Qazaqistan Uyghurliri ana tilida bilim béridighan mekteplerni saqlap qélishqa tirishmaqta

Ixtiyariy muxbirimiz oyghan
2015.08.27
ana-tilida-bilim-berish.JPG Chélek yézisida “Mektepke yol” teshebbusi bilen ötküzülgen “Ana tilida bilim bérish-kélechekning kapaliti” namliq ilmiy muhakime yighinidin körünüsh. 2015-Yili awghust, almata.
RFA/Oyghan

Qazaqistanliq Uyghurlarning ötken esirning bolupmu 20-yilliridin tartip ottura asiya sowét jumhuriyetlirining siyasiy, iqtisadi, medini hayatida muhim rol oynap kelgenliki tarixtin yaxshi melum.

Uyghurlar zich olturaqlashqan hazirqi almata wilayitining asasiy jehettin panfilof, Uyghur, emgekchiqazaq, talghir nahiyeliri we almata shehiri özide 70 ke yéqin taza Uyghur we arilash mektepler bolup, ularda minglighan Uyghur perzentliri bilim almaqta. Bügünki künde öz ana tilida oquwatqan Uyghur baliliri sanining azlap kétip barghanliqi pütkül Uyghur jama'etchilikini, shu jümlidin jem'iyetlik birleshmilerni, Uyghur mekteplirini, yurt-jama'etchilikini, ziyaliylarni we bashqilarni endishige séliwatidu. Shu munasiwet bilen milliy ma'aripning bügünki teqdirige biperwa qarimaydighan barliq Uyghurlar özlirining qolidin kélishiche charilerni qollanmaqta we barche mumkinchiliklerdin paydilanmaqta. Yéqinda chélek yézisida ene shundaq chare-tedbirlerning biri ötküzüldi. Bu chare“Mektepke yol” teshebbusi bilen ötküzülüp, uninggha emgekchiqazaq nahiyisige qarashliq yézilardiki Uyghur tilida oqutuluwatqan mekteplerning ustazliri, ata-anilar, jem'iyetlik birleshmiler wekilliri, tijaretchiler, hakimiyet organliri wekilliri, ziyaliylar we bashqilar ishtirak qildi.

Bu ilmiy muhakime yighini“Ana tilida bilim bérish-kélechekning kapaliti” dep atilip, uni emgekchiqazaq nahiyilik Uyghur medeniyet merkizining re'isi aynisem waydinowa achti. Murasimda sözge chiqqan nahiyilik bilim bölümining métodisti tolqin muxammét qizi, chélek yéziliq rayoni hakimining orunbasari medi béktasof, qazaqistan Uyghurlirining jumhuriyetlik milli-medeniyet merkizining ijra'iy mudiri zuxrullam qurwanbaqiyéf, shu medeniyet merkizi yénidiki xanim-qizlar kéngishining re'isi senem béshirowa, merkez yénidiki Uyghur mektepliri birleshmisining re'isi, almata shehiri abdulla rozibaqiyéf namidiki 153-mektep-gimnaziyening mudiri shawket ömerof,“Mektep” neshriyati Uyghur bölümining bashliqi rexmetjan ghojamberdiyéf, tijaretchi meqset qaharof, ana mektepni qollash fondining re'isi, filologiye penlirining doktori alimjan hemrayéf, shundaqla nahiyege qarashliq her yézilardin kelgen mektep mudirliri we mudir orunbasarliri, yigit bashliri, ustazlar we bashqilar ana tilida oqutushning zörüriyiti we artuqchiliqi, Uyghur tilida bilim béridighan mektepler aldida turghan muhim mesililer heqqide öz pikirlirini otturigha qoydi. Yighin dawamida turmush-tirikchiliki nachar a'ililerge, yétim-yésirlargha, köp baliliq a'ililerge xeyrxahliq körsitish amalliri, balilarning mekteptin qélish sewebliri, yéngi oqush yiligha teyyarliq, ana tilida we köp tilliq bilim bérishning zörüriyiti we bashqimu mesililer muhakime qilindi.

Ziyaritimizni qobul qilghan emgekchiqazaq nahiyisi maliway yézisi ottura mektipining ustazi arzugül abdrimowa ilmiy muhakime yighinining emgekchiqazaq nahiyilik Uyghur medeniyet merkizi we ana mektepni qollash fondi teripidin uyushturulghanliqini alahide tekitlep, mezkur enjumanning meqsitini mundaq dep chüshendürdi: “Meqsitimiz ana tilida oquwatqan balilarning ehwalini, ularning mohtaj jaylirini bilip, shularni teminleshtin ibaret. Biz özlirimizning barliq hamiylirini, pa'al yerlik qatnashquchilarni, yigit bashlirini, ayallar kéngishini, anilar kéngishini, mektep mudirlirini we mu'ellimlerni mushu enjuman'gha teklip qilduq. Eng birinchi sözni mektep mudirliri we ustazlargha berduq. Bu emgekchiqazaq nahiyisi boyiche 15 mektepte Uyghur baliliri bilim alidu. Ene shu Uyghur balilirida qandaq mesililer bar ikenliki bilish meqsitide birinchi sözni shulargha berduq. Ular, elwette, öz pikirlirini éytti. Mushu waqitta qizghin söhbet bashlandi. Söhbet netijiside balilirimizning köpchilikining Uyghur tilida emes, rus yaki bashqa tildiki mekteplerge kétip barghanliqi ashkarilandi. Bu, elwette, échinarliq ehwal. Biz mushuningdin chiqish yollirini izdeshtürduq. Bizge köp yardem qolini sozghan alimjan tiliwaldi, shawket ömerof métodikiliq yardem körsiteleydighanliqini éytti”.

A. Abdrimowa shundaqla mekteplerge oqush derisliklirini yetküzüsh mesililirini hel qilishta“Mektep” neshriyati yénidiki Uyghur rédaksiyisining bashliqi r. Ghojamberdiyéfning yéqindin yardem bérishke wede qilghanliqini, mektep oqush programmilirini élip bérishta dölet rehbiri nursultan nazarbayéfning“Menggü el” idiyisi boyiche ilgiri sürgen pikir-tekliplirini keng da'iride paydilinishning muhimliqini, Uyghur mektepliride bilim bérish derijisining yuqiri ikenlikini, shuning bilen bir qatarda memliketlik bir tutash imtihan'gha qatnishiwatqan Uyghur baliliri sanining azliqi köpchilikni bi'aram qiliwatqanliqini alahide tekitlep, yene mundaq dédi: enjümanda“Mektepke yol” teshebbusi boyiche töwendiki hamiylarning yardimini qolgha keltürduq. Bu, elwette, eng chong utuqimiz. Bu kishilirimizning Uyghur balilirigha, ana tiligha bolghan köyünüshi, Uyghur ma'aripigha qoshqan töhpisi, dep bilimen. Mesilen, mexsetjan qaharof, alimjan tiliwaldi, shawket ömerof, jumhuriyetlik Uyghur medeniyet merkizi we“Qarlighash” memliketlik emes teshkilati. Mushundaq chong yardemlerni biz enjümanda qolgha keltürgen utuqlar, dep bilimiz. Bu yerdiki eng yüksek utuqimiz Uyghur tilida bilim bériwatqan mekteplirimizning mesililirini éniq türde biliwalduq. Emdi bizning kélechektiki qedimimiz-bu hemmisige métodikiliq yardem körsitish we qandaq mesililer boluwatidu mushuni alimlar yaki ma'arip sahesidiki kishiler bilen hel qilishning yollirini izdeshtürüsh, dep bilimen.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.