីតមន្ត្រីខ្មែរក្រហម ដើម្បីដឹកនាំរដ្ឋាភិបាលនៃសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជា។ ខ្មែរកុម្មុយនិស្តដែលទទួលបានការបណ្ដុះបណ្ដាលនៅទីក្រុងហាណូយ នោះ រួមមានដូចជា លោក ប៉ែន សុវណ្ណ ដែលត្រូវបានតែងតាំងជានាយករដ្ឋមន្ត្រី។ ចំណែកអតីតមន្ត្រីខ្មែរក្រហមវិញ មានដូចជា លោក ហ៊ុន សែន ដែលបានក្លាយជារដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការបរទេសវ័យក្មេងជាងគេបង្អស់នៅលើពិភពលោក។
យ៉ាងណាក៏ដោយ លោក ប៉ែន សុវណ្ណ ត្រូវបានចាប់ខ្លួននៅពេលក្រោយមក ដោយសារលោកប្រឆាំងនឹងវៀតណាម ហើយលោក ចាន់ ស៊ី ក៏ត្រូវបានតែងតាំងជំនួស ដែលក្រោយមកក៏បានស្លាប់នៅក្នុងពេលកាន់តំណែងនៅឆ្នាំ១៩៨៤។ ទីក្រុងហាណូយ បានចាប់អារម្មណ៍ចំពោះសមត្ថភាព និងភាពស្មោះត្រង់របស់លោក ហ៊ុន សែន។ ពួកគេក៏បានលើកបន្តុបលោក ហ៊ុន សែន ឲ្យធ្វើជានាយករដ្ឋមន្ត្រីនៅថ្ងៃទី១៤ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៨៥។
ក្នុងរបបសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជា សេរីភាពបុគ្គលនិងសេរីភាពនយោបាយមិនត្រូវបានគោរពឡើយ។ ក្នុងចំណោមការរំលោភសិទ្ធិមនុស្សធ្ងន់ធ្ងរក្នុងរបបនោះ គឺការអនុវត្តនូវផែនការ «ក៥»។ ផែនការនេះហើយដែលបានធ្វើឲ្យពលរដ្ឋខ្មែរច្រើនពាន់នាក់ស្លាប់បាត់បង់ជីវិតដោយសារជំងឺ និងគ្រាប់មីន។ លោក ឡេ ឌឺកថូ (Le Duc Tho) មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់វៀតណាម ទទួលបន្ទុកការងារនៅកម្ពុជា ទំនងជាអ្នកណែនាំឲ្យបង្កើតផែនការ «ក៥» ដល់មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់កម្ពុជា នៅខែមករា ឆ្នាំ១៩៨៤។
បើតាមលោក ស៊ិន សេន អតីតរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងមហាផ្ទៃ សម័យរដ្ឋកម្ពុជា លោក ហ៊ុន សែន ត្រូវបានវៀតណាម ប្រគល់ការទទួលខុសត្រូវឲ្យធ្វើជាអ្នកដឹកនាំការអនុវត្តផែនការ «ក៥» នេះ ក្រោយពីលោក ចាន់ ស៊ី ស្លាប់នៅខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៨៤។ នៅចុងឆ្នាំ១៩៨៥ លោក ហ៊ុន សែន បានឲ្យលោក ញឹម វណ្ណដា មកទទួលខុសត្រូវដឹកនាំការអនុវត្តផែនការ «ក៥» ជំនួសលោកវិញ ដែលនៅពេលនោះ លោក ញឹម វណ្ណដា គឺជាអនុរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងផែនការ ហើយក្រោយមកបានក្លាយជាអនុរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការពារជាតិ។
ជារួម ពលរដ្ឋខ្មែរប្រមាណជាង ១លាននាក់អាចត្រូវបានបញ្ជូនទៅកាន់តំបន់ព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ ដែលនៅទីនោះពួកគេត្រូវប្រឈមនឹងលក្ខខណ្ឌការងារលំបាក ខ្វះជម្រក និងខ្វះម្ហូបអាហារជាដើម។
លោក ស៊ិន សេន និយាយថា គ្មាននរណាម្នាក់នៅកម្ពុជា គាំទ្រផែនការ «ក៥» នោះទេ។ លោកថា មានតែពលរដ្ឋក្រីក្រប៉ុណ្ណោះ ដែលត្រូវបានបញ្ជូនទៅឲ្យអនុវត្តផែនការនេះ។ លោកថា នៅពេលពួកគេទៅអនុវត្តផែនការ «ក៥» ពួកគេមិនសង្ឃឹមថា អាចមានជីវិតត្រឡប់មកផ្ទះវិញឡើយ។
ក្រោយពីបានក្លាយជានាយករដ្ឋមន្ត្រីនៅថ្ងៃទី១៤ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៨៥ មក លោក ហ៊ុន សែន បានគ្រប់គ្រងទៅលើកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធនគរបាល និងកងសន្តិសុខផ្សេងទៀត។ នេះមានន័យថា លោក ហ៊ុន សែន ទទួលបន្ទុកគ្រប់គ្រងទាំងវិស័យការពារជាតិ និងសន្តិសុខផ្ទៃក្នុង។
កងកម្លាំងទាំងអស់នេះហើយ ដែលត្រូវលោក ហ៊ុន សែន ប្រើប្រាស់ដើម្បីកម្ចាត់ក្រុមប្រឆាំង ៣ប្រភេទ ដែលធ្វើការប្រឆាំងរដ្ឋាភិបាលសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជា ក្នុងនោះរួមមានកងកម្លាំងរបស់រដ្ឋាភិបាលត្រីភាគី ក្រុមប្រឆាំងដោយអហិង្សា និងក្រុមអ្នកខ្វែងគំនិតនៅក្នុងជួររដ្ឋាភិបាលនៃសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជា។
ក្នុងការប្រឈមជាមួយក្រុមខ្មែរក្រហម និងក្រុមអ្នកប្រឆាំងទៅនឹងការដឹកនាំដោយបក្សតែមួយនៅកម្ពុជា រដ្ឋាភិបាលសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជា បានប្រព្រឹត្តការរំលោភសិទ្ធិមនុស្សជាប្រព័ន្ធយ៉ាងទូលំទូលាយ ដែលរួមមានការឃុំខ្លួនរយៈពេលវែង ដោយពុំមានការកាត់ទោសត្រឹមត្រូវ ការកាត់ទោសដោយអយុត្តិធម៌ ការធ្វើទារុណកម្ម អំពើឃោរឃៅ និងការសម្លាប់ក្រៅប្រព័ន្ធតុលាការជាដើម។
ការប្រើប្រាស់អំណាចរបស់លោក ហ៊ុន សែន ក្នុងសម័យអ៊ុនតាក់និងឆ្នាំ១៩៩៧
ក្នុងផ្នែកបន្តទៀតនេះ យូមែន រ៉ៃត៍ វ៉ច្ឆ បានលើកឡើងអំពីការប្រើប្រាស់អំណាចរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ក្នុងពេលដែលអាជ្ញាធរបណ្ដោះ អាសន្នរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ ឬ អ៊ុនតាក់ (UNTAC) បានមកកម្ពុជា ដោយគិតពីឆ្នាំ១៩៩២ ដល់ឆ្នាំ១៩៩៣ និងអំពើហិង្សាក្នុងឆ្នាំ១៩៩៧។
តើអង្គការនេះបានកត់ត្រាអ្វីខ្លះពីលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន នៅក្នុងពេលដែលអ៊ុនតាក់ ចូលមកកម្ពុជា និងបញ្ហានយោបាយក្នុងឆ្នាំ១៩៩៧?
