Türkiyediki Uyghur muzikant güldiyar: “Qizlarni oqutush kérek!”

Ixtiyariy muxbirimiz abduweli ayup
2017.11.16
guldiyar-tengritaghli-tengritaghliq.jpg Türkiyediki Uyghur muzikant güldiyar tengritaghli kalan muzika studiyeside pi'anino chéliwatqan körünüshi. 2016-Yili yanwar, istanbul.
RFA/Abduweli Ayup

“Qizlarni oqutush kérek!” dédi türkiye muzika saheside parlighan Uyghur qizi güldiyar tengritaghli.

Türkiyediki Uyghurlar sel qarawatqan eng xewplik ishning ma'arip boluwatqanliqi heqqide pikir bayan qilghan muzikant güldiyar tengritaghli qizlarning oqush mesilisige alahide ehmiyet bérishni chaqiriq qildi. U türkiyede ata-anilarning türlük xata chüshenchiler seweblik qizlarni oqushtin toxtatqanliqini tenqid qildi. U, Uyghur élide dinsizlashturush seweblik balilarni oqutmighan ata-anilarning türkiyedek mekteplerde “Qur'an” we din dersi bar bir elde balilarni oqushsiz qoyushtiki sewebni chüshenmeydighanliqini éytti. U, Uyghur xanim-qizlarning türkiyediki tughut doxturliriningmu erler ikenlikidin shikayet qilish bilenla qalmay, sewebning qizlarni oqutmasliq ikenlikini bilishi kéreklikini tekitlidi.

90-Yillar we 2000-yillarda güldiyar ikki qétim Uyghur élige ziyaretke barghan. U bu on nechche yil ichide tüzük özgermey uni échindurghan ishning qiz-ayallarning ehwalida köp yaxshilinish bolmighanliqi, bolupmu kichik qizlarning oqushsiz qélishining éghir ikenlikini tilgha alidu. Güldiyar öz emeliyiti arqiliq muhajirettiki we Uyghurlar yurtidiki singillargha ülge bolushni arzu qilidighanliqini bildürdi.

Türkiye paytexti enqerede aliy mektep oqutquchisi bolup ishlewatqan doktor nuraniye hidayet xanimmu öz kechürmishliri asasida qizlarni oqutushning muhimliqini tekitlidi. U aliy mektep imtihanidin ötüp béyjingdin chaqiriq tapshuruwalghanda dadisining jem'iyette ewj alghan “Qiz bala pishshiq ash” dégen xata chüshenchisige qarshi chiqishqa jür'et qilghanliqini eslime qildi.

Güldiyarning anisi gülzade tengritaghli xanim muhajirette yashawatqan balilarning mekteplerde yatsirash, könelmeslik, chetke qéqilish qatarliq türlük qiyinchiliqqa uchraydighanliqi, bu amillarning balilarda musteqilliq yétildürüshte paydisiz ikenlikini, shu seweblik ata-anilarning balilarning dosti, sirdishi bolushi kéreklikini öz kechürmishige baghlap chüshendürdi.

Güldiyarning dadisi, doktor perhat tengritaghli köz aldidiki müshkülattin qorqup, asayishliqni közlep, balilarni oqutmasliqning xetiri heqqide öz pikirlirini bayan qildi. U muhajirette yashash müshkül bolsimu, musapirlargha qiyinchiliqlar putlishipla tursimu, emma türkiyede balilarni terbiyeleshte nurghun ewzelliklerning barliqini éytti.

Türkiyediki Uyghur muzikant güldiyar tekitligen qizlarni oqutush teshebbusi bundin yüz yillar burun Uyghurlarda penni ma'aripning birinchi qedimidila otturigha qoyulghan idi.

20-Esirdiki Uyghur yéngi ma'arip herikitining bashlamchisi abduqadir damollam ma'aripqa, bolupmu qiz-ayallarni terbiyeleshke alahide ehmiyet bergen bolup, u bir oghul balini oqutush bir ademni qutquzush bolsa, bir qiz balini oqutushning bir a'ilini qutquzush bolidighanliqini otturigha qoyghan idi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.