Ghuljida quruluwatqan “Baghchilashqan sana'et rayoni” Uyghurlarni öy - zéminliridin ayriwetti

Muxbirimiz méhriban
2013.05.10
turkistan-tagh-bagh-305.png Uyghur ilining tagh-baghliri
Public Domain

2010 - Yili 5 - ayda échilghan “Shinjyang xizmet yighini” din kéyin, xitayning 19 ölke, shehiridiki xitay shirketliri Uyghur élige yötkilip, téximu nurghun xitay köchmenliri yerlishishke bashlidi.

Xitay shirketliri Uyghur aptonom rayonining herqaysi wilayet, nahiyiliride “Halqima tereqqiyat rayoni qurush” namida, rayondiki yer - asti yer üsti tebi'iy bayliqliri we Uyghurlarning yer - zéminlirini igilesh qedimini tézletti. Ghulja shehirining sherqige jaylashqan “Baghchilashqan sana'et rayoni”, ewladmu - ewlad ili deryasi wadisida yashap tirikchilik qiliwatqan Uyghurlarni, térilghu yer, öy - zéminliridin ayriwetti.

Yéqinqi birqanche yildin buyan ili derya wadisigha jaylashqan ghulja shehiri we uning etrapidiki nahiye, yézilarda xitay ölkiliridin kelgen shirket - karxanilar we xitay öy mülk sodigerlirining “Halqima tereqqiyat rayoni” qurush namida, Uyghurlarning yer - zémin, öy - jaylirini igiliwélish dolquni ewj aldi. Xitay metbu'atliri buni pedazlap,“Yerlik xelqning turmushini yaxshilash üchün, ili rayonida baghchilashqan sana'et rayoni qurulushi élip bérilmaqta” dégendek namlarda teshwiq qiliwatqan bolsa, yerlik Uyghurlar térilghu yerliri, öy - zémnlirining xitay shirketlirige erzan bahada sétip bérishke mejburlan'ghanliqini bildürmekte.

Xitayning shinxu'a torining 5 - may künidiki bir xewiride, xitay merkizi hökümitining 2011 - yili élan qilghan 33 - nomurluq höjjitide békitilgen nuqtiliq qurulush rayoni pilanigha asasen, ilida quruluwatqan qorghas iqtisadiy tereqqiyat rayonining ghulja shehirining sherqige jaylashqan 35 kwadrat klométir da'iridiki ul - eslehe qurulushining jiddiy élip bériliwatqanliqi xewer qilindi. Xewerdin melum bolushiche, “Ghulja baghchilashqan sana'et rayoni” dep nam bérilgen bu da'ire, sherqte pilichi séyidin bashlinip,gherbte yéza igilik 4 - déwiziye 66 - polkighiche, shimalda jing - qorghas tömür yolidin bashlinip, jenubta ili deryasighiche tutishidiken. Xewerde yene bu sana'et rayonidiki ishlepchiqirish türliri heqqidimu toxtalghan bolup,“Yéza - igilik qoshumche mehsulatlirini pishshiqlap ishlesh, bi'o - ximiye sana'iti, mashina - üsküne, toqumichiliq, kiyim - kéchek, yéngi énirgiye menbesi qatarliq türler yolgha qoyulghan”liqi bayan qilinip, ili rayonida quruluwatqan baghchilashqan sana'et rayonining ili rayonidiki ishsizliq mesilisini hel qilip, yerlik xelqning turmushini parawan qilish meqsitide, merkizi hökümetning alahide testiqi bilen quruluwatqanliqi alahide eskertilgen.