សូមស្ដាប់សេចក្ដីរាយការណ៍របស់អ្នកស្រី សុ ជីវី៖
អង្គការ យូមែន រ៉ៃត៍ វ៉ច្ឆ បានរៀបរាប់ថា ដើម្បីស្វាគមន៍ការមកដល់របស់អ៊ុនតាក់ គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា បានបង្កើតក្រុមការងារពិសេស ដើម្បីវាយប្រហារ គំរាមកំហែង និងបំភិតបំភ័យគណបក្សនយោបាយមួយចំនួន រួមមានគណបក្សហ៊្វុនស៊ិនប៉ិច គណបក្សប្រជាធិបតេយ្យសេរីនិយមព្រះពុទ្ធសាសនា ក្រុមខ្មែរក្រហម និងក្រុមប្រឆាំងដទៃទៀត។ ក្នុងរយៈពេលនេះ លោក ហ៊ុន សែន នៅតែបន្តធ្វើជានាយករដ្ឋមន្ត្រី និងកាន់កាប់កងទ័ព។
អង្គការ យូមែន រ៉ៃត៍ វ៉ច្ឆ បានសំអាងរបាយការណ៍ចុងក្រោយមួយរបស់អ៊ុនតាក់ ដែលរៀបរាប់ពីអំពើហិង្សាដែលប្រព្រឹត្តដោយកងកម្លាំងនៃគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា។ ស្របគ្នានេះបានបញ្ជាក់ថា រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ដែលបន្តការងារពីសាធារណរដ្ឋកម្ពុជា ជាអ្នកទទួលខុសត្រូវចំពោះការប៉ុនប៉ងសម្លាប់ក្រុមនយោបាយប្រឆាំងចំនួនជិត ៤០ករណី និងពលរដ្ឋជាជនស៊ីវិលជាង ២០ករណីទៀតនៅមុនពេលបោះឆ្នោតជាតិអាណត្តិទី១។ របាយការណ៍បន្តទៀតថា ការរំលោភបំពានទាំងនោះ ប្រព្រឹត្តដោយកងកម្លាំងនគរបាល និងយោធាដែលអនុវត្តក្រោមបញ្ជារបស់ភ្នាក់ងាររបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា។ ក្រៅពីនេះ គេបានបង្កើតក្រុមកងកម្លាំងជាច្រើន មានទាំងក្រុមចំហ និងក្រុមសម្ងាត់។ ក្រុមប្រភេទនេះមានទាំងនៅថ្នាក់ក្រសួង បណ្ដាក្រុង និងខេត្ត។
អ្នកធ្វើការតាមក្រុមទាំងនោះអាចនឹងត្រូវគេជ្រើសរើសចេញពីកងកម្លាំងរក្សាសន្តិសុខ។ ភាគច្រើននៃក្រុមទាំងនោះ ត្រូវបង្កើតក្នុងគោលដៅវាយប្រហារក្រុមប្រឆាំង។ ក្នុងចំណោមក្រុមទាំងនោះមានក្រុមមួយដែលទំនងជាក្រុមដែលក្រោយមកបានពាក់ព័ន្ធនឹងការវាយប្រហារដោយគ្រាប់បែកលើហ្វូងបាតុករក្នុងឆ្នាំ១៩៩៧ និងការរំលោភបំពានផ្សេងទៀត ហើយក្រោយមកក្រុមនេះបានប្ដូរឈ្មោះថ្មី គឺកងពលតូច ង៧០ ដែលត្រូវគេស្គាល់ថា ជាកងកម្លាំងផ្ទាល់របស់លោក ហ៊ុន សែន។ ក្នុងរបាយការណ៍ដដែលបានលើកឧទាហរណ៍ជាក់ស្ដែងពីក្រុមមួយដែលដឹកនាំដោយមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់នៃរដ្ឋកម្ពុជា ដែលអាចជាប់ទាក់ទងនឹងគម្រោងការសម្លាប់សកម្មជនប្រឆាំង។ មន្ត្រីម្នាក់ដែលអ៊ុនតាក់ បានសម្ភាសប្រាប់ថា នៅពេលដែលគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ភ័យខ្លាចចាញ់ឆ្នោត ស៊ិន សុង និង ស៊ិន សេន ដែលទទួលបន្ទុកសន្តិសុខផ្ទៃក្នុង បានរួមគ្នាជាមួយក្រុមឧត្ដមសេនីយ៍ ប៉ូលិស និងទាហាន បង្កើតរចនាសម្ព័ន្ធថ្មីមួយ។ ក្រុម អា៩០ (A90) ជាក្រុមសម្ងាត់ដែលត្រួតពិនិត្យ និងគ្រប់គ្រងស្ថានភាពទូទាំងប្រទេស។ ក្រុមនេះក៏មានតួនាទីស្វែងរកចលនានយោបាយ និងក្រុមប្រឆាំង។ រីឯក្រុម អា៩២ (A92) ក៏ជាក្រុមសម្ងាត់នៅក្រោមក្រសួងមហាផ្ទៃ។
ក្រុមទាំង២នេះអាចសម្លាប់ អាចចាប់ខ្លួនដោយសម្ងាត់ និងចាប់ជំរិត។ មន្ត្រីដដែលនោះប្រាប់ទៀតថា នៅពេលក្រុមរបស់លោក ម៉ក់ ជីតូ ដែលកាលណោះជាមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ប៉ូលិស រកឃើញគោលដៅគឺតែងសុំសេចក្ដីសម្រេចពីថ្នាក់លើ។ លោក ម៉ក់ ជីតូ បានពាក់ព័ន្ធនឹងការសម្លាប់ជាច្រើន។ លោក សុខ ផល ទទួលខុសត្រូវផ្នែកសន្តិសុខជាតិត្រូវរាយការណ៍ទៅ ស៊ិន សេន។ ចំណែក លោក លួ រ៉ាមីន កាន់ផ្នែកអន្តរជាតិ។
ក្រោយមក លោក ស៊ិន សេន ត្រូវបានចាប់ខ្លួនដាក់ពន្ធនាគារនៅក្នុងគម្រោងរដ្ឋប្រហារក្នុងឆ្នាំ១៩៩៤។ ក្រុម អា (A) ក៏ត្រូវកែសម្រួល។ ពេលដែល ហ៊ុន សែន ទាមទារអោយតែងតាំងអ្នកថ្មីអោយកាន់តំណែងថ្មីដែរ គឺមេប៉ូលិសជាតិ នោះគឺលោក ហុក ឡងឌី ដែលក្រោយមកពង្រីកការគ្រប់គ្រងទៅដល់ដែនអំណាចរបស់លោក ជា ស៊ីម និងលោក ស ខេង។ បច្ចុប្បន្ននេះក្រុមនេះត្រូវដំណើរការក្រោមនគរបាល ដោយបែងចែកជា២ក្រុម គឺកម្លាំងល្អ និងកម្លាំងសម្ងាត់។
