Мисирдики уйғур оқуғучилар изтирап чәкмәктә (1)

Мисирда илим тәһсил қиливатқан уйғур оқуғучиларниң йеқинқи йилларда 5, 6 миңға йәткәнлики һәққидә толуқсиз мәлуматлар тарқилип кәлгән иди, һалбуки мисир уйғур җәмийити ичидә шу тапта әнсизлик һөкүм сүрүватқан болуп, көпинчиси бар бисатини сетип, иҗарә алған өйлирини өткүзүп, оқушини, бу юрттики һаятини тәрк әтмәктә икән. Буниңға йеқинда хитай даирилириниң мисирда оқуватқан уйғурларни 5-айниң 20-сигичә юртиға қайтип келиши керәкликини уқтуруп бесим ишләткәнлики сәвәб болған. Мисирдики уйғур талипларниң бир қисми гөрүгә елинған уруқ-туғқанлириниң бихәтәрликидин әнсирәп, оқушини тамамлимай қайтишқа мәҗбур болған болса, қайтип кәткәнләрниң ғайиб болғанлиқи, еғир җазалиниватқанлиқидәк учурлар, нәччә миң чақирим йирақтики хитай һакимийитиниң һәр хил усуллардики тәһдитлири илим тәһсил қилиш үчүн мусапир болған уйғур талипларни гаңгиритип қойған. Улар “кетишимиз керәкму-қелишимизму? ата-анилардин кечишимиз керәкму , арзу-армандинму?...” дегәндәк теңирқаш, шундақла чоңқур роһий бесим вә иқтисадий бесимлар ичидә изтирап чәкмәктә икән. Мисирдики уйғур оқуғучиларниң вәзийити һиҗрәттики уйғур җамаитидиму бәлгилик әндишә пәйда қилмақта.

Мисирда оқуватқан уйғур оқуғучилардин йеқинқи күнләрдә игилигән учурлиримизға қариғанда, гәрчә қаһирәдики хитай консулханиси вә яки мисир даирилири яки улар оқуватқан мәктәпләрдин бу уйғур оқуғучиларни омумйүзлүк қайтуруш һәққидә мәхсус уқтуруш болмисиму, әмма йеқинқи бир ай ичидә оқуғучиларниң көпинчисигә дәрһал юртқа қайтип келиши керәклики, уларниң аилиси арқилиқ йәткүзүлгән вә шундин кейин аилисидикиләр билән телефон алақисиму үзүлгән. Йәнә бир тәрәптин аилисидин келиватқан турмуш расхотлири үзүлүп қалған, хитай консулханисиму дәл мушу пәйттә, оқуғучиларниң мәктәптә давамлиқ оқуши вә иқамәт елишиға мунасип зөрүр һөҗҗәт вә испат чиқирип беришни рәт қилишқа башлиған. Амалсизлиқта бир қисим балилар һәммини ташлап юртлириға қайтқан. Бир қисми түркийә вә башқа дөләтләргә беришниң йолини издимәктә икән. Әл әзһәр университетида оқуватқиниға 2 йил болған, исмини ашкарилашни халимиған бир талип зияритимизни қобул қилип, йеқинқи күнләрдә әл әзһәрдә оқуватқан уйғурларниң көпләп кетиши билән, қаһирәдики уйғурлар әң күп йиғилған 7-райондики мәдинә ән нәсир кочисиму ғерибанә бир җайға айлинип қалғанлиқини, қалған уйғур балиларниң һәммисидә бир үмидсизлик, ғәм әндишә һөкүм сүрүватқанлиқини билдүрди. Униң дейишичә “5-айниң 20-күнигичә кәтмигәнләрни хитай һөкүмити адәм әвәтип қайтуруп кетидикән” дегән миш-миш гәпләр тарқитиватқан болсиму, йеқинда қайтип кәткән ятақдашлириниң һазирғичә учурини алалмиған. Шундақла “дин оқуғанларниң һәммисини хитай қанунсиз дин оқуған дәп җазалаветипту” дәп аңлап, һазирчә қайтмай вәзийәтни көзитиватқан икән.

Әл әзһәр университетидики йәнә бир талип бала, әмәлийәттә мәктәп вә мисир һөкүмити тәрәптин уйғур оқуғучиларға һечқандақ бесим йоқ болсиму, хитай даирилириниң мисирда көп санда уйғурларниң дин оқушидин әндишә қилип келиватқанлиқи үчүн, йеқиндин буян мисирдики хитай консули адәмлирини ишқа селип оқуғучилар арисиға һәр хил сөз ‏-чөчәкләрни тарқитип вәһимә селип, психикисиға һуҗум қилиш арқилиқ уларниң оқушини өзлүкидин тәрк етишини күтүватқанлиқини, бесимға чидимиған балилар кәткәндин кейин болса, гәрчә һечқандақ учури болмайватқан болсиму, зади қандақ бир тәрәп қилиниватқанлиқи һәққидә ениқ бир мәлумат йоқлуқини, бу хил ениқсизлиқниң техиму зор әндишә вә шүбһә пәйда қилип, оқуғучиларниң мәктәплирини пүткүзмәй турупла оқушини ташливетишни кәлтүрүп чиқириватқанлиқи билдүрди.

Мисирдики талип уйғурларниң көп сандикиси, йеқинқи икки-үч йилда хитай һөкүмитиниң бирдинла уйғурларға паспорт елишни қоювәткән йиллирида, уйғур елиниң қәшқәр,, атуш, хотән вә ақсу қатарлиқ җәнубтики юртлардин кәлгән болуп, уларниң 90% тин көпрәки бу дөләттә диний мәктәпләрдә, болупму әл әзһәр университетида илим тәһсил қиливатқан болуп, гәрчә мисирдики университетларда оқуш һәқсиз болсиму, уларға асасән иш пурсити болмиғачқа, аилиси әвәткән азғина турмуш пуллири билән турмушини қамдап кәлгән. Әмма йеқинда хитай даирилири, ата-аниларниң оқуғучиларға пул әвәтишиниму чәклигән икән. Буниң билән узун йил шу йәрдә яшап келиватқанларму охшашла турмушини қамдап кетәлмәйдиған әһвалда қалған. Уларниң арисида һәтта өй-очақлиқ вә балилиқ болғанлириму бар болуп, икки балиниң атиси болған, йилларчә һаятини илимға беғишлиған бир талип өзиниңму еғир иқтисадий бесимда шутап вәйранлиққа мәһкум болуватқанлиқини билдүрди. Мисирға кәлгәндин кейин, өзиниң вәтәндики диний етиқади сәвәблик вә яки йүрүш түрүши сәвәблик җазалиниватқан уруқ-туғқанлиридәк, һөкүмәтниң орунсиз искәнҗилиридин хали яшаватқанлиқидин қанаәт қилип, илимгә, китабқа чөкүп яшап кәлгән бу талипни изтирап ичидә қоюватқини, униң үчүн мисирдики бу әркинрәк һаятиму әмәс, бәлки қорқунчлуқи өзиниң қайтмиғанлиқи сәвәблик, вәтәндә гөрүгә елинған ата-ана, уруқ-туғқанлириниң тәқдири. Мубада қайтқан тәқдирдә мисирда туғулған болсиму “җуңго пуқраси” салаһийитидики нарәсидә балилириниң баш панаһсиз қелиши вә яки униңдинму ямини.