Türkiy milletler kültür we sen'et idarisi “Yüsüp xas hajip médali” tarqatti

Ixtiyariy muxbirimiz erkin tarim
2017.07.06
yusup-xas-hajip-medali-yighin-zali.jpg Türkiy milletler kültür we sen'et idarisi teripidin tesis qilin'ghan “Yüsüp xas hajip médali” ni tarqitish yighin zali. 2017-Yili 5-iyul, türkiye.
RFA/Erkin Tarim

Türkiy milletler kültür we sen'et idarisi teripidin tesis qilin'ghan “Yüsüp xas hajip médali” 5-iyul küni murasim bilen türk dunyasi üchün xizmet qilghan idare-jem'iyetler, tilshunaslar, tarixchilar we bezi ammiwi teshkilat mes'ullirigha tarqitip bérildi.

5-Iyul küni mezkur idarining zalida ötküzülgen murasimgha, mezkur idarining bashliqi düsen küsenow, qazaqistanning enqerede turushluq bash elchisi abzal saparbekquli, türkiye jumhuriyiti atatürk til we tarix, medeniyet aliy idarisi bashliqi proféssor doktor derya örs ependi, türkiye til tetqiqat idarisi bashliqi, chaghatay tili mutexessisi proféssor doktor mustafa qachalin ependi, türkiye tarix tetqiqat idarisi bashliqi proféssor doktor refik turan ependi we bezi uniwérsitétning mudirliri, oqutquchilardin bolup köp sanda kishi ishtirak qildi.

Murasimda türk dunyasi tetqiqatigha töhpe qoshqan tonulghan türkolog proféssor doktor exmet bijan erjilasun'gha, Uyghurshunas enqere uniwérsitéti hazirqi zaman türkiy tilliri we edebiyatliri fakultéti oqutquchisi proféssor doktor sema barutchu özönder xanimgha, xajettepe uniwérsitéti türkologiye tetqiqat merkizi mudiri proféssor doktor yunus qoch ependige oxshash 20 etrapida shexs we idare jem'iyetke “Yüsüp xas hajip médali” bérildi.

Médal alghan ammiwi teshkilatlar ichide türkiyening 107 yilliq tarixqa ige, türkiyening 81 wilayitide shöbe teshkilati bar bolghan türk ochaqliri teshkilatimu bar idi. Mezkur ammiwi teshkilat uzun yillardin béri Uyghur mesilisige köngül bölüp kéliwatqan teshkilatlardin biridur.

Undaqta “Yüsüp xas hajip médali” qachan néme üchün tesis qilindi? buning ehmiyiti néme? tarixta ötken meshhur shexslerdin kimlerning namida mukapatlar bar? dégen'ge oxshash so'allargha jawab tépish üchün türkiy milletler kültür we sen'et idarisi mu'awin mudiri sanjar mulazimoghlu ependi we mutexessisler bilen söhbet élip barduq.

Sanjar mulazimoghlu ependi ötken yili öz idarisining qarari bilen yüsüp xas hajip tughulghanliqining 100 yilliqi munasiwiti bilen 2016-yilini türk dunyasining “Yüsüp xas hajip yili” dep élan qilghanliqini, “Yüsüp xas hajip médali” ningmu ötken yili tesis qilinip bu yildin tartip tarqitilishqa bashlighanliqini bayan qilip mundaq dédi: “Türkiy milletler kültür we sen'et idarisi, yeni ‛türksoy‚, türk dunyasida tarixta ötken meshhur shexslerning tughulghan yillirini xatirilimekte. Ötken yili bolsa yüsüp xas hajip tughulghanliqining 1000-yili bolghachqa 2016-yilini türk dunyasida yüsüp xas hajip yili dep békitken iduq. Bu munasiwet bilen türk dunyasi üchün xizmet qilghan idare jem'iyet we ilim ademlirige ‛yüsüp xas hajip médali‚ berduq. Buni her ikki yilda bir qétim tarqitishni pilanlawatimiz.”