អង្គការ យូមែន រ៉ៃត៍ វ៉ច្ឆ បានលើកឡើងថា រហូតមកដល់ពេលនេះពុំមាននរណាម្នាក់ដែលត្រូវរៀបរាប់ក្នុងរបាយការណ៍របស់អ៊ុនតាក់នោះ ត្រូវបានគេនាំអោយទៅទទួលខុសត្រូវមុខច្បាប់ឡើយ។ ប៉ុន្តែកាន់តែអាក្រក់ថែមទៀត គឺអ្នកទាំងនោះត្រូវផ្ដល់តួនាទីអោយ នៅក្រោយពេលដែលអ៊ុនតាក់ បានដកចេញ។
ចូលទៅដល់ឆ្នាំ១៩៩៧ រដ្ឋាភិបាលសម្ព័ន្ធភាពរវាងគណបក្សហ៊្វុនស៊ិនប៉ិច និងគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា បានបែកបាក់។ ការផ្ទុះអាវុធដាក់គ្នារវាងកងកម្លាំងបក្សទាំង២ ចាប់ផ្ដើមនៅបាត់ដំបង។
ក្រោយមកលោក សម រង្ស៊ី ដែលត្រូវបានបណ្ដេញពីតួនាទីជារដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងហិរញ្ញវត្ថុ បានចាប់ផ្ដើមការតវ៉ាជាច្រើន។ ក្នុងខែមីនា ឆ្នាំដដែល លោកបានចូលរួមក្រុមអ្នកតវ៉ាប្រឆាំងរដ្ឋាភិបាល ដែលមានមនុស្សប្រមាណ ២០០នាក់ និងបានទៅដល់ក្បែរព្រះបរមរាជវាំង។ ការគប់គ្រាប់បែកទៅលើក្រុមនេះបានសម្លាប់មនុស្ស ១៦នាក់ ជាច្រើននាក់ទៀតរបួស។ ក្រុមប៉ូលិសដែលឋិតនៅទីនោះបានរារាំងមិនអោយសង្គ្រោះអ្នករងគ្រោះ។ ហេតុការណ៍នោះគឺជាលើកដំបូងបង្អស់ដែលកងកម្លាំងកងពលតូចលេខ៧០ ត្រូវគេពង្រាយឃ្លាំមើលអ្នកតវ៉ា។ យ៉ាងណា ការិយាល័យស៊ើបការណ៍សហព័ន្ធ ឬ អេហ្វ.ប៊ី.អាយ (FBI) បានបញ្ឈប់បេសកកម្មរបស់ខ្លួនមុនកំណត់ដោយពុំមានមូលហេតុ។ ចំណែករដ្ឋាភិបាលវិញ ពុំបានចោទប្រកាន់អ្នកណាម្នាក់ដែរ។ ផ្ទុយទៅវិញក្រុមមន្ត្រីត្រូវឡើងតំណែង។ មេបញ្ជាការកងពលតូចលេខ៧០ លោក ហ៊ុយ ពិសិដ្ឋ ត្រូវតែងតាំងជាឧត្ដមសេនីយ៍ និងអនុរដ្ឋលេខាធិការក្រសួងការពារជាតិ។ ចំណែកមេបញ្ជាការរងកងពលតូចលេខ៧០ ដែរនោះ លោក ហ៊ីង ប៊ុនហៀង ក្រោយមកត្រូវតែងតាំងជាមេបញ្ជាការរងកងយោធពលខេមរភូមិន្ទ។ ករណីគប់គ្រាប់បែកនោះនៅតែត្រូវបានគេចាត់ទុកជាផ្នែកមួយនៃនិទណ្ឌភាពនៅកម្ពុជា។ នៅក្រោយហេតុការណ៍គប់គ្រប់បែកនោះ លោក ហ៊ុន សែន បានបន្តប្រើយុទ្ធសាស្ត្របំបែកដើម្បីទទួលបានសំឡេងភាគច្រើនក្នុងសភា ដោយផ្ដល់សំណូក និងគំរាមកំហែងប្រឆាំងសមាជិកហ្វ៊ុនស៊ិនប៉ិច។
នៅក្នុងខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៩៧ លោក ហ៊ុន សែន បង្កើតអោយមានព្រឹត្តិការណ៍មួយដែលអង្គការសហប្រជាជាតិហៅថា ជារដ្ឋប្រហារប្រឆាំងនាយករដ្ឋមន្ត្រីទី១ ទ្រង់ នរោត្តម រណឫទ្ធិ។
កងកម្លាំង និងក្រុមមន្ត្រីមួយចំនួនរបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា មានលោក ជា ស៊ីម ស ខេង និងលោក កែ គឹមយ៉ាន ជាដើម បានប្រឆាំងនឹងផែនការរដ្ឋប្រហារនោះ ប៉ុន្តែលោក ហ៊ុន សែន បានប្រើកម្លាំងផ្ទាល់ខ្លួន។ រដ្ឋប្រហារនោះត្រូវបន្តដោយការសម្លាប់ក្រៅច្បាប់ ការបូជាសព ដែលមិនស្គាល់អត្តសញ្ញាណ ដោយលាក់កំបាំងការធ្វើទារុណកម្ម និងការឃុំឃាំងដោយកងកម្លាំងរបស់លោក ហ៊ុន សែន។ អ្នករងគ្រោះភាគច្រើនជាកងកម្លាំងហ៊្វុនស៊ិនប៉ិច។ របាយការណ៍របស់អង្គការសហប្រជាជាតិបានរកឃើញថា ពេលនោះមានមន្ត្រីបក្សនយោបាយប្រមាណពី ៤០ ទៅ ៦០នាក់ត្រូវបានសម្លាប់ក្រៅច្បាប់។
ក្នុងរបាយការណ៍ក៏បានរៀបរាប់ពីការស្លាប់របស់ឧត្ដមសេនីយ៍មួយចំនួន មាន ចៅ សម្បត្តិ ក្រូច យឿម បន្ទាប់ពីត្រូវចាប់បាននៅថ្ងៃទី៨ កក្កដា ដោយកងកម្លាំងអង្គភាពឆត្រយោង ៩១១ ក្រោមបញ្ជាការរបស់លោក ចាប ភក្តី។ សាក្សីនិយាយថា អ្នកទាំង២ ត្រូវបាញ់ចំក្បាលចំនួន ៣គ្រាប់។ ប៉ុន្តែរដ្ឋាភិបាលពុំដែលស៊ើបអង្កេតករណីនេះឡើយ គឺគ្រាន់តែអះអាងថា លោក ចៅ សម្បត្តិ ខាំអណ្ដាតសម្លាប់ខ្លួន។ យ៉ាងណាសាកសពរបស់អ្នកទាំង ២ ត្រូវបានគេរកឃើញ ដោយអង្គការសហប្រជាជាតិ និងក្រុមគ្រួសារដែលបង្ហាញពីអំពើទារុណកម្មមុនពេលសម្លាប់។ អង្គភាព ៩១១ ត្រូវរកឃើញថា ពាក់ព័ន្ធនឹងទារុណកម្ម។ នៅពេលដែលអង្គការសហប្រជាជាតិបើកការស៊ើបអង្កេត មេបញ្ជាការអង្គភាព ៩១១ លោក ចាប ភក្តី បានទទួលស្គាល់ថា បានចាប់ខ្លួនមនុស្សមួយចំនួន ប៉ុន្តែបដិសេធថា មិនបានដឹងថា មានរឿងអ្វីកើតឡើងចំពោះអ្នកទាំងនោះឡើយ។ ក្រោយមកលោក ចាប ភក្តី ដែលស្និទ្ធនឹងលោក ហ៊ុន សែន ថែមទាំងត្រូវបានឡើងបុណ្យស័ក្ដិ តែងតាំងជាឧត្ដមសេនីយ៍ទៀត។
