Qeyser mijit : “Iqtisadta arqida qélishning sewebini özimizdin izdep körgende...”

Muxbirimiz gülchéhre
2014.09.22
sun-guangshin-305.jpg Gu'angxüy gurohidiki (孙广信) sün gu'angshin.
cn-ceo.cn

Yéqinqi yillarda Uyghur élidin chiqiwatqan xitay milyardérlar barghanche köpeymekte, ular Uyghur élidiki énérgiye, haraq, tébbiy dorigerlik, bagh-ormanchiliq, déhqanchiliq, charwichiliq, soda qatarliq köpligen sahelerni, asasliq talla baziri, may qachilash ponkiti we öy-mülükchilik qatarliqlarni qol astigha alghan. “Uyghurlarning némishqa milyardérliri yoq?” dégen témidiki mulahiziler Uyghurlar arisida üzülmey dawamliship keldi. Emeliyette xitayning rayonda yürgüzgen adaletsiz milliy we iqtisadiy siyasetliri alliqachan buninggha jawab bérip boldi, yeni xitayning Uyghur éligha qaratqan siyaset ewzelliki, bayliq we purset ewzelliki Uyghur éligha meblegh salghan yaki Uyghur élida igilik tikligen xitaylarning iqtisadining yuqiri kötürülüp, Uyghurlarning bolsa adaletsiz riqabette chette qaldurulushi, Uyghurlarning milliy igiliki we iqtisadining chöküshige seweb bolmaqta, emma, amérikidiki baybol shirkitining qurghuchiliridin biri, xarward uniwérsitétida oqughan ziyaliy qeyser mijit ependi “Uyghurlardiki iqtisadiy mesililerni közitishte, xitayning siyasitidin ibaret tashqi amildin bashqa, özimizdiki ichki amilnimu izdeydighan waqit keldi” dégen köz qarashlirini otturigha qoydi.

Xitaydiki xurun iqtisad tetqiqat merkizining xitay iqtisad gézitide élan qilghan xitaydiki milyardérlar doklatidin ashkarilinishiche, xitaydiki her qaysi ölkilerdiki milyardérlar nisbiti sélishturmisidin 2013-yilning axirghiche Uyghur élidiki 10 milyon dollardin artuq turaqliq mülükke ige katta baylar sani 400 ge yétip ötken yildikidin 100 bay köpeygen. Bular memliket boyiche 27 orunda turghan, yene 10 milyardér köpeygen bolup 270 ademge yetken.

1-Orunda turidighini gu'angxüy gurohidiki(孙广信) sün gu'angshin bolup tijaret da'irisi: öy mülük sodisi, énérgiye, mashina sodisi,qurulush matériyali qatarliq. Puli: 23 milyard.

2-Orunda xu'aling guruhidiki( 米恩华) mi inxu'a tijaret da'irisi :tawarlarni top sétish meydani, charwichiliq؛ yaghachchiliq qatarliq... Puli:6 milyard 500 milyon.

3-Orunda tébiyen guruhidiki (张新) jangshin. Puli: 1 milyard 700 milyon.

4-Orunda tyendi guruhidiki (郑大清) jingda ching puli:1 milyard 600 milyon. 5-Orunda miyké meblegh sélish guruhi (冯东明) fing dungmin, puli: 1 milyard 500 milyon. 6-Orunda tébiyen guruhidiki (陈伟林) chin wéylin puli: 1 milyard 300 milyon. 7-Orunda tashqi soda guruhidiki aka-uka (张彦夫、张杰夫)jang jéfular bolup puli: 1 milyard 300 milyon qatarliqlar.

Shinjang Uyghur aptonom rayonluq maliye nazaritining tor bet uchuridin ashkarilinishiche, “Shinjang yuqiri qatlamdikiler munbiri” 2009-yilidin bashlap hazirgha qeder besh qétim ötküzülgen bolup, bu yilliq yighilishta rayondiki eng téz rawajliniwatqan 100 karxana bahalap chiqilghan bolup, shinjang senbaw oqetchilik cheklik shirkiti, shinjang jungya guruhi cheklik shirkiti qatarliq 10 shirket shinjangdiki eng téz rawajliniwatqan on küchlük karxana dégen namgha érishken, shinjang chéngshin öy-zémin échish cheklik shirkiti, shinjang shinda yintung öy sétiwélish mulazimiti cheklik shirkiti qatarliq shirketler 2013-yilidiki ottuz küchlük shirket qatarigha kirgen.

