Кәмситилгән кәсип вә “улуғ” беқиндилиқ (1)

Ихтиярий мухбиримиз абдувәли аюп
2017.02.21
musapir-Uyghur-balilar.jpg Тайланд вә малайшия арқилиқ түркийәгә қечип кәлгән уйғурларниң пәрзәнтлири дәрсханида.
RFA/Erkin Tarim

Пат-пат ғайилик, тиришчан, истиқбаллиқ ини-сиңилларниң хәтлирини тапшурувалимән. Улар көпинчә нәдә оқуш вә немә оқуш һәққидә мәслиһәт сорайду. Уларға яриғудәк мәслиһәт берәлисәм утуқ қазанғандәк һес қилип һаяҗанлинимән.

Түнүгүн түркийәдики бир инимиз ярдәм сорап әвәткән учурида: “һазир торларда, хутбиләрдә вә сөһбәтләрдә биз дуч келиватқан мусибәтләр һәққидә һәмишә бир бирини әйибләшләр, шоарлар, баһаниләр көп, лекин қутулуш йоллири һәққидә бирәр тиришчанлиқ, һәрикәт яки әмәлий пилан йоқ. Мән алдинқи сәптиму, хәтәрлик сәпәрдиму болуп бақтим. Әмма әқидигә лайиқ бир әмәлгә, нәтиҗилик елинған бир қәдәмгә шаһит болалмидим. Муһаҗирлиримиз етиқадлиқ болған билән билимсиз, иқтидарсиз болғач иқтисадта хәқниң қолиға қарашлиқкән. Улар бәрикәтсиз истанбулда пулсиз, ач-тоқ йүрүватиду. Һазир мән қандақ қилип үммәтни қутқузармән, қандақ қилип алланиң ризалиқини алармән, дәп каллам қатти, бирәр пилан түзүп берәрсизму?”, дәпту.

Сәуди әрәбистанда оқуватқан бир сиңлимизму “өгәнгән илмигә әмәл қилип, башқиларни йетәкләпла қалмай, башқиларниң қолиға қарайдиған ‛тамахор молла‚ болмаслиқ” үчүн немиләрни билиш вә өгиниш керәклики һәққидә мәндин мәслиһәт сорапту.

Мәслиһәт бериштин бурун түркийәдики инимизниң йешини, һүнирини, тәҗрибисини соридим. я кәспи, я һүнири йоқ, бирәр орунда ишлигән тәҗрибисиму техиму йоқ икән. Униңға яшлиқниң байлиқ, әвзәллик, пурсәт икәнликини дәп үмидләндүрдүм. Пилани әрәб тили өгиниш икән. Сәвәби оқушниң һәқсиз болғанлиқи бопту. Әмәлийәттә мусулман әлләрдә динда оқуш һәқсиз. Мәсилән, мәслиһәт сорап маңа хәт язған әрәбистандики сиңлимизниң оқуши һәқсиз. Мисирдики оқушқиму һәқ тәләп қилинмайду. Аңлишимчә мисирда дин вә әрәбчә өгәнсә һәқ елинмай, башқа кәсип өгәнсә һәқ елинидикән. Қаһирәдә бу һәқтә бир инимиз “ака, биз әрәбчә вә дин өгәтсәк һәқ алмаймиз, немишқа инглизчә, компютер өгәткәнгә һәқ алиду?” дәп сориған иди. Униң сәмимий көзлиригә қарап қоюп сүкүт қилған идим. Немә дәймән? “сән өгәткән әрәбчә дин үчүн керәк, дин роһ үчүн йөләк. Әмма яшашқа пул кетиду ука, етиқадтин бөләк. Пул тапқили болмайдиған илимни хәқ пул берип өгәнмәйду!” дәймәнму?

Түркийәдики инимизни динда оқуш билән бир кәсипниму қошуп оқушқа қайил қилалмай, “-сизниң закат йәйдиған мусулман болғуңиз барму яки закат беридиғанму?” - дәп соридим. Әлвәттә, закат беридиған мусулман болғуси бар икән. Шуниң билән униңға бир мәзгил әтигән ахшамлири нәдә болмисун ишләп пул тепип бирәр кәспий мәктәптә оқушни тәвсийә қилдим. Әрәбчини болса аввал токчилиқ, турубичилиқ, сучилиқ, сирчилиқ, ремонтчилиқ дегәндәк һүнәрдин бирни өгинип, ишниң пешини тутувелип, турмушни хатирҗәм қилип болғандин кейин андин өгиниш тәклипини бәрдим.

Әлвәттә, қаһирәдә илаһийәттә оқуватқан бир инимизгә, үрүмчидә шеирийәтни тәтқиқ қиливатқан бир сиңлимизға мәниви билимдин сирт бир әмәлий һүнәр өгиниш мәслиһәти таза йеқимлиқ аңланмайду. Мәктәптә оқуватқан, мәдрисиләрдә илим тәһсил қиливатқан, устазлардин тәлим еливатқан пәйттики туйғу билән тәр төкүп, майға булғинип, һүнәр өгәнгәндики һессият охшимайду. Халиса олтуруп, халиса қиңғийип китаб оқуватқан, савақ ядилаватқандики кәйпият билән устамниң тәләтигә қарап, ишни бузуп қоюштин әнсирәп мәшғулат қиливатқан чағдики роһий һаләт асман земин пәрқлиниду.

Бу туйғулар оқуватқан бала, оқутуватқан ата, оқутушқа мәсул устаз үчүнму ортақ. Әмма бу туйғуларни селиштурғинимизда соғуққанлиқ билән йүрәкни тиңшап, өзимизни дәңсәп беқишимиз, қоғлишиватқинимизниң әмәлий нәтиҗиму яки хиялий туйғуму буни айдиңлаштурушимиз керәк.

Әгәр бирәр кәсип өгинишни төвән көрүп бирәр мунбәргә чиқишни чоң биливатқан болсақ қоғлишиватқинимизниң әмәлий нәтиҗә әмәс, хияли туйғу вә инавәт икәнлики сир әмәс. Әгәр биз өмүрлүк паалийәт болған илим өгинишни күндилик турмуш еһтияҗи болған кәсип игиләштин үстүн қоювалған, яки иккисини зитләштүрүвалған болсақ хаталишиватқан болимиз. Чүнки бундақ пикиргә тәсир қиливатқан амил бизниң илим вә кәсипкә болған намувапиқ позитсийәмиздур.

Аримиздики кәсип вә илимниң мунасивитигә болған бундақ намувапиқ тонуш вә позитсийәни биз чәтәлләрдә тәҗрибә қилип бақмиған, китабтин өгинивалмиған яки әҗдадимиздин қобул қилмиған, бу бизгә яшиған җәмийәттин, шу җәмийәтни контрол қилип турған түзүмдин юққан. Реаллиққа кадирни әзиз, деһқанни хар қилған, ишчини төвән, башлиқни үстүн көрүватқан, касипни йоқсул, мәмурни бай қилип тутуп туруватқан түзүм бизни шу тонушқа кәлтүргән. Нәтиҗидә бизни илим игиләшни кәсип игиләштин, өлималиқни кәсиплиқтин үстүн көридиған яки бир биригә зит дәп чүшинидиған қилип қойған.

(Давами бар)

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.