ករណីធ្ងន់ធ្ងរជាងគេ គឺការសម្លាប់លោក ហូ សុក ដែលជាមន្ត្រីហ៊្វុនស៊ិនប៉ិច ជារដ្ឋលេខាធិការក្រសួងមហាផ្ទៃ ធ្លាប់ចេញមុខប្រឆាំងលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ក្នុងករណីរៀបចំបណ្ដឹងប្រឆាំងលោក ម៉ុង ឬទ្ធី ជាអ្នកជំនួញដែលស្និទនឹងលោក ហ៊ុន សែន ពាក់ព័ន្ធនឹងការជួញដូរគ្រឿងញៀន។ លោក ហ៊ុន សែន ធ្លាប់គំរាមអោយអ្នកហ៊ានលូកលាន់រឿងនេះអោយពាក់មួកដែក។ លោក ហូ សុក ក៏មានសត្រូវម្នាក់ទៀត នៅក្រសួងមហាផ្ទៃ គឺលោក ហុក ឡង់ឌី។ នៅក្រោយរដ្ឋប្រហារលោកត្រូវបានចាប់ទៅក្រសួងមហាផ្ទៃ ហើយត្រូវបាញ់សម្លាប់។ សាកសពរបស់លោកត្រូវដុតចោលក្នុងវត្តមួយនៅពាក់កណ្ដាលអធ្រាត្រ។ មនុស្ស ៣នាក់ ត្រូវនាំទៅសួរចម្លើយក្នុងករណីនេះ ប៉ុន្តែត្រូវដោះលែងអោយរួចខ្លួន ហើយការស៊ើបអង្កេតបន្តក៏ពុំមានលទ្ធផល។
របាយការណ៍បន្តទៀតថា ជនស៊ីវិលដែលត្រូវសម្លាប់ក្នុងព្រឹត្តិការណ៍រដ្ឋប្រហារឆ្នាំ១៩៩៧ នោះ គឺអ្នកសារព័ត៌មានខ្មែរ សញ្ជាតិកាណាដា លោក ដោក សុគន្ធ ឬ ម៉ៃឃើល សេនៀ (Michael Senior) នៅពេលកំពុងថតរូប កងកម្លាំងរដ្ឋាភិបាលប្រមូលជ័យភណ្ឌតាមហាង ឬផ្ទះពលរដ្ឋក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ។ ភរិយារបស់លោក គឺជាសាក្សីផ្ទាល់ភ្នែក ប៉ុន្តែពុំមានចំណាត់ការផ្លូវច្បាប់ណាមួយឡើយ។
ការសម្លាប់ទាំងអំបាលម៉ាន គឺជាការបំភិតបំភ័យអ្នកនយោបាយប្រឆាំង បាននិរទេសខ្លួនរហូតដល់មានការសម្របសម្រួលរបស់ជប៉ុន អាមេរិក និងអង្គការសហប្រជាជាតិ អោយចូលរួមការបោះឆ្នោតក្នុងឆ្នាំ១៩៩៨។ ប៉ុន្តែការបោះឆ្នោតពោរពេញដោយអំពើហិង្សា និងមូលដ្ឋានទន់ខ្សោយ។ លោក ហ៊ុន សែន និងគណបក្សប្រជាជន ឈ្នះសំឡេងភាគច្រើនក្នុងសភា។ ទាំងរដ្ឋប្រហារ និងការបោះឆ្នោតបានជួយអោយលោក ហ៊ុន សែន ពង្រឹងអំណាច។
នៅចុងឆ្នាំ១៩៩៩ ក្រសួងមហាផ្ទៃ បានអះអាងប្រាប់អង្គការសហប្រជាជាតិថា ខ្លួនបានដាក់បណ្ដឹងចំនួន ៧ផ្សេងៗគ្នា ប៉ុន្តែគេពុំឃើញមានដំណឹងអ្វីពីការចោទប្រកាន់ជនដៃដល់ឡើយ។
ការវាយប្រហារទៅលើក្រុមប្រឆាំង រំលោភដីធ្លី និងការលូកដៃចូលតុលាការខ្មែរក្រហម
ក្នុងផ្នែកបន្ទាប់នេះ នឹងរៀបរាប់អំពីការវាយប្រហារទៅលើក្រុមប្រឆាំង ការរំលោភដីធ្លី និងការលូកដៃចូលក្នុងតុលាការខ្មែរក្រហមដែលបានលើកឡើងនៅក្នុងរបាយការណ៍របស់ យូមែន រ៉ៃត៍ វ៉ច្ឆ ដែលចេញផ្សាយជាសាធារណៈកាលពីថ្ងៃអង្គារ ទី១៣ មករា ឆ្នាំ២០១៥។
សូមស្ដាប់ការរៀបរាប់របស់លោក អាន ស៊ីថាវ អំពីរបាយការណ៍នេះ៖
របាយការណ៍អង្គការ ឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិ បានសរសេរថា ការបោះឆ្នោតសាកលនៅឆ្នាំ១៩៩៨ លោក ហ៊ុន សែន បានប្រើប្រាស់កងកម្លាំងរបស់ខ្លួន ដើម្បីធានានូវជ័យជម្នះ ការបោះឆ្នោតនៅពេលនោះ ស្របពេលដែលគណបក្សហ៊្វុនស៊ិនប៉ិច និងគណបក្សសម រង្ស៊ី ក៏បានបង្កើតជាសម្ពន្ធភាពមួយដើម្បីប្រកួតប្រជែងយកជ័យជម្នះការបោះឆ្នោតនោះដែរ។
ការធ្វើរដ្ឋប្រហារ និងការកាប់សម្លាប់ដោយមិនឆ្លងកាត់ប្រព័ន្ធតុលាការ ការគំរាមកំហែងចំពោះសមាជិកគណបក្សប្រឆាំង រួមទាំងការធ្វើដំណើរសុំសិទ្ធិជ្រកកោននៅបរទេស របស់មេដឹកនាំគណបក្សទាំងពីរ បានធ្វើអោយគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា មានប្រៀបជាងគូប្រជែងរបស់ខ្លួន។
ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ គណបក្ស សម រង្ស៊ី នៅតែចាត់ទុកថា ជាសំឡេងប្រឆាំងនឹងលោក ហ៊ុន សែន និងគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ដដែល ហើយសមាជិកគណបក្ស សម រង្ស៊ី បានទទួលការគំរាមកំហែង និងសម្លាប់ជាបន្តបន្ទាប់។ ជាក់ស្ដែងសកម្មជនគណបក្ស សម រង្ស៊ី លោក ជុំ ឌឿន ត្រូវបានគេធ្វើឃាតនៅខែមីនា ឆ្នាំ១៩៩៩។ ការវាយប្រហារប្រឆាំងចំពោះគណបក្ស សម រង្ស៊ី កាន់តែមានសកម្មភាពខ្លាំងឡើងនៅកំឡុងឆ្នាំ២០០០ នៅពេលដែលមានការចាប់ផ្ដើមបោះឆ្នោតក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់។ នៅពេលនោះ អ្នករៀបចំបណ្ដាញគណបក្ស សម រង្ស៊ី នៅមូលដ្ឋាន លោក ជីម ជួន ត្រូវបានសម្លាប់នៅក្នុងខែកុម្ភៈ ស្របពេលដែលមានការគំរាមកំហែងសម្លាប់សកម្មជនរបស់គណបក្សប្រឆាំងនោះជាច្រើននាក់ទៀត ទាំងនៅជនបទ និងរាជធានីភ្នំពេញ។
ក្នុងឆ្នាំ២០០១ សកម្មជនគណបក្ស សម រង្ស៊ី ១៥នាក់ ត្រូវបានឃាតកបាញ់សម្លាប់។ អ្នកស៊ើបអង្កេតខាងសិទ្ធិមនុស្សបានរាយការណ៍ថា មានការគំរាមកំហែង និងអំពើហិង្សាកើតឡើងចំនួន ៨០ករណីកើតឡើងចំពោះ គណបក្ស សម រង្ស៊ី។ ប៉ុន្តែលោក ហ៊ុន សែន បានប្រតិកម្មចំពោះពាក្យរិះគន់ ចំពោះអ្នកស៊ើបអង្កេតសិទ្ធិមនុស្ស ថាលម្អៀងអគតិចំពោះគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា។
បន្ថែមលើនេះ នៅអំឡុងពេលបោះឆ្នោតសកលនៅខែកក្កដា ឆ្នាំ២០០៣ អំពើហិង្សាខាងផ្នែកនយោបាយនៅតែកើតមាន ក្នុងនោះមានមន្ត្រីគណបក្ស សម រង្ស៊ី ចំនួន ៧នាក់ ត្រូវបានគេសម្លាប់។ ម៉្យាងវិញទៀត ទីប្រឹក្សាជាន់ខ្ពស់នៃគណបក្សហ៊្វុនស៊ិនប៉ិច លោក ឱម រាត់សាឌី ត្រូវគេសម្លាប់នៅថ្ងៃទី១៨ កុម្ភៈ ឆ្នាំ២០០៣ នៅរាជធានីភ្នំពេញ ដែលអំពើឃាតកម្មនេះ ត្រូវបានគេអះអាងជាការគំរាមកំហែងផ្នែកនយោបាយចំពោះគណបក្ស សម រង្ស៊ី និងគណបក្សហ៊្វុនស៊ិនប៉ិច។ ចំពោះសកម្មជនខាងសិទ្ធិមនុស្ស និងប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយវិញ ក៏ទទួលបានកាត់ទោសក្រោមបទបរិហារបង្ខូចកេរ្តិ៍ឈ្មោះទាក់ទងនឹងការរំលោភសិទ្ធិមនុស្ស និងអំពើពុករលួយ។
ទោះបីជាលទ្ធផលបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០០៣ មិនត្រូវបានគេទទួលស្គាល់ ជាពិសេសសហភាពអឺរ៉ុប និងប្រទេសឃ្លាំមើលការបោះឆ្នោតផ្សេងទៀត ក៏គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា អះអាងថា ខ្លួនទទួលបានជ័យជម្នះដោយសំឡេងភាគច្រើន។ ប៉ុន្តែគណបក្សហ៊្វុនស៊ិនប៉ិច និងគណបក្ស សម រង្ស៊ី មិនទទួលស្គាល់ចំពោះជ័យជម្នះរបស់លោក ហ៊ុន សែន នោះទេ។ នៅពេលនេះ អំពើហិង្សាខាងផ្នែកនយោបាយបានកើតឡើងជាបន្តបន្ទាប់ ដូចជា កើតមានចំពោះនិពន្ធនាយកនៃស្ថានីយវិទ្យុដែលហ៊ានរិះគន់លោក ហ៊ុន សែន ជាសាធារណៈ និងតារាចម្រៀងដ៏មានប្រជាប្រិយភាព ត្រូវបានគេសម្លាប់ជាដើម ហើយមានសកម្មជននយោបាយយ៉ាងហោចណាស់ ៥នាក់បន្ថែមទៀត ត្រូវបានគេសម្លាប់នៅខែមករា ឆ្នាំ២០០៤ ក្នុងនោះរួមមានអ្នកដឹកនាំសហជីពដ៏ល្បីឈ្មោះ លោក ជា វិជ្ជា ដែលជិតស្និទ្ធបំផុតនឹងគណបក្ស សម រង្ស៊ី។
ក្រោយមក ក្រោមបទចោទអំពីការបរិហារកេរ្តិ៍ និងបទបង្កើតកម្លាំងប្រដាប់អាវុធដោយខុសច្បាប់ របស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ទៅលើគណបក្សប្រឆាំងនៅក្នុងឆ្នាំ២០០៥ សមាជិកសភាបីនាក់ រួមមានលោក សម រង្ស៊ី និងលោក ជា ប៉ូច បានចាកចេញពីប្រទេសកម្ពុជា ប៉ុន្តែលោក ជាម ចន្នី ត្រូវបានអាជ្ញាធរចាប់ខ្លួន។ លើសពីនេះទៀត ក្រុមអង្គការសង្គមស៊ីវិល ដែលប្ដឹងលោក ហ៊ុន សែន ក៏ត្រូវបានចាប់ខ្លួន ក្នុងនោះមានលោក រ៉ុង ឈុន ប្រធានសមាគមគ្រូបង្រៀនកម្ពុជាឯករាជ្យ និងលោក ម៉ម សូណង់ដូ ប្រធានវិទ្យុសំបុក្រឃ្មុំ ត្រូវបានចាប់ខ្លួនដាក់គុកព្រៃស ចាប់តាំងពីខែតុលា ឆ្នាំ២០០៥ ដល់ខែមករា ឆ្នាំ២០០៦ ដោយសារបានរិះគន់សន្ធិសញ្ញាព្រំដែនជាមួយវៀតណាម។
