Ürümchide Uyghurlarni kontrol qilishtiki yéngi wasite - “Tor tazilighuchi” resmiy tarqitildi

Muxbirimiz eziz
2017.07.21
Yanfon-Tekshurush.JPG Sheher puqralirining yanfonlirini tekshüriwatqan saqchilar. Ürümchi. 2017-Yili iyul.
Social Media

Yéqinda ürümchi shehiridiki yanfon ishletküchilerning öz téléfonlirigha “Tor tazilighuchi” namidiki yumshaq détalni ornitishi telep qilin'ghanliqi melum boldi. Mezkur yumshaq détal yanfon'gha ornitilghandin kéyin, shu téléfondin ötken “Térrorluq” bilen alaqidar bolushi mumkin bolghan herqandaq uchurni bayqiyalaydiken hemde aptomatik öchüreleydiken. Mezkur tedbir yéngidin ijra qiliniwatqan bolup, buning yéqin kelgüside pütkül Uyghurlar diyarigha omumlishishi mölcherlenmekte.

Mushu ayning 10-künidin bashlap ürümchi shehiri tengritagh rayonigha qarashliq ahaliler rayonluq hökümet bir tutash tarqatqan tékistlik uchurni tapshuruwalghan. Uningda, yanfon ishletküchilerning mushu uqturushni tapshuruwalghan haman derhal öz téléfonlirigha “Tor tazilighuchi” (净网卫士) namidiki yumshaq détalni ornitishi telep qilin'ghan. Aridin uzun ötmey bu heqtiki yazma uqturushlar herqaysi ahaliler komitétigha yetküzülgen hemde shu olturaq rayondiki a'ililerge uqturulghan. 

Biz bu ehwallarni igilep béqish üchün, aldi bilen tengritagh rayonluq ittipaq ahaliler komitétigha téléfon qilduq. Téléfonni alghan xizmetchi xadim mushundaq bir uqturushning barliqini delillidi we bu heqte qisqiche chüshenche berdi:

- Wey, bu ahaliler komitétimu?

- Shundaq.

- Men bir ishni sorap baqay dégen. Silerning ahaliler komitéti bir uqturush tarqitip, her bir yanfon abonti choqum “Tor tazilighuchi” dégen bir yumshaq détalni ornitish lazim deptu. Silerde mushu uqturush barmu?

- Qaysi orun tarqatqan, qandaq höjjetni deysiz?

- Démekchi bolghinim , silerning ahaliler komitéti hemmeylenning yanfonlirigha "tor tazilighuchi" dégen bir nersini ornitishni telep qilghaniken.

- Héliqi yumshaq détalni ornitip, sikenirlesh heqqidiki uqturushmu?

- Toghra, toghra. Men shuni dewatimen. Bu yumshaq détalning roli néme?

- U sikenirlesh arqiliq sizning yanfoningizda tordin kelgen nersiler yaki sizning héliqidek térrorluq, zorawanliq mezmunidiki ün-sin matériyallirini körgen-körmigenlikingizni tekshüreydighan nerse.

- He. Mundaq deng. Bu zorawanliq, térrorluq dégende némilerni körsitidu?

- Asasliqi sizning téléfonda ashu mezmundiki sin matériyallirini körgen-körmigenlikingizni, shundaq matériyallarning bar-yoqluqini, bashqilarning sizge ashundaq nersilerni ewetken yaki ewetmigenlikini tekshüreydu.

Ürümchidiki oqurmenlerdin kelgen uchurlarda ürümchi shehiri tengritagh rayonluq hökümetning mexsus yazma uqturush tarqitip, sheher ahaliliridin mushu xil yumshaq détalni ornitishni telep qilghanliqi éytilidu. Mezkur uqturushta alahide közge chéliqidighini, Uyghurlar diyarida herqachan awwal xitaychisi, andin Uyghurchisi bérilidighan yazma uqturush sheklining eksiche, bu qétimliq uqturushta Uyghurche tékistning awwal bérilgenliki bolghan. 

Biz ürümchi sheherlik ghalibiyet yoli ahaliler komitétigha téléfon bérip, ularning mushu xildiki yazma uqturushni körgen-körmigenlikini sürüshtürduq:

- Yéqinda silerning ahaliler komitéti bir yazma uqturush tarqitip, ahalilerdin yanfondiki térrorluq yaki zorawanliq mezmunidiki nersilerni tazilaydighan “Tor tazilighuchi” dégen bir yumshaq détalni ornitishni telep qilipsiler. Mushu ishning tepsilatidin xewiringiz barmu?

- Men bek uqup ketmeydikenmen. Emma yuqiridin shundaq bir höjjet chüshti. 

- Höjjette u détalning ismini néme dep alghan?

- “Tor tazilighuchi”.

- He, “Tor tazilighuchi” deng. Uni asasliqi némige ishlitidighanliqini bilemsiz?

- Buni anche bilip ketmidim. Buningdin xewirim bar déyishimning bir sewebi, tünügün mashinida kéliwatsam, saqchilar yanfonimda ashu détalning bar-yoqluqini tekshürdi. Biz herda'im shundaq, herqachan mushundaq bir nersilerni ornitinglar, dep turidu.

- Undaqta, ashuning “Tor tazilighuchi” ikenlikini jezmleshtürelemsiz?

- Shundaq, “Tor tazilighuchi”. Rastinila shundaq bir détal bar. Buningdin xewirim bar.

- Buni némishqa soraysen, désingiz, hazir bundaq détallar bek köp bolup kétiptu. Shunga buni ornatmisimu bolamdighandu, deymen.

