“Tal séwet” - yézilardiki Uyghur qizlirining hayat kartinisi (2)

Muxbirimiz eziz
2015.11.20
tal-sowet-chigh.jpg Söwetler
Public Domain


“Tal séwet” namliq romanning aptori josanné lawalléy romanni yézish jeryanida özining teklimakan bostanliqlirida öz közi bilen körgenliri we kéyinche Uyghurlar heqqide izdinish arqiliq hés qilghanliri asasida mundaq deydu: “Xitayning gherbiy shimaligha jaylashqan teklimakan chölining boyida yashawatqan Uyghur xelqining hayatliq shekli, bolupmu xoten shehirining sehraliridiki Uyghurlarning turmushi ötkenki birnechche esirdin zamanimizgha qeder héchqanche özgermigen halda mewjut bolup kelmekte, déhqanlar özlirini ach qoymasliq üchün, shundaqla yéza bazirida sétip az - tola kirim qilish üchün zira'et tériydu, shundaqla qoy we toxu baqidu؛ qol hünerwenler öyliride yaki kasipxanilirida gilem yaki etles toquydu, séwetmutoquydu, yaghachtin neqishlik apqurlarni yasaydu. Bu makanda éshek harwisining sani mashinidin köp. Bu jayda su tolimu qimmetlik bolghachqa misqallap dégüdek ishlitilidu.” aptorning xotende biwaste hés qilghan mushu xildiki turmush tesiratliri del “Tal séwet” romanining omumiy qurulmisida asasliq ijtima'iy arqa körünüsh bolup xizmet qilghan, shundaqla aptor mushu omumiy alahidilikni romanning ushshaq détallirigha singdüriwetken. Ashundaq ghurbetke tolghan makanda sayahette bolush jeryanida u Uyghurlarning maddiy jehettin namrat bolsimu, hayatni söyüsh, aq köngül bolush, güzelliktin hozurlinishtek insaniy tebi'itini yoqatmighanliqini tilgha alidu. U mushu heqte toxtilip Uyghurlarning tolimu aq köngüllükini we buninggha singishken meniwiyettiki pütmes - tügimes güzellikini nahayiti yuqiri bahalaydu.

“Méning hés qilghinim shu boldiki, u yerdiki biz uchrashqan xelq nahayiti qizghin we aq köngül, shundaqla baghri ochuq. Ular özlirining ilkide héchqanche nerse bolmisimu, qolidiki herqandaq nersini bashqilar bilen teng behrimen bolushni xalaydu, yene kélip körünüshke emes, rastinla shundaq qilidu. Biz u chaghda birnechche sayahetchi we sayahet guruppimizning terjimani bilen bille iduq. Emiliyette biz unchiwala köp emes iduq. Men özüm yézida ösüp chong bolghanliqim üchün hemrahlirim bilen bille ashu yerlik kishilerning yénida turghanda özümni ashu xilwet makandiki kishiler bilen qandaqtur bir gewde bolup yughurulup ketkendek, ashularning hayatining bir parchisigha aylinip ketkendek hés qildim. Shu waqitta méni hemmidin bekrek meptun qilghan nerse shu boldiki ularning turmush mediniyiti nazaketke we qizghinliqqa tolghan iken.

He rast, shu waqitta tolimu tesirlik yene bir weqe yüz bergen idi. Men untup qalghili tas qaptimen. Biz xotenning sirtidiki jaylarni körüp, barghanséri bir biridin xilwet yézilargha kétip qaptimiz. Bir chaghda biz olturghan mashinini saqchilar tosti. Ular bizge aldimizdiki jayda bir weqe yüz bergenlikini hemde bizning u terepke qarap méngishimizgha bolmaydighanliqini, shunga bizni shu yerdiki saqchixanigha epkétidighanliqini éytti. Shu chaghda bizge terjiman bolghan yigit saqchilardin birni tonup qaldi. Eslide ular bir sheherde chong bolghan iken. Shuning bilen u saqchi bizge ishinip qoyuwetti. Bolmisa biz sayahitimizning axirini chiqiralmayttuq.

Ishqilip shu qétimliq sayahet arqiliq xotendiki ashu yerlik Uyghurlarning qandaq bir shara'itta we tüzüm astida hayat kechüridighanliqi manga ayan boldi. Emma addiy bir xelq bolush süpiti bilen ular méning qelb törümdin orun aldi, ulargha qarap méning köz yashlirim taramlap töküldi. Shuning bilen men amérikidiki yashlargha we balilargha ashu xelqni, ularning medinyitini we u jayda boluwatqan ishlarni bildürüp qoyushning muhimliqini hés qilip yettim. Shundaqla buni özümge nishan qildim.”