ទាក់ទងនឹងគោលនយោបាយសេដ្ឋកិច្ចរបស់លោក ហ៊ុន សែន វិញ បានបង្កឲ្យមានការកើនឡើង នៃការប្រឈមមុខដាក់គ្នារវាងប្រជាពលរដ្ឋដែលតវ៉ាប្រឆាំងនឹងការរំលោភដីធ្លីពីសំណាក់ឈ្មួញមានអំណាច ដែលស្និទ្ធនឹងលោក ហ៊ុន សែន។ បញ្ហានេះ បានក្លាយជារបត់ថ្មីមួយ ដែលបញ្ហានេះបានល្បីរន្ទឺ ធ្វើសហគមន៍ក្រីក្រជាច្រើននាក់រងគ្រោះ។ ជម្លោះដីធ្លីកើនឡើងជាបន្តបន្ទាប់ ជាពិសេសកើតលើក្រុមជនជាតិភាគតិច បើទោះបីជាលោក ហ៊ុន សែន បានប្រកាសថា កម្មសិទ្ធិដីធ្លីរបស់ក្រុមជនជាតិភាគតិច ត្រូវតែការពារក៏ដោយ។ តែផ្ទុយទៅវិញ ស្ថានការណ៍នោះកាន់តែអាក្រក់ទៅ បន្ទាប់ពីការបោះឆ្នោតក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់ បានបញ្ចប់។
ស្របពេលជាមួយគ្នានេះ កងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធក៏បានបង្ក្រាបទៅលើក្រុមអ្នកតវ៉ាដីធ្លីជាច្រើនទៀត ដូចជាក្រុមជនជាតិព្នង នៅខេត្តមណ្ឌលគិរី ដែលតវ៉ាប្រឆាំងការផ្ដល់ដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចទៅឲ្យក្រុមហ៊ុនចិន។ នៅរាជធានីភ្នំពេញ ប្រជាពលរដ្ឋជាច្រើននាក់ត្រូវបានអាជ្ញាធរជម្លៀសចេញ ដោយគេអះអាងថា ទីកន្លែងដែលពួកគេកំពុងរស់នៅជាដីកម្មសិទ្ធិឯកជន និងត្រូវការអភិវឌ្ឍ។ នៅពេលនោះ ក៏បណ្ដាលឲ្យអំពើហិង្សាកើតឡើងជាបន្តបន្ទាប់រវាងប្រជាពលរដ្ឋ និងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធ។
មិនត្រឹមតែមានអំពើអយុត្តិធម៌ដែលកើនឡើងអំឡុងពេលការបោះឆ្នោតក្រោយឆ្នាំ២០០៣ នោះប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែការបោះឆ្នោតនៅក្រោយឆ្នាំ២០០៨ ក៏មានរឿងអយុត្តិធម៌ជាច្រើនទៀតកើតឡើងជាបន្តបន្ទាប់ដែរ។ ក្រោយការបោះឆ្នោតសកលឆ្នាំ២០០៨ ការផ្ដល់ដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ច ត្រូវបានផ្ដល់ទៅក្រុមហ៊ុនឯកជន មន្ត្រីរាជរដ្ឋាភិបាល និងអ្នកដែលស្និទ្ធនឹងមន្ត្រីរាជរដ្ឋាភិបាលជាដើម។
របាយការណ៍បន្តថា ការកើនឡើងតម្លៃដីធ្លី ការផ្ដល់គម្រោងអភិវឌ្ឍ និងភាពមិនប្រក្រតីនៃការផ្ដល់ដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ច ជាមូលហេតុធ្វើឲ្យមានជម្លៀសប្រជាពលរដ្ឋដោយបង្ខំចេញពីលំនៅឋានរបស់គេ។ ការជម្លៀសប្រជាពលរដ្ឋនោះ កើតឡើងនៅតំបន់ដីក្រហមនៅរាជធានីភ្នំពេញ ខេត្តកំពង់ស្ពឺ សៀមរាប និងខេត្តព្រះសីហនុ ដោយកងកម្លាំងប្រើឧស្ម័នបង្ហូរទឹកភ្នែក ការប្រើអាវុធបាញ់សំដៅទៅក្រុមប្រជាពលរដ្ឋដែលធ្វើការតវ៉ាដែលបណ្ដាលឲ្យមនុស្សស្លាប់ និងរងរបួសជាច្រើននាក់។ នៅអំឡុងពេលតវ៉ានៅស្ថានការណ៍ក្រោយការឆ្នោតឆ្នាំ២០០៨ យ៉ាងហោចណាស់មានប្រជាពលរដ្ឋ ៦០នាក់ បានជាប់ពន្ធនាគារ។
នៅឆ្នាំ២០១២ ក៏មានអំពើហិង្សាជាច្រើនទៀត បានកើតឡើង រវាងកងកម្លាំងរក្សាសន្តិសុខរបស់រដ្ឋ ស្របពេលដែលមានការផ្ដល់ដីដល់ឈ្មួញអ្នកមានអំណាចកើនឡើង។ ម៉្យាងវិញទៀត ការមិនពេញចិត្តចំពោះគោលនយោបាយសេដ្ឋកិច្ចរបស់រាជរដ្ឋាភិបាល នៃការផ្ដល់ដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ច បានបង្កើតភាពចលាចលនៃកម្លាំងពលកម្ម។
ក្នុងខែមេសា ឆ្នាំ២០១២ សកម្មជនការពារព្រៃឈើនិងបរិស្ថាន លោក ឈុត វុទ្ធី ត្រូវបានកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធរបស់ក្រុមហ៊ុនដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ច ត្រូវបានគេបាញ់សម្លាប់នៅក្នុងព្រៃនៅខេត្តកោះកុង នៅពេលដែលរូបលោកបានព្យាយាមថតសកម្មភាពការកាប់ឈើដោយខុសច្បាប់។ មួយខែក្រោយមក គឺនៅខែមិថុនា ក្នុងឆ្នាំ២០១២ ក្មេងស្រីម្នាក់ ឈ្មោះ ហេង ចន្ធា ត្រូវបានកងកម្លាំងរដ្ឋាភិបាលបាញ់សម្លាប់នៅខេត្តក្រចេះ នៅពេលដែលប្រជាពលរដ្ឋបានតវ៉ាពីការរំលោភដីធ្លីពីឈ្មួញបរទេស។ ម៉្យាងវិញទៀត ស្ត្រីបឹងកក់ចំនួន ១៣នាក់ ត្រូវបានតុលាការកាត់ទោសឲ្យជាប់ពន្ធនាគាររយៈពេល ២ឆ្នាំកន្លះ នៅពេលដែលពួកគេព្យាយាមតវ៉ាឲ្យរដ្ឋាភិបាលសងសំណងសមរម្យពីគម្រោងអភិវឌ្ឍដែលគ្រប់គ្រងដោយមនុស្សជិតស្និទ្ធនឹងលោក ហ៊ុន សែន និងដៃគូវិនិយោគជនជាតិចិន។
