Qehriman ghujamberdi: xitay hakimiyiti özining heqiqiy epti-beshirisini yene bir qétim ashkarilidi

Élan qilghandin kéyin, xelq'aradiki insan hoquqi teshkilatliri, ammiwi teshkilatlarning wekilliri, yawropa ittipaqi, amérika hökümiti hemde xitaydiki öktichi zatlar arqa-arqidin bayanatlar élan qilip, xitay kommunistik hakimiyitining özliri qol qoyghan xelq'araliq insan hoquqi ehdinamisi shundaqla xitayning munasiwetlik qanunlirini depsende qilip, Uyghurlarning qanuni heq-hoquqlirini döletning aptonomiye qanunliri asasida qoghdashni teshebbus qilghan bir Uyghur ziyaliysigha ziyankeshlik qilghanliqini qattiq eyibleshti.

Xelq'araliq “Insan hoquqini közitish” teshkilati xitayning ilham toxtini muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilishi, insan hoquqi ehdinamisi we démokratiyige qilin'ghan haqaret, dep körsetti.

Ilham toxtining héchqachan zorawanliq heriketlerge qutratquluq qilmighanliqini tekitligen xongkong pen-téxnika uniwérsitétining xitay milletler siyasiti mesililiri mutexessisi bérri sa'utman dunyadiki köpligen siyasiyonlar we alimlarning ilham toxtini mötidil guruhqa tewe ziyaliy dep qaraydighanliqini, uning muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilinishi netijiside Uyghur ili mesilisini hel qilishning téximu qiyinlishidighanliqini bildürdi.

Barliq Uyghurlar dégüdek Uyghur ilida yüz bériwatqan qanliq toqunushlar xitay hakimiyitining az sanliq milletler üstidin yürgüzüwatqan irqiy kemsitish siyasitining netijisi dep qaraydu. Bundaq bir shara'itta milletler ara barawerlik we ittipaqliqni teshebbus qilip kéliwatqan ilham toxtining xitay da'iriliri teripidin ömürlük türmige tashlinishi Uyghur ilidiki toqunushlarni téximu ewj aldurush rolini oynaydighanliqini bildürgen awstraliye “Grayfis asiya instituti”ning siyasiy mesililer mutexessisi maykil kilark firansiye axbarat agéntliqigha bergen bayanatida xitay hakimiyitining Uyghur xelqi bilen xitaylar arisidiki jidel-majiralarni hel qilishta köwrüklük roli bolghan ilham toxtini jazalash arqiliq bu köwrükni köydürüp tashlighanliqini bildürgen.

“Démokratik xitay fironti” ning rehbiri chéng shö öz teshkilati namidin bergen bayanatida mundaq deydu: “Kommunistik hakimiyetning milletler ara inaqliq we ittipaqliqni teshebbus qilip kéliwatqan ilham toxti üstidin chiqarghan sot hökümi Uyghur xelqini qorqutushni meqset qilghan bolsimu, biraq Uyghur xelqining kommunistik hakimiyetke bolghan qarshiliqini téximu yuqiri pellige kötürüp, aqiwette pütün xitay memlikiti boyiche kommunistik hakim mutleq tüzümge qarshi xelq inqilabining bashlinishi bolup qélishi mumkin. Ilham toxtining sotlinishi xitay hakimiyitining zawalliqqa yüzlen'genlikining simwoli bolup qalghusi.”

Xitaydiki öktichi ziyaliy shya shyawchang “Uyghur ziyaliysini éghir jazagha höküm qilish kommunistik hakimiyetning ejel huduqushida qalghanliqini körsetti” namliq maqaliside Uyghurlarning “Here üler waqtida achchiq chaqidu” dégen eqliye sözini neqil keltürüp, kommunistik xitay hakimiyiti Uyghur xelqining medeniyiti we diniy étiqadigha ziyankeshlik qilipla qalmastin, Uyghur ilidiki bayliqlarni talan-taraj qiliwatidu, milyonlighan xitay köchmenlirini yötkep kélip Uyghur yashlirini ishsiz qalduruwatidu, nöwette Uyghurlar xitayning ichki ölkiliridila emes, Uyghur ilidimu irqiy kemsitishke uchrawatidu, mana mushundaq achchiq qismetler haman bir küni Uyghur xelqini xitaydiki her millet xelqi hemde dunyadiki tinchliqni,démokratiyini yaqlaydighan dölet we xelqler bilen birlikte kommunistik hakim mutleq tüzülmini yoqitishtiki awan'gart qoshun'gha aylandurghusi dep yazidu.

Xitay hakimiyitining Uyghur ziyaliysi ilham toxti üstidin chiqarghan hökümining mahiyiti, bu sot hökümining Uyghur xelqi arisida peyda qilidighan eks tesiri hemde Uyghur ilining buningdin kéyinki weziyitide yüz bérishi mumkin bolghan éhtimalliqlar heqqidiki köz qarashlirini bilish meqsitide d u q ning qazaqistandiki wekili, ottura asiyadiki tonulghan siyasetchi qehriman ghujamberdige mikrofonimizni uzattuq.