Ilham toxtining 2012-yildiki xitayche awaz xatirisi we uning teqib astidiki hayati

Muxbirimiz méhriban
2017.01.19
marten-ennalis-ilham-toxti-1.jpg Ilham toxtigha bérilgen martén ennalis mukapatining neq meydan yighini heqqidiki élan. 2016-Yili 11-öktebir, jenwe.
Photo: RFA

2017-Yil 15-yanwar yeni xelq'arada tonulghan Uyghur ziyaliysi ilham toxtining xitay da'iriliri teripidin tutqun qilin'ghanliqining 3 yilliq xatire künide, xelq'ara kechürüm teshkilatining xitayche torida ilham toxtining özige xewp kélish heqqidiki xitayche awaz xatirisi élan qilindi. Muxbirimiz méhribandin mezkur awaz xatirisining mezmuni we ilham toxtining özining teqibge uchrawatqanliqi heqqide ilgiri radiyomizgha qaldurghan Uyghurche awaz xatirilirini anglaysiler.

2012-Yili 10-ayning axiri yeni ilham toxti tutqun qilinishtin 2 yil ilgiri awazgha élin'ghan ün xatiriside, ilham toxti özining xelq'ara taratqularning ziyaritini qobul qilghinida we özi qurghan Uyghurbiz torida xitay hökümitining Uyghur siyasitini ashkara tenqidlep, Uyghurlar uchrawatqan heqsizliqlarni otturigha qoyghanliqi üchün, köp qétim xitay bixeterlik xadimliri we saqchilirining nazariti we tehditige uchrighanliqini bayan qilip, eger künlerning biride, xitay hökümiti uninggha u qilmighan jinayetlerni artip uni tutqun qilsa yaki hayati qestke uchrisa, xitay tilidiki bu awaz xatirisini ashkarilashni telep qilghan.

Mezkur awaz xatiriside ilham toxti ependi özining xitay hökümet da'irilirining Uyghur siyasitini üzlüksiz tenqidligini üchün, hökümet da'iriliri teripidin sezgür shexs dep qarilip, mektepte ders bérishini toxtitish, ilmiy maqalilirini élan qilishqa ruxset qilmasliq, pasportini tartiwélishtek jazalargha uchrighanliqi hemde nezerbendke élin'ghanliqi üchün chet'ellerde échilghan ilmiy muhakime yighinlirigha qatnishalmaydighanliqi, chet'el uniwérsitétliridin ilmiy mutexessis süpitide birqanche qétim xizmet teklipi alghan bolsimu baralmighanliqi, a'ilisining iqtisadiy we meniwi jehetlerde türlük bésim we qiyinchiliqlar ichide ötüwatqanliqi, saqchilarning ‛chay ichish‚ bahaniside soraq qilishi adettiki ehwal ikenliki, hetta puqrache saqchilarning uni ölüm bilen tehdit qilghanliqi qatarliq ehwallarni anglatqan.

2009-Yildiki 5-iyul ürümchi weqesidin kéyin ilham toxti ependi radiyomiz ziyaretlirini qobul qilghan köp waqitlarda, özining we a'ilisining kündilik hayatining her waqit dölet amanliqini qoghdash xadimlirining uni ‛chay ichish‚ namida soraq qilishi we turalghusining nazaretke élinishi astida ötidighanliqini bildürgen idi.

Ilham ependi 2013-yili 7-ay mezgilide özige xewp kélish heqqidiki Uyghurche awaz xatirisini erkin asiya radi'osi Uyghur bölümige hawale qilghan bolup, eyni chaghdiki awaz xatirisi 2014-yili 31-yanwar küni yeni ilham ependi tutqun qilinip ikki heptidin kéyin radiyomizda élan qilin'ghan.

Ilham ependi bu awaz xatirisidimu özining xelq'ara taratqularning ziyaritini qobul qilghinida we Uyghurbiz tori qatarliq ijtima'iy taratqularda Uyghurlarning qanuniy heqlirini telep qilghanliqi we xitay hökümitining Uyghur siyasitini tenqidligenliki üchün hökümet da'irilirining uninggha her xil töhmetlerni artip qamaqqa élish, uning namini sésitish hetta uning yürek késili, méngisige qan chüshüsh qatarliq tuyuqsiz qozghalghan késeller sewebidin ölgenlikini we yaki özini öltürüwalghanliqini élan qilishi qatarliq ehwallar yüz bérishi, uningdin öch élishi mumkinlikini eskertip, radiyomiz Uyghur bölümining bu awaz xatirisini saqlap qoyushini hawale qilghan idi.

Xitay hökümitining Uyghur siyasitini ashkara tenqid qilip, Uyghurlarning aptonomiyilik qanuniy heqlirini telep qilghan Uyghur ziyaliysi ilham toxti, 2014-yili 15-yanwar tutqun qilinip, 2014-yili 23-séntebir “Bölgünchilik we milliy öchmenlikke qutratquluq qilish” jinayiti bilen eyiblinip muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilin'ghan.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.