2-Nöwetlik “Uyghur mutepekkurlirini xatirilesh ilmiy muhakime yighini” istanbulda axirlashti

Ixtiyariy muxbirimiz erkin tarim
2017.05.09
uyghur-akademiye-abdueli-ayup.jpg 2-Nöwetlik “Uyghur mutepekkurlirini xatirilesh ilmiy muhakime yighini” sözge chiqqanlar. Ana til pa'aliyetchisi abduweli ayup (soldin ikkinchi). 2017-Yili 6-may, istanbul.
RFA/Erkin Tarim

Istanbuldiki Uyghur akadémiyesi 5-ayning 6-küni chüshtin kéyin, istanbul fatih sultan mehmet weqpi uniwérsitétining topqapi mewliwixanisining zalida 2-nöwetlik “Uyghur mutepekkurlirini xatirilesh ilmiy muhakime yighini” ötküzdi.

Bu yighin Uyghur yéqinqi zaman tarixida ötken molla musa sayrami (1917-1836), hüseyinxan tejelli (1927-1848), qutluq shewqi (1937-1876) we abduqadir damolla (1924-1862) qatarliq meshhur namayendilerge béghishlandi.

Yighin'gha musteqil tetqiqatchi abduweli ayup riyasetchilik qildi. “Istiqlal marshi” oqulghandin kéyin, Uyghur akadémiyesi re'isi abdulhemit qaraxan ependi échilish nutqi sözlep, aldi bilen Uyghur diyarining ichi-sirtidiki barliq Uyghurlarning doppa bayrimini tebriklidi. Arqidin, u bu qétimqi yighinda xatirilimekchi bolghan Uyghur mutepekkurlirini tilgha élip, ularning öz dewride millitining rohi hörlüki üchün tiriship xizmet qilghanliqini, hazirqi Uyghur ziyaliyliriningmu dewrimizde üstige chüshken mes'uliyetni ada qilishi kéreklikini tekitlidi.

Mezkur yighinni uyushturghan Uyghur akadémiyesi re'isi abdulhemit qaraxan ependi ziyaritimizni qobul qilip, yighinda bérilgen doklatlar toghrisida melumat bérip mundaq dédi: “Shiwétsiyedin Uyghur ziyaliysi abdushükür muhemmet Uyghur doppa bayrimigha atap ‛Uyghur bash kiyim medeniyitide doppa‚ témisida bir parche maqale teyyarlap, manga ewetken idi. Men u doklatni sundum. Intayin etrapliq teyyarlan'ghan bu doklatta Uyghur doppa medeniyiti heqqide tepsiliy melumatlar bérilgen bolup, doklattin kéyin köpchilik herxil so'allarni sorap, qizghin bes-munazire qilishti.”

U, doppa heqqidiki doklat axirlashqandin kéyin, esli témigha ötkenlikini, 4 mutexessisning 4 Uyghur mutepekkuri toghrisida melumat bergenlikini bayan qilip munularni dédi: “Tunji bolup, beykent uniwérsitéti türk tili we edebiyati bölümi oqutquchisi doktor meghpiret kamal xanim “Qutluq shewqi we uning pa'aliyetliri” témisida teyyarlighan doklatini sundi. Meghpiret xanim ilmiy doklatida bir kishining mutepekkur bolushi üchün a'ile, dewr teqezzasi we bu heqte kishining ijtima'iy mesililer heqqide izdinishining muhim rol oynaydighanliqini, qutluq shewqi öz dewride ottura asiya we islam dunyasidiki krizis we bu krizistin qutulush üchün bash kötürgen jeditchilik herikitining tesirige uchrighanliqini we uning, neshriyatchiliq xizmiti bilen shughullan'ghanliqini bayan qildi. Uning 1920-yili yazghan ‛oyghan we inqilab esh'arliri‚ we 1924-yili yazghan ‛asaret we zalaletke ot yaq‚ namliq shé'irlar toplimi bilen tarixi eserliridin ‛waqe'iy kashgher‚ namliq esiriningmu barliqini bayan qildi”.

Abdulhemit ependi tarixta ötken mezkur Uyghur mutepekkurlirining Uyghur milliy kimliki we medeniyitining rawajlinishigha qoshqan töhpisige yuqiri baha berdi.

2-Nöwetlik “Uyghur mutepekkurlirini xatirilesh ilmiy muhakime yighini”da istanbul uniwérsitéti hazirqi zaman türk tilliri we edebiyatliri bölümi oqutquchisi doktor rahile qeshqiri “Hüseyinxan tejellining hayat hékayisi we ilmiy emgekliri” témisida doklat berdi. U hüseyinxan tejelli heqqide toxtilip, uning ataqliq sha'ir, dangliq téwip we ximiyechi bolupla qalmay, belki pishqan ma'aripchi ikenlikini otturigha qoydi. U, hüseyinxan tejelli nurghun késellerni dawalap saqaytqan, changqighan dillarni yorutqan kishi bolghan bolsimu, emma uning namerd we xa'inlarning sewebidin köp külpetlik künlerni kechürgenlikini bayan qildi.

Üchinchi bolup, musteqil tetqiqatchi abduweli ayup “Bügünki oqurmen we tarixi hemidi” témisida doklat sundi.

Eng axirqi doklatta, edirne trakya uniwérsitéti tarix bölümining doktor oqughuchisi ömerjan jamal “Abduqadir damollam we uning islahatliri” témisida doklat bérip, abduqadir damollamning küreshliri we idiyesi toghrisida toxtaldi.
Bu yighin'gha qatnashqan istanbulda yashaydighan Uyghur ziyaliysi batur qaraxanli ependi yighinning muweppeqiyetlik ötkenlikini bayan qildi.

Batur qaraxanli ependi, bu qétim xatirilen'gen 4 muhim shexs yashighan dewrdiki Uyghurlarning weziyiti bilen hazirqi weziyetning oxshap kétidighanliqini, bu jehettin élip éytqandimu pa'aliyetning zor ehmiyetke ige ikenlikini bayan qildi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.