ទាក់ទងនឹងការបោះឆ្នោតថ្ងៃទី២៨ កក្កដា ឆ្នាំ២០១៣ វិញ របាយការណ៍បន្តថា លោក ហ៊ុន សែន បានស្នើឲ្យព្រះមហាក្សត្រលើកលែងទោសឲ្យលោក សម រង្ស៊ី ដើម្បីអាចវិលចូលការបោះឆ្នោតសកលវិញបាន។ ប៉ុន្តែលទ្ធផលបោះឆ្នោតនៅពេលនេះ គណបក្សប្រឆាំងដែលមានឈ្មោះថា គណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ដឹកនាំដោយលោក សម រង្ស៊ី ដែលទទួលបាន ៥៥អាសនៈ ទល់នឹង ៦៨អាសនៈ មិនប្រកបដោយសេរី និងយុទ្ធមិត្តទេ ដោយសារមានភាពមិនប្រក្រតីជាច្រើន ហើយលោក សម រង្ស៊ី អះអាងថា នឹងមិនចូលក្នុងរដ្ឋសភាឡើយ។
គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា បានបដិសេធចំពោះការស្នើសុំស៊ើបអង្កេតអំពីភាពមិនប្រក្រតីដោយស្ថាប័នឯករាជ្យ ស្របពេលដែលកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធ អះអាងបញ្ជាក់អំពីការគាំទ្ររបស់គេចំពោះជ័យជម្នះរបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា និងចង់ឲ្យលោក ហ៊ុន សែន បន្តធ្វើជានាយករដ្ឋមន្ត្រីបន្តទៀត។ នៅពេលនោះ លោក ហ៊ុន សែន បានប្រមែប្រមូលកងកម្លាំងពីទីកន្លែងផ្សេងមករាជធានីភ្នំពេញ ដើម្បីការពារស្របពេលដែលប្រជាពលរដ្ឋទាមទារឲ្យលោក ហ៊ុន សែន ចុះចេញពីតំណែង។ រាជរដ្ឋាភិបាលបានបិទការតវ៉ាទាំងអស់ រួមទាំងនៅទីលានប្រជាធិបតេយ្យជាដើម។ ម៉្យាងវិញទៀត ដើម្បីបង្ក្រាបការតវ៉ានានា តុលាការរាជធានីភ្នំពេញ បានកាត់ទោសមនុស្ស ៥៥នាក់ ដាក់ក្នុងពន្ធនាគារ។
នៅស្ថានការណ៍ក្រោយការបោះឆ្នោតនៅឆ្នាំ២០១៣ ការរំលោភដីធ្លីដោយអ្នកមានអំណាច និង ឈ្មួញ រួមទាំងការបណ្ដេញចេញដោយបង្ខំ និងការផ្លាស់ប្ដូរទីតាំងដោយមិនស្ម័គ្រចិត្ត បានបន្តកើនឡើងជាលំដាប់។ ការស្រាវជ្រាវដោយអង្គការលីកាដូ បានរកឃើញថា ចំនួននៃការរំលោភដីធ្លីប្រចាំឆ្នាំ២០១៤ បានកើនឡើងលើសឆ្នាំ២០១៣ ចំនួនបីដង។ ភាគច្រើននៃជម្លោះដីធ្លីបណ្ដាលមកពីគ្មានប្លង់កម្មសិទ្ធិ ដែលរដ្ឋាភិបាលចែកចាយមិនបានគ្រប់គ្រាន់ដល់ប្រជាពលរដ្ឋនៅជនបទ។
ទាក់ទងទៅនឹងសាលាក្ដីខ្មែរក្រហមវិញ របាយការណ៍របស់អង្គការ យូមែន រ៉ៃត៍ វ៉ច្ឆ បានសរសេរថា លោក ហ៊ុន សែន បន្តរារាំងទៅលើដំណើរការនៃសាលាក្ដី ដោយសារតែលោក ហ៊ុន សែន មានអំណាចក្នុងការគ្រប់គ្រងតុលាការកម្ពុជា ទាំងស្រុង។
បើទោះជាមាត្រាទី ១០៩ នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ១៩៩៣ បានចែងថា អំណាចតុលាការត្រូវតែឯករាជ្យ ក៏គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា នៅតែធ្វើមិនដឹងមិនឮនូវអ្វីដែលរដ្ឋធម្មនុញ្ញបានសរសេរនោះទេ។
ចៅក្រមភាគច្រើនបំផុតបានរាយការណ៍ទៅគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា រួមទាំងប្រធានតុលាការកំពូល លោក ឌិត មន្ទីរ ដែលជាសមាជិកអចិន្ត្រៃយ៍នៃគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា។ ប្រព័ន្ធតុលាការគ្រប់ជាន់ថ្នាក់ត្រូវគ្រប់គ្រងដោយគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ដែលមានសិទ្ធិគ្រប់បែបយ៉ាងក្នុងការដកនិងតែងតាំងចៅក្រមដែលលោក ហ៊ុន សែន តែងតែប្រើប្រាស់នៅពេលដែលលោកកាន់អំណាចរយៈពេល ៣០ឆ្នាំមកហើយ។
ម៉្យាងវិញទៀត ការនាំសមាជិកខ្មែរក្រហមណាម្នាក់ទៅកាត់ទោសលុះត្រាតែមានការសម្រេចចិត្តរបស់លោក ហ៊ុន សែន។ បញ្ហានេះ ដោយសារតែមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ខ្មែរក្រហមមួយចំនួនដែលធ្វើការប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាលក្រោយឆ្នាំ១៩៩៣ បានទទួលស្គាល់រដ្ឋាភិបាលលោក ហ៊ុន សែន ជាថ្នូរពួកគាត់ត្រូវបានគេការពារ និងមួយចំនួនទៀត ត្រូវបានលោក ហ៊ុន សែន ស្នើឲ្យព្រះមហាក្សត្រលើកលែងទោស ពីបទឧក្រិដ្ឋ។
