Ata-anisi “Terbiyelesh” ke élip kétilgen balilar dariltamlargha apirip bérilgen
2017.10.12
Uyghur élidiki “Yépiq terbiyelesh merkezliri” de a'ile boyiche tutqun qilinip qamap qoyulghanlarning barliqi melum bolmaqta.
“Terbiyelesh” ke élip kétilgenler aylap qoyup bérilmeywatqan ehwalda qaranchuqsiz we himayisiz qalghan balilarning teqdiri zadi qandaq boluwatidu? bu heqtiki izdinishimiz jeryanida, qaranchuqsiz qalghan bu balilarning nöwette mehelle komitétliri teripidin jaylardiki yétim-yésirlar parawanliq ornigha, yeni darltamlargha apirip bériliwatqanliqi delillendi. Ashkarilinishiche, yétim qéliwatqan Uyghur balilar darltamlargha sighmay qalghan, hetta ularning bir qismining nöwette xitay ölkilirige yötkep kétiliwatqanliqi ilgiri sürülmekte.
Ashkarilinishiche, “Yépiq terbiyelesh merkezliri” ge kirgenlerning beziliri bir qanche hepte terbiyelinip chiqiriwétilgen bolsa, bezi jaylarda tutup kétilip 6 ayghiche qoyup bérilmigenlerningmu barliqi inkas qilinmaqta. Yéqindin buyan chet'ellerdiki bir qisim Uyghurlar, özining yurttiki ata-anisi we qérindashliridin tartip “Terbiyelesh” ke élip kétilgenlikini, téléfon alaqisi üzülgenliki üchün “Terbiyelesh” ke yighiwélin'ghan qowmi-qérindashlirining ige-chaqisiz qalghan nareside balilirining xewirini alalmighanliqini shundaqla bu balilarning aqiwitidin endishiliniwatqanliqini inkas qilmaqta.
Bu inkaslargha asasen biz Uyghur élidiki munasiwetlik da'irilerdin ata anisi “Terbiyelesh” ke élip kétilgenliktin yalghuz qéliwatqan balilarning qandaq orunlashturuluwatqanliqi heqqide melumat élishqa tirishtuq.
Biz awwal peyziwat nahiyisidiki bir saqchi ponkitigha téléfon qilduq. Téléfon'gha jawab bergen Uyghur saqchi: “Ata-anisi terbiyeleshke élip kétilip ige-chaqisiz qalghan balilarni uruq-tughqanliri baqidu, uruq-tughqini bolmisa kent komitétliri mes'ul bolidu,” dédi.
Peyziwat nahiyilik hökümet ishxanisi bilen alaqe baghlighan bolsaqmu, téléfonni alghan xadim, bu heqte sorighan so'alimizgha jawab bérishni ret qilip, “Bundaq gep sorimang” dep qopalliq bilen téléfonni üzüwetti.
Qeshqer chasa kocha mehelle komitétigha qilghan téléfonimiz ulandi. Mehelle komitéti xadimining jawabliridin, nöwette ata-anisi “Terbiyelesh” ke élip kétilgenliktin ige chaqisiz qéliwatqan balilarning dariltamgha orunlashturuluwatqanliqi delillendi. Bu xadim so'alimizgha jawaben: “Ularni parawanliqtin baqidu, undaq balilargha hökümet mes'ul bolmisa, bölek adem mes'ul bolalmaydu, shu,” dégendin bashqa so'allirimizgha jawab bérishni ret qildi.
Biz bu mesile heqqide bashqa jaylardinmu iz qoghlap sürüshte qilduq. Kuchadiki bashlan'ghuch mektepke qilghan téléfonimizgha jawab bergen bir oqutquchi ata-anisi “Terbiyelesh” ke élip kétilip ige-chaqisiz qalghan balilar, eger mektepte bolsa ulargha hazirche mektep mes'ul boluwatqanliqini bildürdi.