2013-Yili aldinqi 8 ayda shinjangdiki dölet ilikide bolmighan 2904 kölemlik karxanining jem'iy tijaret omumiy kirimi roshen halda éship, 155 milyard 100 milyon yüen'ge yetken, oxshash mezgildikidin 16% ashqan.

Melum bolushiche, 2013-yili aldinqi 8 ayda shinjangdiki dölet ilikide bolmighan karxanilarning payda omumiy miqdari ret tertipidiki aldinqi besh karxana ayrim-ayrim halda töwendikidek:

1. Shinjang ashél mischilik pay cheklik shirkiti

2. Güangxuy yéngi énérgiye pay cheklik shirkiti

3. Alahide tiransformator pay cheklik shirkiti

4. Shinjang jinféng pen-téxnika pay cheklik shirkiti

5. Shinjang jinbaw kanchiliq cheklik mes'uliyet shirkiti

Bu besh shirketning payda omumiy miqdari 656 milyon yüendin 347 milyon yüen'giche bolghan ariliqta iken.
Tizimlikke kirgen karxanilar énérgiye, haraq, tébiy dorigerlik, bagh-ormanchiliq, déhqanchiliq, charwichiliq, soda qatarliq köpligen sahelerni öz ichige alghan bolsimu, Uyghur yaki yerlik bashqa milletler qurghan karxanilardin birimu bu tizimlikke kirgini yoq.

2010-Yilidin buyan xitayning yolgha qoyghan atalmish xitay 19 ölke, sheherlirining nishanliq yardem bérish siyasiti türtkiside ghayet zor xitay sodigerler dolquni Uyghur éligha éqishqa bashlidi, xitay meblegh salghuchilar, karxanichilar, hökümet erbabliri, ish kütüp turghuchilar, pesillik ishlemchilermu arqa-arqidin “Shinjangda muweppeqiyet qazinish”ning sépige qoshuldi, kespi sahediki kishilerning étirap qilishigha érishken ré'alliq shuki, bu xil siyaset dolquni Uyghurlarning milliy igiliki iqtisadiy tereqqiy qilishta bayliqning bashqilargha éqishidek zerbige duch kelmekte.

Yéqinqi yillardin buyan, Uyghur karxanichilarning tereqqiyat yönilishi toghrisida az bolmighan qiziq nuqta témiliri meydan'gha kélip, xitay iqtisadiy we milliy siyasiti keltürüp chiqarghan adaletsiz bazar riqabitige qandaq taqabil turushi kérekliki mulahize qilinmaqta. Yéqindin buyan iqtisad ilmi boyiche léksiyiliri Uyghur tor betliride Uyghurlarning diqqitige sazawer bolghan, amérikidiki baybol shirkitining qurghuchiliridin biri, xarward uniwértstétida oqughan ziyaliy qeyser mijit ependi, özining bu heqtiki köz qarashlirini mundaq otturigha qoydi.

“Aldi bilen Uyghurlar iqtisadining ösüsh küchining némishqa izchil ajizlishidighanliqini choqum éniqliwélishimiz kérek. Andin késelge qarita dora bergili bolidu. Tashqi amil xitayning siyasitidin bashqa, özimizdiki ichki amillarni izdigende, Uyghur milliy iqtisadining izchil tereqqiy qilishta heriketlendürgüch küch-iqtisad ilmidin xewerdar bolush, yéngi tiptiki téxnika igilesh, ilghar téxnikini en'eniwi kesiplerge mayillashturush, meblegh sélishta yéngiliq yaritish, weten ichi we sirtidikiler meblegh jughlash, yer sharilishishqa singip kirish, bir-biridin öginish, teqlid qilish, özi yéngiliq yaritish qatarliq nuqtilarda ilgiriligende paydigha érishkili bolidu. Bizning milliy karxanilirimizning tereqqiyatni téximu yuqiri kötürüsh boshluqimiz bar.”

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.