Elixan törining “Türkistan qayghusi” namliq esiri Uyghur tilida neshr qilindi

Muxbirimiz erkin tarim
2016.08.29
turkistan-qayghusi-teklimakan-neshiriyati-2016.jpg Elixan törining “Türkistan qayghusi” namliq esiri
RFA/Erkin Tarim


1944 - 1946 - Yilliri arisida sherqiy türkistan jumhuriyitining re'isi bolghan diniy we siyasiy erbab elixan törining hayat waqtida yézip qaldurghan “Türkistan qayghusi” namliq esirining 1 - we 2 - qismi birleshtürülüp, bir kitab halida istanbulda neshr qilindi.

Mezkur eserning 1 - qismi 2007 - yili dunya Uyghur qurultiyi teripidin neshr qilin'ghan idi.

Istanbuldiki teklimakan Uyghur neshriyati bu qétim mezkur eserning ikkinchi qisminimu teyyarlap, her ikki eserni birleshtürüp, bir kitab halida qaytidin neshr qilip, oqurmenlerning huzurigha sundi.

Kitabning ikkinchi qismi elixan töre saghunining oghli asilxan törining qelimige mensup bolup, bu qisim elixan töre yazghan “Türkistan qayghusi” namliq eserning dawami bolup hésablinidu.

Kitabning 2 - qismi elixan töre saghunining yene bir oghli qutluqxan töre teripidin türkchige terjime qilinip neshr qilin'ghan bolup, türkiyede yashaydighan Uyghur ziyaliysi batur qaraxanli mezkur qisimni türkchidin Uyghurchigha terjime qilghan.

Birinchi qisim bolsa shiwétsiyede turushluq Uyghur ziyaliysi haji abduréshit kérimi teripidin neshrge teyyarlan'ghan idi.

Mezkur ikki qisimliq kitab jem'iy 592 bettin terkib tapqan bolup, biz kitab toghrisida tepsiliy melumat igilesh üchün kitabni neshrge teyyarlighan teklimakan Uyghur neshriyatining mes'uli abdujélil turan ependi, birinchi qismini neshrge teyyarlighan haji abduréshit kérimi we ikkinchi qismini neshrge teyyarlighan batur qaraxanli ependiler bilen téléfon söhbiti élip barduq.

Shiwétsiyede turuwatqan Uyghur ziyaliysi abduréshit kérimi ependi “Türkistan qayghusi” namliq eserning birinchi qismini elixan törining oghli qutluqxan töre saqlighan qol yazmigha asasen neshrge teyyarlighanliqini bayan qildi.

Abduréshit kérimi ependi kitabning birinchi qismida elixan töre saghunining hayat tarixi we pa'aliyetliri bayan qilin'ghanliqini bildürdi.

Abduréshit kérimi ependi mezkur kitabta 3 muhim nersining qeyt qilin'ghanliqini tekitlidi.

“Türkistan qayghusi” namliq eserning ikkinchi qismini türkchidin Uyghurchigha terjime qilghan Uyghur ziyaliysi batur qaraxanli ependi, mezkur qisimda Uyghur diyarining 1930 - yilidin 1950 - yilighiche bolghan tarixi bayan qilin'ghanliqini bildürdi. U bu kitabning ehmiyiti toghrisida toxtaldi.

Elixan töre saghunining terjimihaligha asaslan'ghanda, u, 1885 - yili 3 - ayning 21 - küni hazirqi qirghizistanning toqmaq shehiride dunyagha kelgen.

Elixan töre yash waqtida se'udi erebistan'gha bérip oqughan we oqush püttürgendin kéyin, wetinige qaytip, buxarada oqushini dawamlashturghan. Yashliq chaghliridin tartip sowét kommunist tüzümige qarshi küresh qilghanliqi üchün türmige tashlan'ghan we 1930 - yillarda iligha qéchip kélip panahlan'ghan idi.

Elixan töre 1944 - yili 7 - noyabir küni ghuljida qozghalghan azadliq herikitining yétekchiliridin biri süpitide, 1944 - yili 11 - ayning 12 - küni ghulja shehiride sherqiy türkistan jumhuriyitining qurulghanliqini jakarlighan.

Mezkur jumhuriyetning re'islik wezipisini atqurghan elixan töre, 1946 - yili, 6 - ayda sowét ittipaqi teripidin tashkentke élip kétilgendin kéyin, bir ömür tashkent shehiride yashap, 1976 - yili 2 - ayda tashkentte91 yéshida alemdin ötken idi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.