Sanjar mulazimoghlu ependi türkiy milletler kültür we sen'et idarisining hazirghiche birqanche meshhur shexs namida bundaq mukapatlarni tesis qilghanliqini bayan qilip mundaq dédi: “Biz bu mukapatni birinchi bolup dangliq tarixchi zéki welidi toghanning nami bilen bashlighan iduq. Bu médalni hazirghiche 6 tarixchigha berduq. Qazaqistanliq muqan jelibayéw, xakasiyelik türkolog katanowqa oxshash muhim shexsler namida mukapatlar tesis qilip tarqattuq.”

Birleshken döletler teshkilati 2008-yilini mexmut qeshqiri yili élan qilip, türkiye bashliq köp sanda dölette bu heqte pa'aliyetler ötküzülgen idi. Bu munasiwet bilen türkiye yawro-asiya yazghuchilar jem'iyiti ikki yilda bir qétim “Mexmut qeshqiri hékaye yézish musabiqisi” ötküzüp kelmekte. Bu heqte ziyaritimizni qobul qilghan mezkur jem'iyetning re'isi yaqup ömeroghlu munularni dédi: “Mexmut qeshqiri hékaye yézish musabiqisi pütün türkiy milletler qatnishalaydighan bir musabiqe. Mezkur musabiqining tunji qétimliqi mexmut qeshqiri tughulghanliqining 1000-yilida ötküzülgen idi. Hazirghiche 4 qétim ötküzüldi. Birinchisi türkiyede ötküzülgen idi. Asuman güzelche namliq yazghuchining ‛jimjit köchüsh‚ namliq hékayisi birinchi bolup bahalan'ghan bolup, hékayide sherqiy türkistanliqlarning türkiyege köchüshi bayan qilin'ghan idi”.

Tarixta iz qaldurup ketken bundaq shexsler, jümlidin hazirqi Uyghurlar diyarining qeshqer shehirini paytext qilghan qaraxaniylar sulalisi mezgilide, yeni 11-esirde ötken ikki büyük namayende yüsüp xas hajip we mexmut qeshqeriy qatarliqlarning namida mukapat tesis qilishning ehmiyiti zadi néme? bu heqte ziyaritimizni qobul qilghan enqerediki hajettepe uniwérsitéti tarix oqutquchisi doktor erkin ekrem ependi, qedimde ötken dangliq shexsler namida mukapat tesis qilishning zor ehmiyetke ige ikenlikini bayan qildi.

Doktor erkin ekrem ependi bu heqte chet'eldiki Uyghurlar qilishqa tégishlik xizmet toghrisida melumat berdi.

Yüsüp xas hajip we mexmut qeshqeri Uyghur alimliri, jümlidin Uyghur xelqi teripidin özlirining 11-esirdiki qaraxaniylar sulaliside ötken ulugh alimliri süpitide pexirlinidu. Bu ikki zatning qebrisi qeshqer diyarigha jaylashqan. Uyghur alimliridin bashqa yene bir qisim türk, rus we bashqa millet alimliri bu ikki zatning kélip chiqish jehettin Uyghurlargha mensup bolsimu, emma ularning yaratqan “Qutadghu bilig” we “Türkiy tillar diwani” namliq eserlirining pütün türkiy xelqlerning ortaq medeniyet mirasi shuningdek bu ikki alimni pütün türkiy xelqlerning ortaq medeniyet namayendiliri hésablaydu.

Kéyinki yillarda türkiyediki bir qisim uniwérsitét we tetqiqat merkezliride mezkur ikki medeniyet namayendisidin bashqa yene hazirqi zaman'gha mensup Uyghur yazghuchiliri we medeniyet erbabliridin ziya semedi, abduréhim ötkür, abduxaliq Uyghur, abduqadir damollagha oxshash meshhur shexsler xatirilendi we ilmiy muhakime yighinlirimu échildi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.