Undaqta ghuljida quruluwatqan“Baghchilashqan sana'et rayoni” yerlik Uyghur qatarliq xelqlerge némilerni élip keldi? radi'omiz igiligen uchurlardin melum bolushiche, 2009 - yili 4 - aydin bashlapla ghuljidiki ürük makani dep atalghan turpanyüzi yézisida déhqanlarning ürüklük baghliri, xitayning chingxu'a shirkiti teripidin “Sayahet rayoni qurush” namida erzan bahada mejburiy sétiwélinishqa bashlidi. Turpanyüzi yézisida eyni chaghda baghlirini erzan bahada sétip bérishke mejburlan'ghan déhqanlar bügünki kündimu erzini dawamlashturmaqta. Turpanyüzi yézisidiki béghini sétip bérishni ret qilghan nuri isimlik déhqanning kent kadirlirining mejburlishi netijiside 2009 - yili 5 - ayda yürek késili qozghilip ölüp ketkenliki, turpanyüzi déhqanliri arisida hélimu sözlinip yürmekte. 2010 - Yildin bashlap, ghuljining pilichi kömür kénini sétiwalghan béyjing chingxu'a shirkiti qatarliq xitay shirketliri, pilichi kömür kéni etrapidiki noghaytu, qarayaghach, choluqay yéziliridiki déhqan - charwichilarning yaylaqliri, tagh baghridiki binemliri, térilghu yerlirini erzan bahada türküm - türkümlep sétiwélishqa bashlidi.

Birdin - bir tirikchilik menbesi bolghan térilghu yerlirini chingxu'a shirkitige erzan bahada sétip bérishke mejbur bolghanliqini bildürgen bir déhqan,radi'omiz ziyaritini qobul qilip, yéziliq hökümet we nahiyilik hökümetning “Yer hökümetning, dégenni bahane qilip, déhqanlarni yerlirini sétip bérishke mejburlighanliqini bayan qildi.

Xitay shirketliri iligha kelgendin kéyin, rayondiki xitay köchmenlirining köpiyip, yersiz qalghan Uyghur déhqanlirining tirikchilik yoli pütünley étiwétilgenlikini, rayondiki muhitning éghir derijide bulghinishqa uchrighanliqini bildürgen bir Uyghur ziyaliysi déhqqanlar uchrawatqan qismetlerni bayan qildi.

U sözide,chingxu'a shirkitining déhqqanlarning yérini sétiwalghan deslepki mezgillerde, déhqanlarning oqush püttürüp ishisiz qalghan perzentlirini ishqa orunlashturushqa wede qilghanliqini, emma pilichi kömür kénini ötküzüwalghandin buyan téxnik ishchilar, déhqanchiliq mahirliri dégen namda nurghunlighan xitay köchmenlirining köchüp kélip yerlishiwatqanliqini, shirketning pilichi kömür kénigha yandap qurghan kömür gazi shirkitining rayonning muhitini éghir derijide bulghap, ili baghliridiki alma, ürük qatarliq sortluq miwilerge késel tégip, ili yézilirida öpke tibirklozi qatarliq nepes késelliklirining ewj alghanliqini ilgiri sürdi.

Radi'omiz igiligen eng yéngi uchurlardin melum bolushiche, ghuljida quruluwatqan baghchilashqan sana'et rayoni da'irisige, biz yuqirida tilgha élip ötken pilichi kömür kéni, turpanyüzi,noghaytu, qarayaghach, choluqay qatarliq yézilar kirgüzülüp, bu rayondiki Uyghur déhqanlirining yerliri, öy - zémnliri mejburiy sétiwélin'ghandin bashqa, ili derya wadisigha jaylashqan ghulja shehirige qarashliq tashköwrük yézisi, chapchal nahiyisining kan yézisi qatarliq jaylarmu kirgüzülgen bolup, bu yézilardiki Uyghurlarmu 2011 - yildin bashlap, yer - zéminliridin ayrilish qismetlirige duch kelmekte. Radi'omiz igiligen uchurlardin melum bolushiche, kan yézisidiki toqayliq 2011 - yili déhqanlargha uqturulmastin yéziliq hökümet teripidin xitay shirketlirige sétip bérilgen. Undin bashqa 2011 - yili yil axiridin bashlap da'iriler ghulja shehirining tashköwrük yézisidiki Uyghurlarning yerlirini, turalghu zéminlirini mejburiy sétiwélishqa bashlighan bolup, ili deryasi boyigha jaylashqan bu awat mehellidiki Uyghurlarni tarqaqlashturup, bu rayon'gha igiz qewetlik turalghu öylerni sélish qurulushini bashliwetken.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.