លោក ហ៊ុន សែន បានកាន់តំណែងចាប់ពីមេបញ្ជាការខ្មែរក្រហមក្នុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ៧០ រហូតដល់តួនាទីបច្ចុប្បន្នជានាយករដ្ឋមន្ត្រី និងជាថ្នាក់ដឹកនាំនៃគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ដែលព្យាយាមការពារសមាជិកខ្មែរក្រហមយ៉ាងណាក៏ដោយ តែនៅទីបញ្ចប់ គឺថ្ងៃទី២១ មិថុនា ឆ្នាំ១៩៩៧ លោក ហ៊ុន សែន និងសម្ដេចក្រុមព្រះ នរោត្ដម រណឫទ្ធិ បានស្នើសុំជំនួយទៅអង្គការសហប្រជាជាតិ ដើម្បីបង្កើតតុលាការមួយដែលស្រដៀងនឹងតុលាការឧក្រិដ្ឋកម្មអន្តរជាតិ ដើម្បីស្វែងរកបញ្ហាពិតមួយនៃអ្នកទទួលខុសត្រូវពីបទឧក្រិដ្ឋដែលកើតឡើងនៅសម័យខ្មែរក្រហម។
ជាការឆ្លើយតបចំពោះការស្នើនោះ អគ្គលេខាធិការនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ លោក កូហ្វី អាណាន់ (Kofi Annan) បានបង្កើតក្រុមអ្នកជំនាញមួយដើម្បីបង្កើតយន្តការតុលាការមួយ ដោះស្រាយពីបទ ឧក្រិដ្ឋកម្មប្រឆាំងមនុស្សជាតិ និងប្រល័យពូជសាសន៍ដែលប្រព្រឹត្តក្នុងអំឡុងឆ្នាំ១៩៧៥ ដល់ ១៩៧៩។ ក្រុមអ្នកជំនាញរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ អះអាងថា ប្រព័ន្ធតុលាការកម្ពុជា នៅខ្វះចំណុចច្រើនដើម្បីឈានដល់ការកាត់ទោសប្រកបដោយភាពត្រឹមត្រូវ។
បញ្ហានេះ លោក ហ៊ុន សែន ដែលកាន់តំណែងជានាយករដ្ឋមន្ត្រីតែមួយគត់ដែលបដិសេធចំពោះសំណើរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ ដោយលោក ហ៊ុន សែន អះអាងថា តុលាការកម្ពុជា អាចដំណើរការកាត់ទោសដោយខ្លួនឯងបាន។ លោក ហ៊ុន សែន និងគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា គ្រប់គ្រងប្រព័ន្ធតុលាការទាំងស្រុង ដែលលោក ហ៊ុន សែន មានសិទ្ធិជ្រើសតាំងចៅក្រមណាម្នាក់ដើម្បីដំណើរក្ដី និងកំណត់ទំហំនៃការស៊ើបអង្កេត។ ប៉ុន្តែអង្គការសហប្រជាជាតិ ចង់បានការចូលរួមពីចៅក្រមអន្តរជាតិ។
នៅទីបំផុត ការចរចារវាងលោក ហ៊ុន សែន និងអង្គការសហប្រជាជាតិ សម្រេចបង្កើតសាលាក្ដីដោយមានការចូលរួមពីចៅក្រមជាតិនិងអន្តរជាតិ។ ម៉្យាងវិញទៀត លោក ហ៊ុន សែន បានកំណត់ចំនួនថ្នាក់ដឹកនាំខ្មែរក្រហម ដែលត្រូវកោសទោសរួមមាន នួន ជា ខៀវ សំផង អៀង សារី ឌុច និងតាម៉ុក។ លោក ហ៊ុន សែន បានអះអាងថា គ្មានមេដឹកនាំណាម្នាក់ដែលត្រូវមកកាត់ទោសទៀតនោះទេ ក្រៅពីចំនួនដែលបានកំណត់នេះ។
ប៉ុន្តែនៅឆ្នាំ២០០៨ ព្រះរាជអាជ្ញាអន្តរជាតិធ្លាប់ បានស្នើឲ្យមានការស៊ើបអង្កេតជនសង្ស័យចំនួន ៥នាក់បន្ថែមទៀត ដូចជា ស៊ូ មេត មាស មុត អែម អាន អឹម ចែម និង យឹម ទិត្យ ប៉ុន្តែសហព្រះរាជអាជ្ញាខាងភាគីកម្ពុជា បានច្រានចោលនូវសំណើនោះ។ ប៉ុន្តែសំណុំរឿងនេះ ត្រូវបានព្រះរាជអាជ្ញាជនជាតិបារាំង ឲ្យបើកការស៊ើបអង្កេតជនសង្ស័យទាំងនោះ ដោយកំណត់សំណុំរឿង ០០៣ និង ០០៤។ បញ្ហានេះ រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងព័ត៌មាន លោក ខៀវ កាញារីទ្ធ អះអាងថា បើមន្ត្រី តុលាការអន្តរជាតិនោះ ចង់បានការស៊ើបអង្កេតសំណុំរឿងនេះ មន្ត្រីនោះគួរតែរៀបចំបង្វេចត្រឡប់ទៅផ្ទះវិញទៅ។
បញ្ហានេះ សហព្រះរាជអាជ្ញាបរទេសបានលាលែងពីតំណែងជាបន្តបន្ទាប់ ដោយអះអាងថា ការងាររបស់ពួកគាត់ត្រូវបានរារាំងដោយហេតុផលនយោបាយ។ ប៉ុន្តែរហូតដល់ពេលនេះ សហចៅក្រមអន្តរជាតិ នៅតែបន្តការស៊ើបអង្កេតសំណុំរៀង ០០៣ និង ០០៤ ដោយសហចៅក្រម ព្រះរាជអាជ្ញាអន្តរជាតិ អះអាងថាមានសង្ឃឹមតិចណាស់ដែលអាចនាំជនសង្ស័យមកកាត់ទោស ស្របពេលដែល ជនសង្ស័យជាឃាតកទាំងនោះ កំពុងនៅមានជីវិត និងរស់នៅយ៉ាងសប្បាយនៅប្រទេសកម្ពុជា៕
ខ្លឹមសារទាំងឡាយដែលបានលើកឡើងខាងលើនេះ មិនឆ្លុះបញ្ចាំងពីទស្សនៈរបស់វិទ្យុអាស៊ីសេរី នោះទេ។
ចុចត្រង់នេះដើម្បីអានរបាយការណ៍របស់អង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិ