លក្ខខណ្ឌចាំបាច់សម្រាប់ការបោះឆ្នោតបែបប្រជាធិបតេយ្យ
2013.07.04
ក្រុមឃ្លាំមើលដំណើរការប្រជាធិបតេយ្យ និងសហគមន៍អន្តរជាតិបានជំរុញម្ដងហើយម្ដងទៀតឲ្យធ្វើកំណែទម្រង់ប្រព័ន្ធបោះឆ្នោតនៅកម្ពុជា ចាប់តាំងពីថ្នាក់ជាតិរហូតដល់ថ្នាក់មូលដ្ឋាន។
ចំណែកលោកប្រធានាធិបតីអាមេរិក ក្នុងជំនួបជាមួយលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន នៅទីក្រុងភ្នំពេញ កាលពីចុងឆ្នាំ២០១២ ក៏បានលើកឡើងផងដែរអំពីបញ្ហាកែទម្រង់ស្ថាប័នជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោតនៅកម្ពុជា ដែលបានស្នើឡើងក្នុងរបាយការណ៍របស់លោក សុរិយា ស៊ូប៊ែឌី (Surya Subedi) អ្នករាយការណ៍ពិសេសអង្គការសហប្រជាជាតិ ទទួលបន្ទុកសិទ្ធិមនុស្សនៅកម្ពុជា។
តើការបោះឆ្នោតតាមគោលការណ៍ប្រជាធិបតេយ្យទាមទារឱ្យមានលក្ខខណ្ឌចាំបាច់ជាមូលដ្ឋានអ្វីខ្លះ?
មូលដ្ឋានគ្រឹះនៃការបោះឆ្នោតតាមបែបប្រជាធិបតេយ្យ គឺទាមទារឱ្យប្រព្រឹត្តទៅដោយសេរី និងយុត្តិធម៌ ដែលជាលក្ខខណ្ឌមួយដ៏ចាំបាច់និងចម្បង។ គោលការណ៍សំខាន់មួយទៀត គឺការធានាយ៉ាងម៉ឺងម៉ាត់ដោយរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ឬច្បាប់គោលនៃការបោះឆ្នោតចំពោះពលរដ្ឋនូវ «សិទ្ធិបោះឆ្នោត» និង «សិទ្ធិឈរឈ្មោះជាបេក្ខជនឲ្យគេបោះឆ្នោតជូន»។
ទន្ទឹមគ្នានេះ អ្នកបោះឆ្នោតមានសិទ្ធិស្មើគ្នា និងជ្រើសរើសដោយសេរីនូវកម្មវិធីនយោបាយ និងបេក្ខជនរបស់គណបក្សនយោបាយនីមួយៗ។ រីឯសំឡេងឆ្នោតមួយសន្លឹកៗមានតម្លៃស្មើគ្នា និងបោះឆ្នោតដោយចំពោះនិងសម្ងាត់។ លក្ខខណ្ឌចម្បងមួយទៀតនៃការបោះឆ្នោតដោយប្រជាធិបតេយ្យ គឺការចូលរួមប្រកួតប្រជែងដោយសេរី ស្មើភាព និងមានបរិយាកាសសេរី និងយុត្តិធម៌។ ចំពោះដំណើរការបោះឆ្នោតវិញ ត្រូវតែរៀបចំធ្វើឡើងយ៉ាងទៀងទាត់ទៅតាមការកំណត់ក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃប្រទេសនីមួយៗ។
ទាក់ទងនឹងគោលការណ៍សំខាន់ៗទាំងអស់នេះ តើការបោះឆ្នោតនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា បានដំណើរការស្របទៅតាមស្តង់ដារ ឬនិយាមអន្តរជាតិហើយឬនៅ?
ត្រង់ប្រការនេះ មន្ត្រីកម្មវិធីនៃមជ្ឈមណ្ឌលច្បាប់សម្រាប់សហគមន៍ (CLEC) លោក គិត ទូច បង្ហាញនូវការសង្កេតថា ប្រទេសកម្ពុជា មានច្បាប់បោះឆ្នោតមួយដែលមានលក្ខណៈសមរម្យ ដោយប្រៀបធៀបទៅនឹងគោលការណ៍បោះឆ្នោតដោយសេរី និងយុត្តិធម៌ក្នុងតំបន់អាស៊ី និងសហគមន៍អឺរុប។
លោក គិត ទូច៖ «បើយើងក្រឡេកមើលស្តង់ដារបោះឆ្នោតតាមបែបហៅថា «វិធាននិយម» ឬបែប «គោលការណ៍» ឃើញថា យើង [កម្ពុជា] មានច្បាប់បោះឆ្នោតមួយដែលមានលក្ខណៈល្អិតសុខុម ហើយច្បាប់នេះបានបំពេញទៅតាមតម្លៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ជាពិសេសរដ្ឋធម្មនុញ្ញយើងបានកំណត់អំពីសិទ្ធិអ្នកបោះឆ្នោត ប្រព័ន្ធបោះឆ្នោតទម្រង់នៃអ្នកតំណាងរាស្ត្រ ទម្រង់រដ្ឋាភិបាលអីជាដើម។ ហ្នឹងបើយើងធៀបមើលសេចក្ដីថ្លែងការណ៍ក្រុងបាងកក ស្តីពីការបោះឆ្នោតដោយសេរី និងយុត្តិធម៌ គឺស្តង់ដារ ដែលប្រជាជាតិនៅក្នុងអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ១០ ប្រទេស បាននិយមបំពេញបង្កើតឡើង ហើយនិងស្តង់ដារសហគមន៍អឺរ៉ុប ដែលគេហៅថា សេចក្ដីថ្លែងការណ៍ក្រុមប្រឹក្សាអន្តរសភាសហគមន៍អឺរ៉ុប និយាយពីលក្ខណៈវិនិច្ឆ័យសម្រាប់ការបោះឆ្នោតដោយសេរី និងយុត្តិធម៌ហ្នឹង ក៏ឃើញមានសរសេរនៅក្នុងវិធាននៃច្បាប់បោះឆ្នោត គោលការណ៍ណែនាំការបោះឆ្នោត និងវិធានរបស់គណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោតដែរ»។
ទោះបីជាយ៉ាងណាក្តី លោក គិត ទូច គូសបញ្ជាក់ថា ចំពោះការអនុវត្តជាក់ស្ដែងវិញ ក្នុងដំណើរការបោះឆ្នោតនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា កន្លងទៅ អង្គការសង្កេតការណ៍បោះឆ្នោតជាតិ និងអន្តរជាតិ បានបង្ហាញពីក្តីកង្វល់លើចំណុចមួយចំនួន ដូចជាភាពស្មើគ្នានៃការប្រើប្រាស់ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ ការប្រើប្រាស់សេវាសាធារណៈ ការប្រើប្រាស់មធ្យោបាយផ្សេងៗ ដូចជាការដឹកជញ្ជូនជាដើម ក្នុងចំណោមគណបក្សនយោបាយចូលរួមការបោះឆ្នោត។
លោក គិត ទូច៖ «ហើយមួយទៀត គឺការអន្តរាគមន៍ ប្រណាំងប្រជែងគ្នានៅក្នុងទម្រង់នៃអង្គការនយោបាយផ្សេងៗ ការវាយប្រហារគ្នាដោយអន្លើៗ ពាក់ព័ន្ធនឹងរឿងគំនិតនយោបាយទស្សនៈនយោបាយអីហ្នឹង គឺឃើញនៅមានក្នុងស្ថានភាពជាក់ស្ដែងគុណតម្លៃសីលធម៌ផ្នែកហ្នឹង យើងមិនទាន់បានប្រពៃនៅឡើយមកដល់ពេលនេះ»។
ទាក់ទងនឹងបញ្ហានេះ អ្នកសម្របសម្រួលជាន់ខ្ពស់នៃគណៈកម្មាធិការដើម្បីការបោះឆ្នោតដោយសេរី និងយុត្តិធម៌នៅកម្ពុជា ហៅថា ខុមហ្វ្រែល (Comfrel) គឺលោក គឹម ឈន បញ្ជាក់បន្ថែមថា ការវាយតម្លៃជារួមដំណើរការបោះឆ្នោតនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ពុំទាន់បានបំពេញតាមលក្ខខ័ណ្ឌចាំបាច់គ្រប់គ្រាន់ស្របទៅតាមនិយាម ឬស្តង់ដារអន្តរជាតិ សម្រាប់ការបោះឆ្នោតដោយសេរី និងយុត្តិធម៌ តាមបែបប្រព័ន្ធបោះឆ្នោតបែបប្រជាធិបតេយ្យនៅឡើយទេ។
លោក គឹម ឈន៖ «ការប្រកួតប្រជែងរវាងគណបក្សនយោបាយ អត់មានភាពស្មើគ្នាទេ។ឧទាហរណ៍ ដូចជាខាងគណបក្សប្រឆាំង អវត្តមានថ្នាក់ដឹកនាំលំដាប់ទី១ ដូចជាលោក សម រង្ស៊ី ជាដើម ក្នុងការឃោសនាគាត់អត់បានធ្វើសកម្មភាពដោយផ្ទាល់ឃោសនាឱ្យគណបក្សទេ។ នេះយើងឃើញភាពអយុត្តិធម៌ហ្នឹងកន្លែងហ្នឹង។ ហើយមួយទៀត ការប្រើប្រាស់ធនធានរដ្ឋ ឬក៏ធនធានមនុស្ស ទាំងសម្ភារៈសម្រាប់បម្រើសកម្មភាពគណបក្ស ជាពិសេស គឺបានតែគណបក្សប្រជាជនទេកន្លងមកហ្នឹង។ គណបក្សប្រឆាំង ឬក៏គណបក្សផ្សេងទៀត គឺអត់បានប្រើទេ ដែលបញ្ហានេះវាអាចផ្ទុយទៅនឹងច្បាប់ស្ដីពីគណបក្សនយោបាយ ហើយការផ្ដល់សម្ភារៈ និងថវិកាដល់អ្នកបោះឆ្នោតដោយមន្ត្រីរាជការអាជ្ញាធរ គឺមានលក្ខណៈជាប្រព័ន្ធ។ នេះបើយើងពិនិត្យមើលនៅក្នុងការបោះឆ្នោតឃុំ ជាពិសេសនៅមុនពេលការឃោសនាបោះឆ្នោត»។
សេចក្ដីថ្លែងការណ៍នៃក្រុមប្រឹក្សាអន្តរសភាសហគមន៍អឺរ៉ុបស្ដីពី៖ «លក្ខណៈវិនិច្ឆ័យសម្រាប់ការបោះឆ្នោតដោយសេរី និងយុត្តិធម៌» ផ្ដោតជាពិសេសទៅលើ ការសម្ដែងមតិនយោបាយដោយគ្មានការជ្រៀតជ្រែក ឱកាសស្មើគ្នានៃការប្រាស្រ័យរកប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ សេរីភាពនៅក្នុងការបង្កើត និងដំណើរការគណបក្សនយោបាយ។ ទន្ទឹមគ្នានេះ គឺនៅមានការរៀបយន្តការ ឬអង្គការគ្រប់គ្រងការបោះឆ្នោតមួយប្រកបដោយភាពអព្យាក្រឹត មិនលំអៀង និងមានតុល្យភាព មានជំនួយការនៃការសង្កេតការណ៍ជាតិ និងអន្តរជាតិ ព្រមទាំងមានការផ្ដល់សេវាសារព័ត៌មានជាតិ ឬសាធារណៈដោយមិនប្រកាន់បក្សពួក និងមានសមភាពនៃសន្តិសុខជាដើម។
ចំពោះចំណុចសំខាន់ៗទាំងនេះ អ្នកសម្របសម្រួលជាន់ខ្ពស់នៃគណៈកម្មាធិការដើម្បីការបោះឆ្នោតដោយសេរី និងយុត្តិធម៌នៅកម្ពុជា (ខុមហ្វ្រែល) លោក គឹម ឈន បញ្ជាក់ថា បញ្ហាបរិយាកាសហិង្សាបង្កភាពភ័យខ្លាចដល់ពលរដ្ឋក្នុងការបញ្ចេញឆន្ទៈ ក្នុងការបោះឆ្នោតដោយសេរី និងសម្ងាត់ ព្រមទាំងភាពឯករាជ្យ និងអព្យាក្រឹតនៃមន្ត្រីអាជ្ញាធរ និងកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធបានកើតមានឡើងនៅក្នុងដំណើរការនៃការបោះឆ្នោតដែលជាសកម្មភាពផ្ទុយនឹងច្បាប់ ស្ដីពីសហលក្ខន្តិកៈមន្ត្រីរាជការស៊ីវិល ឬច្បាប់ស្ដីពីលក្ខន្តិកៈកងយោធពលខេមរភូមិន្ទ។
លោក គឹម ឈន៖ «បើយើងពិនិត្យទៅលើសេរីភាពយើងឃើញថា ប្រជាជននៅមានការភ័យខ្លាចក្នុងការបង្ហាញការគាំទ្រដល់បេក្ខជន ឬគណបក្សប្រឆាំងក្នុងការបញ្ចេញមតិទិតៀនទៅដល់បេក្ខជនក៏កើតមាននៅពេលបោះឆ្នោតហ្នឹង ហើយយើងឃើញមានករណីអំពើហិង្សាខ្លះបានជះឥទ្ធិពលទៅលើបរិយាកាសនៅមុនការបោះឆ្នោត។ ចំណុចសំខាន់មួយទៀត គេឃើញថា អាជ្ញាធរមន្ត្រីរាជការកងរាជអាវុធហត្ថ ឬកងខេមរភូមិន្ទ គឺបានធ្វើសកម្មភាពគាំទ្រដល់គណបក្សកាន់អំណាច ឬគណបក្សដែលមានកម្លាំងខ្លាំង។ នៅពេលបោះឆ្នោតយើងឃើញមានមន្ត្រីអាជ្ញាធរមូលដ្ឋានឃ្លាំមើលអ្នកបោះឆ្នោត ជាពិសេសនៅថ្ងៃបោះឆ្នោត ដែលទាំងអស់នេះ វាអាចបង្កើតនូវបរិយាកាសឱ្យអ្នកបោះឆ្នោតមានការភ័យខ្លាច ហើយមិនទុកចិត្តលើដំណើរការនៃការបោះឆ្នោត។ អ៊ីចឹងពិនិត្យទាំងអស់ហ្នឹង យើងឃើញថា វាបាត់បរិយាកាសអព្យាក្រឹតទៅហើយ»។
ចំណែកសេចក្ដីថ្លែងការណ៍ក្រុងបាងកក ស្ដីពី៖ «ការបោះឆ្នោតដោយសេរី និងយុត្តិធម៌» បានចែងថា គប្បីមានបន្ថែមទៀតនូវអង្គការគ្រប់គ្រងការបោះឆ្នោតមួយដែលមានការធានាដោយរដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងក្របខ័ណ្ឌច្បាប់ដទៃទៀត។ អង្គការនេះ ត្រូវមានតម្លាភាព ឯករាជ្យ និងបំបាត់លក្ខណៈនយោបាយ ហើយនិងត្រូវមាន «ហិរញ្ញវត្ថុស្វ័យភាព»។
ទាក់ទងនឹងប្រការនេះ ក្រុមអង្គការឃ្លាំមើលដំណើរការប្រជាធិបតេយ្យ សហគមន៍អន្តរជាតិ និងអង្គការសហប្រជាជាតិ បានទាមទារយ៉ាងទទូចដល់រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ឲ្យធ្វើកំណែទម្រង់ប្រព័ន្ធបោះឆ្នោតនៅក្នុងប្រទេស ដើម្បីធានាឱ្យមានភាពឯករាជ្យ អព្យាក្រឹត និងតម្លាភាព ចាប់តាំងពីថ្នាក់ជាតិរហូតដល់ថ្នាក់មូលដ្ឋាន។
ទន្ទឹមគ្នានេះ គោលការណ៍សំខាន់ និងចម្បងមួយទៀត គឺការលើកកម្ពស់ការចូលរួមសង្កេតការណ៍ពីគ្រប់មជ្ឈដ្ឋាន ដែលមានកង្វល់ ឬតួអង្គពាក់ព័ន្ធ យន្តការដោះស្រាយវិវាទ និងបណ្ដឹងរបស់ពលរដ្ឋ និងគណបក្សនយោបាយ ប្រកបដោយយុត្តិធម៌ និងមិនស្ថិតក្រោមសំពាធនយោបាយ។ រីឯលក្ខខណ្ឌចាំបាច់ចុងក្រោយបង្អស់ គឺការទទួលស្គាល់នូវលទ្ធផលនៃការបោះឆ្នោតជាអន្តរជាតិ៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។
អត្ថបទពេញនិយម
RFA
- វៀតណាមព្រមានថា ព្រែកជីកហ្វូណនតេជោអាចជួយសម្រួលវត្តមានយោធាចិនក្នុងទឹកដីកម្ពុជាកាន់តែជ្រៅ
- ពលរដ្ឋនៅតំបន់បឹងតាមោក ចោទប្រកាន់អាជ្ញាធរខណ្ឌព្រែកព្នៅថា ប្រើអំពើហិង្សា
- អាជ្ញាធរក្រុងភ្នំពេញមិនអនុញ្ញាតឱ្យបក្សកម្លាំងជាតិធ្វើបាតុកម្ម នៅទីលានប្រជាធិបតេយ្យ
- ក្រសួងដែនដីបានហៅអតិថិជនបុរីពិភពថ្មីទៅពិភាក្សា ដើម្បីរកដំណោះស្រាយ
- ពលរដ្ឋខ្មែរ-អូស្ត្រាលីម្នាក់ ដែលរិះគន់រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា រងការវាយដំពីជនមិនស្គាល់មុខមួយក្រុម ពេលទៅលេងស្រុកខ្មែរ