Zhurnalist rejep atesh: “Uyghurlar toghrisida ming etrapida xewer ishlidim”

Ixtiyariy muxbirimiz erkin tarim
2017.07.19
Zhurnalist-rejep-atesh-uyghur-tv.jpg Merkizi gérmaniyening düsseldorf shehiride turushluq sherqiy türkistan uchur merkizining Uyghur téléwiziyeside ishlewatqan zhurnalist rejep atesh. 2017-Yili iyul.
RFA/Erkin Tarim

Uchur wasitilirining tereqqiy qilishigha egiship, Uyghurlar toghrisidiki xewerlermu künsayin köpeymekte.

Bezi kishiler axbarat wasitiliri arqiliq xewer tarqitipla qalmastin, ijtima'iy taratqulardinmu aktip paydilinip, Uyghurlar toghrisida xewer we mexsus programmilar ishlep tarqatmaqta. Bu kishilerdin biri gérmaniyening düsseldorf shehiride yashawatqan gérmaniye wetendishi türk zhurnalist rejep atesh ependidur. U, 4 yérim yildin béri merkizi gérmaniyening düsseldorf shehiride turushluq sherqiy türkistan uchur merkizining Uyghur téléwiziyeside ishlewatqan bolup, ötken 4 yérim yil jeryanida yawropa döletliri, ottura asiya türkiy jumhuriyetliri we türkiye qatarliq döletlerni aylinip yürüp Uyghurlar toghrisida xewer, söhbet programmisi hem mexsus téléwiziye programmisi ishligen. Uning éytishiche hazirghiche ming etrapida xewer we programma ishlep tarqatqan.

Ziyaritimizni qobul qilghan rejep atesh ependi Uyghur mesilisige qandaq qiziqip qalghanliqi toghrisida melumat bérip mundaq dédi: “Men tunji qétim yawropadiki Uyghurlar bilen tonushqan waqtimda Uyghurlarning weziyitining qanchilik éghir ikenlikini tonup yettim. Sizgimu melum yawropa erkin bir dunya. Démokratiye bilen bashquruluwatqan bir jay. Bundaq bir jaydimu Uyghurlar biri bilen sözleshkende jiddiyliship kétiwatqanliqini körüp, zulumdin jénini qutuldurup yawropagha kelgen Uyghurlarningmu bunchiwala qorqushining bir sewebi bolushi kérek dep oylidim. Izdinishlirim axirida, yawropagha kelgen Uyghurlarning öz yurtida uchrighan bésim we derd-elemlirining qanchilik éghir ikenlikini, ular özliri qutulghan bolsimu ularning rohining téxighiche qutulalmighanliqini kördüm. Kéyin sherqiy türkistan uchur merkizi re'isi abdujélil qaraqash ependi bilen tonushtum, uningdin bu heqte melumat igilidim. Arqidin Uyghur téléwiziyeside ishleshke bashlidim”.

Rejep atesh ependi 4 yérim yildin béri Uyghurlarning wetini sherqiy türkistan'gha baralmighan bolsimu, chet'eldiki Uyghurlar turuwatqan hemme yerni aylinip programma ishligenlikini bayan qilip mundaq dédi: “Hazir sherqiy türkistan'gha baralmaymiz. Emma qazaqistan, qirghizistan, tajikistan, afghanistan, pakistan we türkiye qatarliq döletlerdiki Uyghurlar toghrisida köp sanda xewer we téléwiziye programmisi ishlep hem Uyghur t w de hemde ijtima'iy taratqularda tarqattim. Men ishligen téléwiziye programmiliri Uyghurlar toghrisidiki xewerlernila öz ichige almastin Uyghurlarning tili, edebiyati, tarixi, örp we adetliri toghrisidiki mexsus programma we söhbet programmilirinimu öz ichige alidu”.

Hazir gérmaniyening düsseldorf shehiride yashawatqan zhurnalist rejep atesh ependi hazirghiche Uyghurlar toghrisida ming etrapida xewer, mexsus programma we söhbet programmisi ishligenlikini bayan qilip mundaq dédi: “Uyghurlar toghrisida ming etrapida programma ishlidim. Sherqiy türkistan uchur merkizi tarmiqidiki Uyghur téléwiziyeside men türk tili bilen Uyghur tilida xewer ishlidim. Men hazir Uyghurche öginiwatimen, Uyghur tilini chüshineleymen emma sözleshte qiyinchiliqim bar. Uyghur tili bilen türk tilining yiltizi bir bolghachqa öginishmu bir qeder asan. Uyghur téléwiziyesi Uyghur tili yaki türk tilini öginishni xalighanlar üchünmu paydiliq. Her küni dégüdek Uyghurlarning wetini ichi we sirtidiki xewerlerni bériwatimiz”.

Rejep atesh ependi ijtima'iy taratqularda Uyghurlar toghrisidiki xewerlerni tarqatqanda özige nahayiti köp so'allarning soriliwatqanliqini bayan qilip mundaq dédi: “Biz adette köprek so'allargha duchar bolimiz. Rastinila siz xewerde dégendek ish barmu? öz közingiz bilen kördingizmu? sizge kelgen xewerler yalghan, oydurma xewer bolushi mumkinmu? bezi döletlerning küshkürtüshi bilen bolghan ishmu? dégendek so'allarni soraydu. Sherqiy türkistanda xitayning rastinila eqilge sighmaydighan bésim siyasiti bar, buni toghra menbedin paydilinip, mubalighe qilmay bersekla kishilerni ishendürgili bolidu. Uyghurlar toghrisida xewer ishligen waqtimizdiki eng chong qiyinchiliqimiz kishilerni téléwiziyege chiqirish bekla tes. Yüzüngni yépip téléwiziyege chiqip xitayning bésim siyasitini anglitip ber désekmu unimaydu, chünki yurtidiki uruq-tughqanlirigha xitayning ziyankeshlik qilip qoyushidin qorqidu. Uyghurlar toghrisidiki xewerlerdiki chinliqqa qattiq diqqet qilishimiz lazim. Ijtima'iy taratqularda yalghan xewer tarqitidighan kishilerge diqqet qilishimiz kérek. Uyghurlar ishenchlik xewerlerni ijtima'iy taratqularda aktip tarqitishi shert. Dunya jama'etchilikining ishenchini qolgha keltürsek bu dewagha paydiliq ish qilghan bolimiz”.

Biz Uyghur téléwizyésining mes'uli abdujélil qaraqash ependige téléfon qilghan bolsaqmu tapalmiduq.

Hazir gérmaniyede turuwatqan tejribilik zhurnalist perhat muhemmet ependi Uyghur téléwiziyeside ishlewatqan zhurnalist rejep atesh ependining 4 yérim yildin béri türk we Uyghur tillirida köp sanda xewer, söhbet we mexsus programmilar ishligenlikini, türklerge Uyghurlarni tonushturushqa zor töhpe qoshqanliqini bayan qildi.

Perhat muhemmet ependi rejep atesh ependining ijtima'iy taratqulardimu aktip ikenlikini, Uyghurlar toghrisida nurghun xewer, programma we söhbet programmilirini tarqatqanliqini bildürdi.

Uyghur téléwiziyesi 2013-yili gérmaniyening düseldorf shehiridiki sherqiy türkistan uchur merkizining tarmiqida qurulghan bolup, hazir Uyghur we türk tilida tarqitilmaqta.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.