Qeshqer sheherlik saqchi idarisige téléfon ulandi. Xitay xadim, bu mesilige jama'et xewpsizlik idarisi mes'ul bolmaydighanliqini bildürdi. U, “Bu heqte séni uchur bilen temin ételmeymen,” déginiche téléfonni üzdi.
Aptonom rayonluq yétim-yésirlar parawanliq merkizige téléfonimiz ulan'ghan bolsimu, ishxanidin téléfonni alghan xitay xadim, “Bundaq mesililerni bilgen teqdirdimu sorighanla ademge dep bermeymen” dep téléfonni üzüwetti.
Biz bu heqte qeshqerdin bashqa yene Uyghurlar nopusi bir qeder zich bolghan Uyghur élining jenubidiki bashqa jaylardinmu iz qoghlap melumat élishqa tirishtuq.
Jenubtiki bir wilayetlik dariltamning bir Uyghur xizmetchisidin bir qeder tepsiliy melumatlar ashkarilandi.
Bu qizning éytip bérishiche, yéqindin buyan bu dariltamgha nurghun Uyghur balilar kelgen, chonglirining yéshi 12 yashlarda bolsa, kichikliri hetta 6 ayliq balilarmu bar bolup, bularning ata-aniliri asasen “Terbiyelesh” ke élip kétilgenler iken.
U, burun bir qeder bosh bolghan shimaldiki ghulja, chöchek qatarliq jaylardiki dariltamlarningmu ige-chaqisiz balilarni sighduralmighanliqidek ehwallardin xewerdar ikenlikini bildürdi.
Dariltamdiki bu xadim yene özi ishlewatqan bu dariltamning shara'itlirining intayin nachar ikenlikidin shikayet qilip, “Balilarning jiqliqidin ularni kalilarni éghilgha solap baqqandekla béqiwatidu,” dédi. U gerche dariltamlargha kélidighan i'ane we yardem pulliri köp bolsimu, tekshürüshke kelgenlerge peqet birer ikki éghiz yataqni chirayliq yasap, bir nechche balini chirayliq kiydürüp qoyghan bilen, dariltamgha bérilgen pullarning balilarning shara'itini yaxshilashqa ishlitilmeywatqanliqini, hetta balilarni tamaqtinmu qisip bir heptide peqet bir kün göshlük tamaq berse, qalghan 6 künde balilarni peqet quruq showigürüch bilen béqiwatqanliqini éytti.
Bu qizdin dariltamdiki balilar qaysi millettin bolushigha qarimay her qandaq adem kélip béqiwalsa boluwéremdu? dep soriduq.
-He shundaq boluwéridu. Béqiwalimenla dégen iken, xenzu béqiwalamdu, Uyghur béqiwalamdu oxshash béridu.
-Undaqta, qeshqer, ürümchi darltamlirimu toshup ketse, balilarni nege yötkesh mumkin?
-Darltamlar hökümet tarmiqida bolghachqa, ichkirige yötkeydu, mejburiy ma'arip, bikarliq oqutidighanni bahane qilip ichkirige yötkeydu. Emma qaysi sheherliki ésimde qalmaptu.
-Hazirqi shara'itta bireri balisini izdep dariltamdin sürüshte qilishigha mumkin bolamdu?
-Yaq, hazirqi shara'itta bu yerge kélip sürüshte qilish hergiz mumkin emes. Hazir dariltamgha quchqachmu kirip chiqalmaydighan qiliwetti. Eng yaxshisi bundaq ishlarni sürüshte qilmang, qarshi terep balagha qalidu. Biridin biri chétilip jiq adem balagha qalidu, denge. . . Xosh allagha amanet.
Chet'ellerde turuwatqan, yurti bilen alaqisi tamamen üzüwétilgen Uyghurlarning bir qanche aydin buyan yurtida qalghan ata-ana, uruq-tughqanliri, bolupmu ularning ige-chaqisiz qalghan baliliridin xewer alalmay, ularning aqiwitidin qattiq endishe qiliwatqanliqi melum.