Ömerqul: “Sherqiy türkistan toghrisidiki 100 so'algha jawab” xata melumatlarni tüzitish üchün yézildi

Ixtiyariy muxbirimiz erkin tarim
2017.11.08
sherqiy-turkistan-toghrisidiki-100-soalgha-jawab.jpg “Sherqiy türkistan toghrisidiki 100 so'algha jawab” namliq kitabning muqawisi.
RFA/Erkin Tarim

Yéqinda istanbul uniwérsitéti tarix oqutquchisi doktor ömerqul ependi “Sherqiy türkistan toghrisida yüz so'algha jawab” namliq kitabni yézip neshr qildurdi. 2017-Yili 10-ayning 27-küni istanbuldiki rumuz neshriyati teripidin neshr qilin'ghan bu kitab 221 bettin terkib tapqan bolup, mezkur kitab “Sherqiy türkistanning asasiy mesilisi we telepliri néme?”, “Chet'eldiki sherqiy türkistan dewasi qandaq élip bérilmaqta?”, “Kishilik hoquqliri teshkilatlirining sherqiy türkistan toghrisida doklatliri barmu?”, “Sherqiy türkistanning istratégiyelik ehmiyiti néme?”, “Sherqiy türkistandiki türkiy milletlerning nopusi qanchilik?” dégen'ge oxshash 100 so'alning jawabidin ibaret.

Mezkur kitab toghrisidiki so'allirimizgha jawab bergen doktor ömerqul ependi, kitabni yézishning eng muhim sewebliridin birining türkiyede tarqilip yürgen sherqiy türkistan toghrisidiki xata melumatlarni tüzitish ikenlikini körsitip mundaq dédi: “Ijtima'iy taratqularda sherqiy türkistan mesilisige qiziqidighan sherqiy türkistan mesilisini közitip kéliwatqan hetta sherqiy türkistan toghrisidiki nurghun xata melumatlardin bi'aram boluwatqan kishiler ijtima'iy taratqularda bizdin so'allar soridi. Shunga bu heqte némiler kem? kishiler sherqiy türkistan toghrisida némilerge qiziqidu? bu heqte ijtima'iy taratqular arqiliq bir tekshürüsh élip barduq. Bu tekshürüsh netijiside kishiler bilishni xalaydighan 300 etrapida so'alning mewjutluqini bayqiduq. 300 So'alning hemmisige jawab bérip teyyarlisaq bek chong hejimlik kitab bolup kétidighan bolghachqa bularning ichidin 100 so'alni tallap jawab bérip bu kitabni yézip chiqtim.”

“Sherqiy türkistan toghrisidiki 100 so'algha jawab” namliq kitabning Uyghur dewasigha qandaq töhpisi bolar? dégen so'alimizgha doktor ömer qul ependi mundaq jawab berdi: “Xitayning siyasiti tüpeylidin sherqiy türkistandin toghra melumat igiliyelmeymiz. Uning üstige ijtima'iy taratqulardimu bu heqte köp xata melumatlar bar. Bizni söyündüridighan bir teripi sherqiy türkistan mesilisige türk xelqi bekla qiziqidu. Bu qiziqish köp xata melumatlarnimu peyda qildi. Bu xata melumatlargha xatime bérish üchün bu eserni yézip chiqtim.”

Doktor ömerqul ependi 100 so'alning jawabini oqughan kishining, sherqiy türkistanda burun némilerning yüz bergenlikini, hazir némilerning boluwatqanliqini bayan qilip mundaq dédi: “Bu kitabni oqughan kishi ötmüshte sherqiy türkistanda némiler boldi? bügün némiler boluwatidu? kélechekte némiler bölishi mumkin? peqetla sherqiy türkistandila emes, xitayda, ottura asiya türkiy jumhuriyetliride kélechekte Uyghurlargha üchün qandaq bir weziyet peyda bölishi mumkin? dégen'ge oxshash so'allargha jawab bérish arqiliq, sherqiy türkistan mesilisini her jehettin tehlil qilip bir gewde qilip otturigha qoyushqa tirishtim”.

Doktor ömerqul ependi kitabning türkiyede kitabxanilarda, rumuz neshriyatining tor bétide we bezi kitab sétish shirketlirining tor bétide sétilishqa bashlan'ghanliqini bayan qilip mundaq dédi: “Kitabni élishni xalighanlar rumuz neshriyatidin yaki kitapyurti, babilge oxshash kitab sétish we tarqitish tor béketlirige kirip sétiwalsa bolidu. Neshriyat mes'ulliri bilenme sözleshtim, kitabni top sétiwalsanglar, buningdin chüshken kirimni sherqiy türkistan wexpige i'ane qilip, oqughuchilargha oqush mukapat puli süpitide tarqitip bermekchimiz.”

Biz “Sherqiy türkistan toghrisidiki 100 so'algha jawab” namliq kitab toghrisidiki bahasini igilesh üchün enqerediki hajettepe uniwérsitéti tarix oqutquchisi doktor erkin ekrem ependi bilen téléfon söhbiti élip barduq. U, kitabni yézishta ishlitilgen métodning nahayiti ilmiy bir ussul ikenlikini bayan qildi.

Doktor erkin ekrem ependi bu kitabning türkiye jama'etchilikige Uyghur dewasini tonushturush üchünmu zor ehmiyetke ige ikenlikini bayan qildi.

Bu eser, türkiyede 1960-yillarda muhemmed imin bughraning qollanma süpitide neshr qilin'ghan “Sherqiy türkistan mujadilisi” namliq kitabi, 1980-yillarda erkin aliptékin yazghan “Sherqiy türkistan dewasi” namliq eserdin kéyin neshr qilin'ghan “Qollanma” süpitide yézilghan üchinchi kitab hésablinidiken. Izmirdiki ege uniwérsitéti oqutquchisi, proféssor doktor alimjan inayet ependi hazir türkiyede bundaq bir kitabning élan qilinishining chong bir boshluqni toldurghanliqi we zor ehmiyetke ige ikenlikini bayan qildi.

Istanbul uniwérsitéti oqutquchisi doktor ömerqul ependining 2008-yili, neshrge teyyarlighan “Eysa yüsüp aliptékinning eslimiliri”, 2009-yili, “Baturlar: sherqiy türkistanning milliy küresh tarixi”, 2010-yili bolsa “Osman batur xan” qatarliq 7 kitabi neshr qilin'ghan. Doktor ömer qul ependining bulardin sirt 30 parchidin artuq maqalisi élan qilin'ghan bolup, bularningmu köpi Uyghurlar toghrisida iken.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.