- Méningche, eng yaxshisi ornitiwéling. Chünki, sirtqa chiqip mashinida yaki piyade mangghan waqitliringizda tekshürgüchiler, saqchilar herqachan ashu détalning yanfoningizda bar-yoqluqini tekshüreydu.

Uyghurlar diyarida yanfonning omumlishishi hazir téz sür'ette éship bériwatqan bolup, bu xil yumshaq détalni ornatqandin kéyin, uning qandaq roli bolidighanliqi heqqide biz mezkur “Tor tazilighuchi” yumshaq détalini yasighan zawutning tor bétini ziyaret qilduq. Emma uningda déyilgen mezmunlar pütünley bashqiche bolup, mezkur yumshaq détalning balaghetke yetkenler hemde yash-ösmürlerning sériq mezmundiki torlarni ziyaret qilishini tosush üchün yasalghanliqi eskertilgen iken. Téximu muhimi, bu yumshaq détal arqiliq buni yanfonigha ornatqan kishining öyidiki torni yiraqtin kontrol qilishqa bolidiken. Biz bu xil oxshimasliq sewebidin ürümchi shehiri xu'angxé yolidiki ahaliler komitétigha téléfon qilip ehwal igilep baqtuq:

- Hazir ahalilerdin bu xil yumshaq détalni ornitishni telep qiliwétipsiler. Buningdiki asasliq meqset néme?

- Buningdiki asasliq meqset, shu kishining téléfonida zorawanliq, térrorluq mezmunidiki ün-sin matériyalliri, shundaqla mushuninggha alaqidar bashqa nersiler barmu-yoq, dégenni tekshürüsh. 

- Undaqta yanfonning igisi ilgiri saqliwalghan mushundaq térrorluqqa da'ir ün-sin matériyallirini yuyuwetken bolsa, bu détal uni bilelemdu?

- Buningda asasliqi öchürüwetkende üzül-késil öchürülgenmu-yoq, dégen'ge qarash kérek. Shunga buni ornatqandin kéyin, yene bir qétim tekshürüwétish kérek. Bolupmu öchürüsh tarixi yanfonda saqlinip qalghanmu ‏- yoq dégen'ge choqum qarash lazim.

- Undaqta bu höjjetni silerning rayon tarqatqanmu yaki ürümchi shehirining höjjitimu?

- Bu pütün aptonom rayon miqyasida ijra qilishni telep qilidighan omumiy höjjet.

- Undaqta buni ornitish qachan tamamlinidu? démekchi bolghinim ahaliler buni ornatmisimu bolamdu?

- Hazir dégen buni omumlashturush basquchi. Shunga buni hazirla ornitiwélish lazim. Shunga ornitinglar dégendikin ornitiwalmay néme qilidu?

Bu qétim “Tor tazilighuchi” namliq yumshaq détalni omumlashturush xizmitige mes'ul bolghan tengritagh rayonluq hökümetke téléfon qilghinimizda, xizmetchi xadim bu détalni ornatqandin kéyin uning shu téléfondiki hökümet terep “Zorawanliq we térrorluq” qa mensup dep békitken herqandaq mezmunni aptomatik taziliwétidighanliqini, shuningdek téléfon'gha ornitilghan bashqa eplerning wasitiside kirgen-chiqqan ün we sin matériyallirini tekshüreleydighanliqini tekitlidi. U bu heqte mundaq dédi: “Bu yumshaq détal asasliqi téléfonda yoshurun halette saqliniwatqan yaki téléfon ishletküchining uzun muddet téléfon ishlitishi tüpeylidin yaki diqqetsizliki sewebidin téléfonda saqlinip qalghan qanunsiz resim yaki sin matériyallirini tazilaydu. Hazir bolsa hemmeylenning bu détalni özlükidin qachilash mezgili. Mushu mezgil ichide bu détal men'i qilin'ghan qanunsiz ün-sin matériyallirini aptomatik öchürüwétidu. Emma, yanfondiki bashqa mezmunlargha tesir yetküzmeydu. Hazir torning herqachan nazaret astida ikenlikini yaxshi bilisiz. Xuddi shuningdek téléfoningizda némilerning barliqini siz shexsen herqachan uqup bolalmasliqingiz mumkin, emma mushu détal buni sizge wakaliten tekshürüp béridu. Nawada sizning yanfoningizgha mushu détalni ornatqandin kéyin u téléfoningizdiki bir qisim mezmunlarni öchürüwetse hemde shuningdin kéyin saqchixanilardikiler sizni bu toghriliq izdep kélip qalsa, ulargha bu heqte chüshenche bérip qoysingizla bolidu. Ulargha ashu mezmunlarning sizning xewiringiz bolmighan ehwalda téléfoningizgha chüshüp qalghanliqini, emma özingizning ‛tor tazilighuchi‚ arqiliq buni öchüriwetkenlikingizni, dep qoysingizla bolidu.”

Ürümchi shehiridiki mezkur uqturush tarqitilghinigha on kündin ashqan bolsimu, ahaliler komitétlirida ishleydighan bir qisim Uyghur xizmetchilerning bu ishtin pütünley xewersizliki ziyaritimiz jeryanida ayan boldi. 

Melum bolushiche, hazir Uyghurlar diyaridiki eng nazuk siyasiy mesililerning biri “Zorawanliq we térrorluq” da'irisidiki mezmunlar bolup, weziyet analizchiliri bu mesililerning herqachan yerlik Uyghurlargha baghlinip qalidighanliqini algha sürüp kelmekte.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.