Үрүмчидики уйғур иҗарә өй игилириниң мәнпәәти дәхлигә учримақта икән

Мухбиримиз гүлчеһрә
2018.01.08
mejburiy-cheqiliwatqan-Uyghur-qoro-jay-oy.JPG Сақчиларни ишқа селип мәҗбурий чеқиливатқан булақбеши кочисидики уйғурларниң қору-җайлири. 2012-Йил, үрүмчи.
RFA/Qutlan

Хитай даирилириниң уйғур елидә бир йилдин артуқ давам қиливатқан, уйғурларни нишан қилған тәқибләш сиясити вә сәвәбсиз тутқунлардин қечип чәтәлләргә болупму түркийә, әрәбистан қатарлиқ хитайға нисбәтән сәзгүр санилидиған дөләтләргә чиққан уйғурлардин бир қисминиң, қайтип кәтсә солиниш яки биһудә аваричиликкә учраштин өзини қачуруп, вәтинигә қайталмай, туруп қиливатқанлириму барлиқи мәлум. Шундақ аңлиғучилиримиздин бириниң баян қилишичә йеқиндин буян уйғур районида давам қилған кәң көләмлик тутқунда уйғур сода-карханичилар, азрақ пулдарлар, һәтта иҗаригә бериливатқан өй-земинлири барларму муһим нишанға айланған.

Бултур түркийә арқилиқ әрәбистанға кәлгән бир уйғур һаҗиниң инкас қилишичә, у үрүмчидики иҗаригә бериватқан өй-земинлирини қизиниң вакалитән башқурушиға өткүзүп бәргән болсиму, бирақ яздин башлап даириләр қизи арқилиқ өзини тола сүрүштә қилип, 2017‏-йилиниң ахириғичә йетип келип рәсмийәтлирини йеңилиши керәклики, болмиса ақивитигә өзи игә болидиғанлиқини уқтурған.

Бу һаҗим биһудә аваричиликкә учраштин әнсирәп қайтип бармиған, нәтиҗидә даириләр 10 өйлүк иҗарә өйләргә бериливатқан парни үзгән. Вә қизини иҗарә өйләрни һөкүмәткә өткүзүп беришкә қистиған. Қизи амалсизлиқтин иҗарикәшләрниң пулини қайтуруп өй-земинниң бир тәрәп қилинишини күтмәктә икән.

Радиомизға йеқиндин буян келиватқан инкаслардин, түркийәдә яшаватқан әмма үрүмчи қатарлиқ чоң шәһәрләрдә өй-земинларға вә иҗарә өйләргә игә бәзи уйғурларниңму охшаш тәһдит вә вәзийәткә учриғанлиқи мәлум. Уйғур елидә қалған қериндашлириниң бихәтәрликидин әндишә қиливатқанлиқи үчүн нам-шәрипини ашкарилимаслиқ шәрти билән зияритимизни қобул қилған бир уйғур аял, үрүмчи-түркийә арисида сода билән шуғуллиниватқан акиси бултурниң оттуриси үрүмчидә өгинишкә елип кетилип қайтип кәлмигәндин кейин өзиниңму юртиға қайтмиғанлиқи, шу сәвәбтин аилисиниң соал-сораққа учриғандин башқа, өзиниң намиға елинған үрүмчидики иҗарә өйләрниң нөвәттә пүтүнләй мусадирә қилиниш мумкинчилики барлиқини билдүрди.

Бу аялниң билдүрүшичә, үрүмчидики иҗарә өйләргә игә уйғурлар хитайниң 5-июлдин кейинки башқа юртлуқ уйғурларни тазилашта бир қетим еғир зиянға учриған. Үрүмчи даирилири өй иҗаригә беришкә мунасивәтлик хилаплиқ қилишни башқуруш вә җазалаш тәдбирлирини шундин башлап һәссиләп күчәйткән. Иҗарә өйләрни башқуруш вә җазалаш тәдбирлири интайин қаттиқ болғандин сирт, үрүмчи нопусида болмиған уйғурларни өткән йилниң бешидин башлап қайта юртлириға қоғлаш шамили, нурғун иҗарә өйләрниң қуруқ қелишиға сәвәб болған. Буниң билән бир йилдин буян иҗарә өй игилириниң иккинчи қетимлиқ чоң зиянға учриши давам қилмақта икән. Даириләрниң әмдиликтә, қайтидин иҗарә өйләрни рәткә селиш һәрикитидә болса өй игилириниң чәтәлдә икәнлики яки чәт әл билән бағлиниши барлиқи байқалған һаман, өй игилири яки вакаләтчиләрни өйләрни әрзан баһада сетишқа яки бикарлашқа қистимақта икән.

Бу һәқтики учурларни дәлилләш үчүн үрүмчидики мунасивәтлик даириләр билән алақилишишкә тиришқан болсақму, соаллиримизға җаваб алалмидуқ.

Үрүмчи олтурақ өй-земин башқуруш идарисиниң тарқатқан учурлириға қариғанда, үрүмчидә өзи олтурушқа тавар өй сетивелишта вә иҗаригә елиш-беришкә мунасивәтлик қаттиқ болған бир йүрүш бәлгилимиләр вә чәклимиләр болуп, бир адәмниң иккидин артуқ өйгә игә болушиға рухсәт қилинмайдикән. Бәлгилимигә: “әгәр өй сетивелиш, иҗаригә елиш җәрянида әмәлий әһвални йошуруш, ялғандин йоллаш, сахта испат ойдуруп чиқириш қатарлиқ әһваллар көрүлсә, буни садир қилғучи иқтисадий вә қануний мәсулийәтни үстигә алиду һәмдә бәш йил ичидә үрүмчидин өй сетивелишқа йол қоюлмайду. Мундақчә ейтқанда, бир адәмдин мәсилә чиқса, шу аилидики һәммә әзалар бәш йил ичидә өй сетивалалмайду” дегәндәк нуқтилар киргүзүлгән икән.

Түркийә уйғур хәвәр вә тәтқиқат мәркизиниң мәсули һамит көктүрк әпәндиниң ейтишичә, хитай даирилириниң уйғурларниң тиҗарәт вә кирим мәнбәлиригә қойған қаттиқ тәкшүрүш вә тосалғулар сәвәблик, сода тиҗарәтлири иқтисадий мәнпәәти қаттиқ дәхлигә учриған уйғурлар түркийәдиму хели көп болуп, уларниң юртида қалған өй-земинлириниң иҗарисидин киргән тапавитини елишқиму мувәппәқ болалмайватқан икән. Әмди уларниң һәтта мал-мүлүк, қанунлуқ йәр мүлкидинму айрилип қеливатқанлиқини билдүргән һамит әпәнди йәнә хитай даирилириниң, уйғурларни нишан қилған бу хил йолсизлиқи, қанунсизлиқлири сәвәблик, пәқәт иҗаригә бәргән өйлиридин киргән киримгила қарашлиқ болған нурғун уйғур аилилириниң еғир күндә қеливатқанлиқини, нөвәттикидәк вәзийәттә җан қайғусида қалған уйғурларға, уйғур елидә қалған җайлиридин, иқтисадий мәнпәәтлиридин кечиштин башқа йол қалмиғанлиқини ейтти.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.