Kent sékrétari xoten xan'ériqtiki namayishning sewebi heqqide toxtaldi

Muxbirimiz shöhret hoshur
2013.07.02
toppa-yaghliq-saqal-ramzan.jpg Xitay da'irilirining Uyghurlargha qaratqan türlük bésimi we diniy étiqad cheklimiliri Uyghurlarni chüshkünleshtürmekte. 2009-Yili 17-iyul, ürümchi.
AFP

Xoten xan'ériqta jüme küni kechte échilghan jiddiy yighin'gha qatnashqan, 13-kent partkom sékrétari abdulla metqurban, muxbirimizgha yighinda körgen, anglighanlirini dep bérish bilen birlikte, shu künki namayishning kélip chiqish sewebi heqqidimu melumat berdi. Melum bolushiche, xitay da'iriliri barghanséri jama'iti köpiyiwatqan xan'ériqtiki balamas meschiti we künséri inawiti éship bériwatqan imamining tesiridin endishe qilip, mezkur meschitte jüme namizi oqushini chekligen. Netijide aldinqi jüme küni saqchilar bilen jama'et arisida detalash yüz bergen. Bu qétimqi jümede bolsa namayish yüz bérip, namayish qanliq shekilde tinchitilghan.

Biz tünügünki programmimizda kent partkom sékrétari abdulla metqurbanning, namayishning yüz bérish we qanliq bésiqturulush jeryani heqqidiki melumatlirini diqqitinglargha sun'ghan iduq. Bügünki programmimizda, uning namayishning yüz bérish sewebi heqqidiki bilgen we hés qilghanlirini diqqitinglargha sunimiz:

Muxbir: sizning bilishingizche, namayishchilarning telipi némiken, naraziliqi némiken?
Sékrétar: bashqa naraziliqi yoq, shu ötken jümediki weqe bilen munasiwetlikmikin deymen.

Muxbir: he,ötken jümedikisi néme ish u?
Sékrétar: ötken jüme küni yézining 4 siyasiy qanun xadimiyo-saqchilar bir pend-nesihet qilip qoyush üchün(meschit imamigha) balamas meschitige bérip, namaz tügigende ishikni taqighan) qulup sélip qorshawgha alghan(. Bu chaghda, ular(bir qisim jama'et) imamni arqa ishiktin qachuruwétip andin allahu'ekber dep tekbir éytip saqchilarning aldigha qarap yügürgen (saqchilargha qarap étilghan). U küni saqchilar bashqa chare qollanmay az bolghachqa qéchip yénip kelgen.

Muxbir: siyasiy qanun kadirliri we saqchilar qachqan gepmu?
Sékrétar: shundaq, shundaq bolmisa ulargha yem bolup kétidu. Ashundaq éhtimal bolghachqa bashqa chare qollanmay qéchip kelgen.

Muxbir: bizge bir inkasta déyilishiche, siz dégendek, aldinqi jümede bir türküm jama'et imamni qachuruwetken we saqchilargha étilghandin kéyin, kechte saqchilar shu imamni we imamni qachuruwetkenlerni tutqan؛ bu qétimqi jüme namizidin kéyin jama'et shu tutulghanlarni qoyup bérishni telep qilip nahiyilik hökümetke qarap mangghan, bu gep toghrimu?
Sékrétar: men u jümede tutulghanlarni anglimidim.

Muxbir: saqchilarning özlirini qéchishqa mejburlighudek tehdit shekillendürgenlerni tutmasliqi, sürüshte qilmasliqi mumkinmu?
Sékrétar: siyasiy qanundikiler bilen munasiwitim yéqin, ehwalliship turimen, u künki ishni sorap baqidighan'gha waqit bolmidi.

Muxbir: sizche, namayishning kélip chiqish sewebi néme?
Sékrétar: men namayishning bash sewebkari shu imam dep qaraymen. Imam meschitte he désila ghazatni teshwiq qilip (hökümetning yézip berginini oqumay) shu terepke yéteklewergendin kéyin, yashlar qaymuqup bir qismi ziyan zexmetke uchrap kétip qaldi, bir qismi issiq jénidin ayrilip kétip qaldi.

Muxbir: saqchilarning mesilini bir terep qilish jeryanida(meyli pend-nesihet qilish yaki tarqitish dégendek) mu'amilide qopalliq qilghan yaki artuq küch qollan'ghan ehwalini bayqimidingizmu, anglimidingizmu?
Sékrétar: özimizdin ketken yérimu bar. U kichik bir meschit, besh waq namaz oqushqila bolidighan, jüme namizigha hökümet ruxset qilmighan. Bashtila “Bu jüme namizigha ruxset qilinmighan meschit” dep terbiye qilin'ghan bolsa, bu paji'e yüz bermeytti.

Muxbir: démek, siz saqchilarda mesile yoq, xataliq asasi qatlam kadirlirida dep qaramsiz?
Sékrétar: méning deydighinim, u yerde yachéyka sékrétari, siyasiy qanun mudiri deydighan ademler bar, ular uyaqqa ötüpmu körmeske sélip, bu yaqqa ötüpmu körmeske sélip, kün ötüp ay ötüp, bügünkidek, yachéyka meschitni bashquridighan emes, meschit yachikini bashquridighan weziyetke kélip qalghan.

Muxbir: meschitning jama'iti kündin-kün'ge köpeygen, imamning inawiti barghanséri ashqan gepmu?
Sékrétar: shundaq, qarang ötken jüme namizigha u yerge(balamas meschitige) 150-200 adem barghan bolsa, bu jümede 400-500 adem toplan'ghan.

Muxbir: shu balamas meschitining imamining ismi néme?
Sékrétar: meschit bashqa kentte, (11-kentte) bolghachqa, ismini bilmeydikenmen.

Yuqiriqi melumatlardin qarighanda, balamas meschitining imami meschitte xitayning siyasitini teshwiq qilmighanliqi we diniy telimatlarni sap we toghra tebligh qilghanliqi üchün meschitning jama'iti kündin-kün'ge köpeygen we imamining inawiti barghanséri ashqan. Buningdin xitay da'iriliri bi'aramliq hés qilghan. Netijide xitay saqchiliri imamni aware qilishqa we meschitte jüme namizi qilishni tosushqa urun'ghan. Mana bu, bu qétimqi qanliq xan'ériq weqesining kélip chiqishigha seweb bolghan.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.