Ayallar késellikliri doxturi: tughut cheklesh opératsiyisi Uyghur ayallirini mejruh qilmaqta

Muxbirimiz gülchéhre
2017.08.29
Xitay-tughut-abortion-305.jpg Xitayning 3U yuqiri téxnika guruhining bashliqi ju jéng shyang öz shirkiti ishlep chiqarghan heriketchan bala chüshürüsh, hamilidarliqning aldini élish we tughut mashinisini tonushturmaqta. 2007-Yili 13-öktebir.
AFP Photo

“Pilanliq tughut opératsiyisi” yaki “Tughut cheklesh opératsiyisi” xitay hökümitining pilanliq tughut siyasitige mas halda, Uyghur élidiki tughut yéshidiki ayallargha omumyüzlük qolliniliwatqan hamilidarliqtin saqlinish tedbiri bolmaqta. Bu opératsiye, addiy haldiki hamilidarliqtin saqlinish tedbiri emes, emeliyette u, ömürlük tughmasliq opératsiyisidur. Shundaqla bu, Uyghurlarda, mutexessis hemde közetküchilerde endishe peyda qiliwatqan mesilining biridur.

Undaqta, tughut yéshidiki saghlam ayallarni bu xil tedbir bilen ömürlük tughush iqtidaridin qaldurushning, ayallarni yene némilerdin mehrum qalduridighanliqini bilemsiz?

Muxbirimiz gülchéhrening bu heqtiki so'allirigha jawab bergen, 25 yilliq dawalash tejribisige ige, hazir türkiyede yashawatqan doxtur gülgine xanim “Tughut cheklesh opératsiyisi emeliyette ayallarni mejruh qilish” dep körsetti.

Xitay hökümitining yéqinqi yillarda Uyghur élida pilanliq tughut siyasitini Uyghurlargha qarita qaytidin kücheytip yolgha qoyush bilen teng, Uyghurlarning tughush nisbitini muwapiq nisbetke chüshürüsh we tengshesh üchün, pilanliq tughut chare-tedbirlirinimu her xil téxnika we usullar arqiliq ilgirilitiwatqanliqi melum. Xitayning Uyghur rayonida nopusni muqimliq mesilisi, dep qarap, Uyghurlargha qattiq pilanliq tughut siyasiti yürgüzüsh, Uyghur nopusini qattiq kontrol qilish bilen eyiblewatqan mezgilde yene, yéqinda xitay da'irilirining Uyghurlarning pilandin artuq perzent körüshini qet'iy cheklesh üchün, bolupmu xotende ayallargha tughmasliq opératsiyisini mejburiy élip bériwatqanliqi heqqide inkaslar delillendi. Xitayning pilanliq tughut tedbiri namida kengri qolliniwatqan tughut cheklesh opératsiyesi, emeliyette ayallarning tuxum toshush neychisini boghushni körsitidu. Inkaslardin bu xildiki tughut cheklesh opératsiyening bir qisim Uyghur ayallarda egeshme késellerni, hetta psixikiliq tosalghularni peyda qiliwatqanliqi, éghir bolghanda hayatigha xewp yetküzgenliki heqqidimu inkaslar bar. Emeliyette bu yéngi tedbir emes, Uyghur aptonom rayonluq pilanliq tughut ishxanisi “Az tughup, téz béyish” mukapatlash teshwiqatini 2007-yilidin bashlighan bolup, uch perzentliktin töwenler, uruq neychisi opératsiyesige oxshash uzun ünümlük tughut cheklesh tedbirini qollan'ghanlarni mukapatlap kelgen. 2012-Yilda “Uzun ünümlük tughut cheklesh mukapati” ni yolgha qoyup 70 nahiye yéza partkomi “Az tughup, téz béyish” türini emeliyleshtürgenlerni we uzun ünümlük tughut cheklesh tedbirini qollan'ghanlarni mukapatlashni békitken.

Omumen qilip éytqanda, da'iriler muddetlik hamilidarliqtin saqlinish wasitilirining ornigha Uyghur ayallirigha nisbeten menggülük tughush iqtidaridin mehrum qalduridighan uruq neychisi opératsiyesige oxshash tedbirlirini yillardin buyan qollinip kelgen.

Türkiyege köchüp chiqqinigha bir qanche yil bolghan ayallar késellikliri doxturi gülgine xanim ziyaritimizni qobul qilip, xitayning Uyghurlargha rehimsizlerche qattiq qolluq bilen yürgüzüwatqan pilanliq tughut siyasitide Uyghur ayallarning rohiy we jismaniy jehette eng éghir zerbige uchrawatqanliqini we buning del Uyghurlarni chet'ellerge qéchishqa mejbur qiliwatqan muhim amilning biri ikenlikini bildürdi shundaqla özining ürümchi sheherlik xelq doxturxanisi ayallar bölümide doxturluq qilish jeryanidimu, doxturxanining Uyghur ayallirigha mejburiy, hetta ularning özigimu bildürmey, ularning we a'ilisining raziliqisiz tughut cheklesh opératsiyelirini élip baridighanliqini ashkarilidi.

