Pütün hayatini öz xelqining tili we medeniyitini tetqiq qilishqa béghishlighan alim (3)

20-Esirning axirlirida 10 yil mewjut bolghan, qazaqistan penler akadémiyisining proféssor ghojaxmet sadwaqosop rehberlikidiki Uyghurshunasliq instituti sowét ittipaqining yimirilishi bilen uzun ötmey emeldin qalduruldi.

Mulahizichilerning qarishiche, sowét ittipaqining yimirilishi bilen shekillen'gen yéngi jughrapiyiwi siyasiy weziyet shara'itida moskwa qurup chiqqan mundaq bir institut qazaqistan üchün özining zörüriyitini yoqatqan idi. Merhum ghojaxmet sadwaqosofning xanimi omaq hesenowa xanimning éytishiche, merhum ghojaxmet sadwaqosof hayat waqtida özi bu institutni biwasite qurghan hem uni saqlap qélish we rawajlandurush üchün tirishqan idi.

Uyghurshunasliq ilmi rusiyede 19-esirning axirlirida bashlinip, 20-esirning birinchi yérimigha kelgende,sowét ittipaqi hökümiti mexsus Uyghurshunasliq sahesige a'it tetqiqat merkiziy qurdi. 1946-Yili, almutada qurulghan Uyghur-tunggan medeniyet tetqiqat merkizi, 1960-yillargha kelgende sowét-xitay munasiwetlirining buzulushigha egiship, qazaqistan penler akadémiyisining tilshunasliq instituti qarmiqidiki Uyghurshunasliq bölümi bolup qurulghan bolsa, 1986-yili, noyabir éyida resmiy ayrim institut -Uyghurshunasliq instituti dunyagha keldi.

Merhum ghojaxmet sadwaqosof bashchiliqidiki mezkur institut güllen'gende uning terkibide 8 bölüm bolghan we 70 tin artuq mutexessis we xadim xizmet qilghan. Ghojaxmet sadwaqosofning yétekchilikide kolléktip aptorlarning qelimi astida we ayrim halda Uyghur tarixi, tili, medeniyitige a'it kitablar, monograpiyeler hem köpligen maqaliler élan qilindi. Emma, sowét ittipaqi yimirilgendin kéyin, uzun ötmey institutqa ghojaxmet sadwaqosofning nami bérilgen bolsimu, lékin 1995-yili uning nami emeldin qalghan shuningdek 1996-yili, resmiy türde bu institut taqilip, kichik bir Uyghurshunasliq merkizi süpitide sherqshunasliq instituti qarmiqigha ötken.

Ghojaxmet sadwaqosofning xanimi omaq hesenowa institutning yépilish ehwali we jeryani heqqide toxtaldi.

Ghojaxmet sadwaqosof 1991-yili, noyabir éyida almutada 62 yéshida wapat boldi. Uning wapatidin kéyin qazaqistandiki Uyghurshunasliq qedemmu-qedem passiplishishqa bashlidi. Institutning köpligen mutexessisliri öz ishliridin we Uyghurshunasliq sahesidin ayrilishqa bashlighan bolup, omumen mutexessisler sowét ittipaqi dewride alahide ehmiyet bérilgen Uyghurshunasliq ilmining rusiye, qazaqistan we bashqa ottura asiya elliride susliship ketkenlikini qeyt qilishmaqta.