Heptilik xewerler (23-séntebirdin 29-séntebirgiche)

Muxbirimiz eziz
2017.09.29
erkin-asiya-radiosi-yengi.jpg Erkin asiya radi'osi Uyghur bölümi heptilik xewerliri
Photo: RFA

Korlada jaynamaz we “Qur'an kerim” toluq yighiwélinmaqta iken

Uyghurlar diyaridiki “Esebiylikke qarshi turush” herikitining bir qismi süpitide Uyghurlarning öyliridiki jaynamaz we “Qur'an kerim” ning mejburiy yosunda yighiwélinishqa bashlighanliqi melum.

Korla shehirige qarashliq qara yulghun yézisidiki kent sékrétarliridin biri öz kentidin 500 din artuq jaynamaz, töt-besh ming parche diniy kitab yighiwalghanliqini bildürdi. Melum bolushiche, korla shehiride tesis qilin'ghan üch jaydiki “Yépiq terbiyelesh merkizi” ge az dégendimu 2100 kishi “Diniy esebiylik” ke chétilip solan'ghan.

Xitay tashqi ishlar ministirliqi bu heqte bayanat élan qilip, Uyghurlar diyarida “Qur'an kerim”, jaynamaz we bashqa diniy buyumlarni yighiwélin'ghanliqini inkar qilghan.

Ilham toxti qamalghanliqining üch yilliqi harpisida türlük bayanatlar élan qilindi

Ilham toxtining ömürlük qamaq jazasigha mehkum bolghinigha top-toghra 3 yil tolghanliqi munasiwiti bilen bir qisim xelq'araliq teshkilatlar maqale we bayanatlar élan qildi.

“Ilham toxti guruppisi” ning re'isi enwerjanning bayanatida dunyaning ilham toxtini untumaydighanliqi tekitlendi.

“Kishilik hoquqni közitish teshkilati” xitay ishliri bölümining diréktori soféy réchardson xanim bu heqte söz qilip “Xitay hökümitining ilham toxtidek bir ziyaliyni türmige tashlishi ularning tenqidiy pikirge qaysi derijide düshmenlik nezerde qaraydighanliqini körsitidu” dédi.

Uyghur ziyaliysi ilham toxti 2014- yili séntebirde “Döletni parchilashqa urunush” qatarliq jinayetler bilen muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilin'ghan idi.

Uyghurlar diyaridiki yeslilerde Uyghur tili we diniy étiqad men'i qilinmaqta

Xoten ma'arip tarmaqliri tarqatqan “Yesli oqutquchiliri üchün sekkiz maddiliq intizam” namliq belgilimide Uyghur tili we diniy étiqad qet'iy men'i qilin'ghan.

Xoten wilayitidiki bir yesli oqutquchisi bu heqte melumat bérip, Uyghur tili we diniy étiqadtin bashqa yene Uyghur tarixi, medeniyiti yaki Uyghur örp-adetlirini eks ettüridighan herqandaq resim, hösni xet we tam gézitlirining cheklen'genlikini bildürdi.

Mutexessisler bu heqte pikir qilip “Bashqilarning til erkinlikini tartiwélish hazirqi dunyaning tereqqiyat éqimigha xilap qilmishtur. Xitay hökümiti bu usullar arqiliq Uyghurlarning tilini yoqitalmaydu” dédi.

Misirda qolgha élin'ghan Uyghur oqughuchilarning iz-dériki namelum bolmaqta

Bu yil iyulning bashlirida misirning herqaysi sheherliride qolgha élin'ghan ikki yüzge yéqin Uyghur oqughuchining bir qismi xitaygha qayturulghan bolsa, yene bir qismi qoyup bérilgen idi. Emma bu oqughuchilardin qalghanlirining kéyinki iz-dériki izchil namelum bolup turmaqta.

Shu qatarda hazirghiche iz-déreksiz boluwatqan Uyghur tutqunlardin muxter rozi heqqide uning ayali meryem xanim muraji'etname élan qildi. Muraji'etnamide u yoldishining héchqandaq qanunsiz ishqa arilashmighanliqini tekitlidi.

Bu munasiwet bilen dunya Uyghur qurultiyi 26-séntebir bayanat élan qilip, misir da'irilirini ghayib bolghan Uyghur oqughuchilarning aqiwiti heqqide melumat bérishke chaqirdi.

“Hödde yerlerni tizimlash” ta ili déhqanliri yerliridin ayrilip qalmaqta

Bu yilning béshida ijra qilinishqa bashlighan Uyghur déhqanlirining térilghu yerlirini qayta tizimlash siyasitining nöwette ilidiki Uyghur déhqanlarni térilghu yerliridin mehrum qiliwatqanliqi melum.

Muxbirimizning ili tewesidiki déhqanlardin ehwal igilishi jeryanida xitay köchmenliri achqan zawut we karxanilarning “Tereqqiyat rayoni” berpa qilish namida Uyghur déhqanlirining térilghu yerlirini erzan bahada mejburiy “Sétiwalghanliqi” ashkara boldi.

Melum bolushiche, “Hödde yerlerni qayta tizimlash” jeryanida yerliridin we yaylaqliridin ayrilip qalghan Uyghur déhqanlar we baqmichilar, shuningdek qazaq charwichilar iqtisadiy menbedin ayrilghanliqi üchün turmushta zor qiyinchiliqlargha duch kelmekte iken.

Washin'gtondiki xitay elchixanisi aldida Uyghur, tibet we mongghullar namayish qildi

Xitay hökümitining 1-öktebirdiki dölet bayrimi künide washin'gton shehiridiki xitay elchixanisi aldida Uyghur, tibet, mongghul qatarliq xelqlerning birleshme naraziliq namayishi ötküzüldi.

Amérika Uyghur birleshmisi bu munasiwet bilen bayanat élan qilip “Eziz wetinimiz sherqiy türkistan tarixta misli körülmigen zulumda ingrawatqan mushundaq bir peytte hör dunyada yashawatqan herbir Uyghur mushu namayish arqiliq öz awazini dunyagha anglitidu” dédi.

Bu qétimliq namayishqa amérikidiki Uyghur dawasida yétekchi rol oynawatqanlardin dunya Uyghur qurultiyining re'isi rabiye qadir xanim, mu'awin re'is ömer qanat, amérika Uyghur birleshmisi re'isi ilshat hesen shuningdek amérikidiki Uyghur jama'iti pa'al awaz qoshti.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.