Gülgine xanim, Uyghur diyarida adettiki hamilidarliqtin saqlinish tedbiri süpitide Uyghur ayallirigha qollinip kéliwatqan, tuxumdan neychisini boghushtin ibaret tughuttin menggülük cheklesh opératsiyesining, emeliyette éghir derijidiki ayallar késilini dawalashtiki eng axirqi tallash ikenliki, saghlam ayallargha qollinish cheklinidighanliqi, bundaq bolushining mezkur opératsiye türining opératsiyidin kéyinki ayallargha élip kélidighan eks tesirliri bilen munasiwetlik ikenliki qatarliqlarni chüshendürüp ötti.

Gülgine xanimning chüshendürüshige qarighanda, tuxumdan neychisini boghush opératsiyisi, tuxumdan raki, baliyatqu raki we yaki hamilidar bolghan teqdirde hayati éghir tehditke uchraydu dep qarighan bimarlargha bir qeder mas kélidu, normal ehwalda bu opératsiyeni qildurghan ayallarda, heyz mezgili uzirip kétish, miqdari köpiyip qélish, toxtap qélish, muddettin burun klamatra dewri alametliri körülüshi mumkin, bir qisim ayallarda bolsa, qorsaq aghriqini keltürüp chiqirishi mumkin, shu seweblik gormon qalaymiqanlishishtin yene ayallarning matka raki we emchek rakigha giriptar bolush éhtimali, bundaq opératsiye qilmighanlargha qarighanda 30% yuqiri bolup, pütün bedendiki ezalarning normal xizmitigimu belgilik yaman tesir élip kélidu.

Doxturning déyishiche yene, bu opératsiyening ayallarda psixikiliq tosalghu peyda qilishimu endishilik bir teripi bolup, shundaqla opératsiyidin kéyin kélip chiqidighan bir qisim egeshme késellikler sewebidin er-ayalliq turmushmu tesirge uchrishi mumkin, mesilen, opératsiyidin kéyin ayallarda körülidighan yallughlinish, qanash, aghrish, sepra bolush duch kélidighan mesile hésablinidu. Bular opératsiye qildurghan ayalghila emes, bir a'ilige, hetta jem'iyetkimu zenjirsiman tesirlerni körsitishi mumkin. Bu xil opératsiyening meghlup bolush nisbitinimu nezerdin saqit qilishqa bolmaydu, muwapiq kelmeydighan ayallargha bu xil opératsiyini qilish, hetta hayati tehdit peyda qilidighan bolup, gülgine doxturning sözi boyiche éytqanda, bu xil selbiy tesirlerni bir yaghqa qayrip qoyup, saq-salamet, tughut yéshidiki bir ayalgha peqet tughut cheklesh yüzisidinla tuxumdan neychisini boghush opératsiyesi qilghanliq - u ayalni mejruh qilghan'gha barawer. Échinishliqi nurghun Uyghur ayalliri özlirining tughut kariwitida hoshsiz yatqinida, özi bilmey turup bu xil eslige keltürgüsiz ziyankeshlikke uchrawatqinidur.

Gülgine xanim bu heqte, hetta hazirmu türkiyede özige körünüsh we dawalinish üchün kelgen Uyghur ayallirining qayta hamilidarliq éhtimalliqi heqqide meslihet soraydighanliqi, epsus, bu ayallarning köp sandikilirining Uyghur élidiki chaghlardila menggülük tughut cheklesh opératsiyelirini qilghanliqini özlirimu toluq chüshinip ketmeydighanliqi, hetta bezilirining perq etmigenliki qatarliqlarni epsusluq ichide tilgha aldi hemde tébabet ilmining tereqqiyatigha egiship, hazirqi zaman hamilidarliqtin saqlinish téxnikiliri tereqqiyati, er-ayallarni téximu ishenchlik we bixeter wasitiler bilen temin étiwatqan bügünki künde, Uyghurlarning bolsa eksiche, xitay pilanliq tughut siyasitining mejburlishi astida ejellik xeter yétidighan opératsiyelerge mejburliniwatqanliqi échinishliq bir ré'alliq bolsimu, xitay hökümitining del Uyghur er we ayallardiki hamilidarliqtin saqlinish bilimliri we tughut chekleshning körsitidighan tesiri heqqide zörür bolghan belgilik chüshenchige ige emeslikidin paydiliniwatqanliqinimu nezerdin saqit qilmasliq kérek.

Doxtur gülgine xanim axirida yene, xitayning mejburiy yürgüzüwatqan tughut cheklesh tedbirlirining élip kélidighan ziyankeshliklirini eng töwen chekke chüshürüsh üchün, Uyghur ayallirining héch bolmighanda özining fizi'ologiyilik alahidiliki, salametlik ehwalini yaxshi chüshinishi, özini söyüshni we qoghdashni öginishi zörür ikenlikini eskertidu.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.