Aptor tilgha alghan ashu xildiki sebiy xaraktérni özide mujessemleshturgen bash qehriman méhrigül a'ilisidiki iqtisadiy qiyinchiliq tüpeylidin mektepke bérishqa amalsiz qalghanliqtin, kenttiki “Éshincha emgek küchliri”ni ichkirige yötkesh xizmitige mes'ul boluwatqan yéza kadirlirining diqqitini tartidu. Béyjingdin, andin ürümchidin kéliwatqan alaqidar buyruqlarning rohi boyiche, yéza kadirliri herqaysi kentlerdiki shu yézining emeliy tériqchiliq éhtiyajidin artuqche dep hésablan'ghan nurghun sandiki déhqan yashlarni bir tutash ichkirige yötkep shu jaylardiki xitay zawutlirida ishchi bolup ishleshke tizimlashqa bashlaydu. Bu xildiki siyasetning rohi boyiche, yéza kadirliri bu ehwalni shu jaydiki Uyghur déhqan a'ililirige “Balanglar ichkirige bérip zawutta ishlise déhqanchiliq qilghandin nechche hesse köp pul tapalaydu, buningda hem chong sheherlerni köridu hem yéngi nersilerni öginidu” dep chüshendüridu.

Lékin, aptorning romandiki bayanlirigha asaslan'ghanda, azraqla qol - ilkide bar déhqanlar, shundaqla yéza kadirlirining tonush - bilish, uruq - tughqanliri dégenler alaqidar yéza mes'ullirigha az - tola para bérish arqiliq öz perzendining ichkirige ishlemchilikke ewetilidighan yashlarning tizimlikige yézilip qélishining aldini alidu. Jümlidin bash qehriman méhrigülning mekteptiki sawaqdashliridin hajinisa del ene shundaq yéza kadirliridin birining qizi. U méhrigülning yaghliq chigiwalghanliqini mazaq qilidu, yene kélip yaghliqni éngiki astidin ötküzüp chigiwalghanliqini “Déhqanlargha oxshap qélishni har almasliq” dep uni yüzidin yüzige haqaretleydu. Emma özi “Ichkirige bérip nezer da'irisini kéngeytish”ni xalimaydu. Yeneméhrigülge “Ichkirige barmisang jerimanini töliyelmeysen” dep azar béridu. Aptor shu waqitta méhrigülning yéza baziridin alghan pishshiq tuxumni aqlap, tuxum shakilini atisining tal séwitige tashlighanliqi, emma hajisnisaning bolsa méhrigülning qilghinini mazaq qilip, özi soyghan tuxumning shakilini pirqiritip chong yolgha atqanliqidek kichikkine bir détalni teswirlesh arqiliq, méhrigüldek bir namrat déhqan qizining wujudidiki tebi'etni söyüsh we muhitni asrashtek bir meniwi güzellikni yorutup béridu.

Aptorning teswiride “Uyghur qizlirini ichkirige ewetip qulluqqa mehkum qilish” dep atalghan bu xildiki siyasetning aldi - keynidiki ehwallardin yaxshi xewiri bar muhemmed singlisigha buningdin xéli waqit ilgirila bu heqte nesihet qilip ülgürgen, eger dadisi uni kenttiki bashqa kishilerning qilghinidek ichkirige ewetishke zorlisa ret qilishni éytqan bolup, méhrigül buning sewebini sorighanda akisi ündimigen idi. Emma méhrigül kéyinki waqitta yézidiki ayallarning parangliridin ichkirige ewetilgen qizlarning yénip kelmigenlikini, ularning ichkiride xotun kemlikidin öylinelmigen xitay boytaqlirigha xotun bolushqa mejburliniwatqanliqini anglap qalidu. Bundaq aqiwet méhrigül üchün ichkirige ewetilip qaytip kélelmesliktinmu dehshet bolup tuyulidu. Shu chaghda akisining pat - pat uninggha éytip béridighan tonush naxshisi qulaq tüwide qayta jaranglighandek bolidu.

Naxsha :

Téxi oynap yüretting qonchaqliringni,
Sebiy külkeng qozghar idi amraqliqimni.
Ne qismet bu, yetmey turup newbaharinggha,
Baldur kelgen kechküz tökti yapraqliringni.

Aptorning qelimi astida birnechche yéza kadirliri “Éshincha emgek küchliri” ni tépish we tizimlashqa mes'ul bolidu. Shular qataridiki yéza kadirliridin birining ayali méhrigülning bazarda séwet sétiwatqanliqini körüp uni tizimlikke yézip qoyidighanliqini, chünki u mektepke barmighandikin, bundaq qilishning méhrigül üchün yaxshi bolidighanliqini éytidu. Méhrigül öz yézisidiki özige kichikidinla tonushluq bolghan bu ayalgha tunji qétim ich - ichidin urghughan öchmenlik we ghezep bilen tikilidu. Shuning bilen birge özidin qanchilik toquyalisa shunchilik sanda tal séwet toqup bérishni sorighan amérikiliq sayahetchi ayalning tézrek kélip öz séwetlirini sétiwélishini, shu pul arqiliq özlirining iqtisadiy qiyinchiliqini hel qiliwélishni we dawamliq mektepte oqushni tolimu arzu qilidu.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.