Terbiyeliniwatqanlar üstidin ayrim doxturxanilarda salametlik tekshürüshi élip bérilmaqta

Muxbirimiz gülchéhre
2017.10.16
shayar-yepiq-terbiyelesh-orni.jpg Uyghur rayonidiki terbiyelesh merkezlirining biri. 2016-Yili yaz, shayar.
Oqurmen teminligen

Inkaslardin melum bolushiche, xitay hökümitining Uyghur élining her qaysi jaylirida qurghan terbiyelep özgertish merkezlirige qamalghanlar؛ chet'elge chiqip kirgen yaki perzentliri chet'elde oquwatqanlar, nechche yil burun tebligh anglighan, diniy mezmundiki buyumlarni saqlighanlar we islami yürüsh-turushi qatarliq héchqandaq bir jinayet tüsini almighan seweblerdin mejburiy élip kétilgenler iken.

Da'iriler ashkara halda terbiyelep özgertish siniplirini “Idiye jehette késelge giriptar bolghan ammini balnista yatquzup dawalash” pursiti dep teshwiq qilip, mesilisi bar dep qaralghan ammini dawalaymiz, yémek-ichmikini bérimiz, emgekke salmaymiz, dégendek sepsetiler bilen sirt bilen alaqisi pütünley üzüwétilgen, gheyriy resmiy türmige oxshash yépiq terbiyelesh merkezlirige yighiwalmaqta.

Xitay hökümitining Uyghur diyarida élip bériwatqan mejburiy yosundiki “Omumiy xelq salametlik tekshürüsh” herikiti, bolupmu her bir shexsning qan we DNA ewrishkisini élip, shexsiy salametlik arxipini turghuzushi xelq'ara jem'iyetning küchlük diqqitini qozghighan bolup, közetküchiler xitay hökümitining bu rayondiki melum bir milletni nuqta qilip “Salametlik tekshürüsh” bahaniside shexslerning qan ewrishkiliri we salametlik uchurlirini toplishi kishilerning gumanini qozghaydighan bir heriket, dep qarimaqta.

Yéqinda radiyomizgha kelgen uchurlargha qarighan terbiyelesh merkezliride terbiyeliniwatqan Uyghurlaning salametlik arxipini turghuzush üchünmu, da'iriler ayrim doxturxanilarni tallap békitken iken.

Da'irilerning terbiyelesh merkezlirige yighiwélin'ghanlar üstidin salametlik arxipi turghuzush herikitini éniqlash üchün qeshqerdiki doxturxanilar bilen alaqileshtuq.

Axiri qeshqer da'irilirining yépiq terbiyelesh merkezliride turuwatqanlarning salametlikini tekshürüsh hoquqini, “Yüen dong” kespiy cheklik shirkiti doxturxanisigha bergenliki éniqlandi. Mezkur doxturxana bir wénjuluq xitay teripidin 2010-yilidin kéyin qurulghan doxturxana iken.

Mezkur doxturxanigha qaratqan téléfonimizni alghan bir Uyghur séstra terbiyelewatqanlarning salametlik omumiy ehwalini tekshürüshke mushu doxturxanining hökümet teripidin belgilep bérilgenlikini we arxiplirini hökümetning élip kétidighanliqini éytti.

Yéqinda radiyomizgha kéliwatqan bezi toluq bolmighan uchur we melumatlardin bu xil terbiyelesh merkezlirige qamalghinigha 6 aydin ashqan bolsimu, téxiche qoyup bérilmigenliri hetta öginish we mesilini tapshurush basquchlirida jaza késilip udul türmilerge élip kétilgendin sirt yene, saq-salamet kirip kétip, her xil késellik bilen ölüp kétip, terbiyelesh merkizidin méyiti chiqqan ehwallarningmu barliqi melum bolmaqta.

Yéqinda radi'omizgha biri uchur yetküzüp, qeshqer qoghan yézisidin terbiyeleshke élip kétilgen raman hajim dégen bir öy-mülük sodigirining, terbiyelesh merkizidin bir qanche ay burun tuyuqsiz mushu doxturxanigha élip kélin'gendin kéyin ölüp ketkenlikini melum qilghan idi. Biz bu toluqsiz uchurni delilleshke tirishtuq, “Yüendong doxturxanisi” diki bu séstra mezkur doxturxanida terbiyelesh merkezliridin élip kélin'gendin kéyin ölüp ketkenlerning barliqini yoshurmighan bolsimu, emma bu heqte éniq melumat bilmeydighanliqini éytti.

Qoghan yézisidiki terbiyelesh merkezliride turuwatqanlarning salametlik arxipini turghuzush ehwali heqqide éniqlash élip bérish jeryanida biz yene qeshqer qoghan yéziliq saqchi ponkiti bilen alaqileshtuq.

Ziyaritimizni qobul qilghan saqchining jawabliridin, terbiyelesh merkezlirining hemmila yerde barliqi, qoghandimu barliqi we terbiyelesh merkezliri hem tutup turush orunliridiki her qandaq kishi üstidin salametlik tekshürüshi élip bériliwatqanliqi qayta delillendi. Emma bu saqchi bashqa ehwallar heqqide tepsiliy melumat bérishni ret qildi.

Biz qeshqerdin bashqa jaylardimu terbiyeleshke élip kétilgenler oxshash salametlik tekshürüshtin ötüwatamdu? dégen so'al üstide bashqa jaylarghimu téléfon qilip éniqlash élip barduq, énqlashlirimiz dawamida xoten wilayiti lop nahiyelik xelq doxturxanisidin melumat alduq.

Lop nahiyelik xelq doxturxanisi melum bölümidin téléfonni alghan bir Uyghur séstra, hökümet da'irilirining mezkur doxturxanini mexsus terbiyeliniwatqanlarning salametlikini tekshüridighan doxturxana qilip békitkenlikini delillidi. Bu séstraning éytishiche normalda saghlam bir ademning pütün beden tekshürtüshige 165 som kétidighan bolup, pütün nahiyediki terbiyelesh merkezliride terbiyeliniwatqanlar bu doxturxanida heqsiz tekshürülidiken we ularning barliq qan ewrishke we salametlik arxpliri hökümet da'irilirige ötküzüp bérilidiken.

Bu séstraning éytishiche yene terbiyeliniwatqanlar ichide türlük késelge giriptar bolghanlarningmu bar bolup, emma dawalash chiqimini bimarlar özliri üstige alidiken.

Xitay hökümiti ötken yili 9-aydin buyan Uyghur aptonom rayonida “Omumiy xelq salametlik tekshürüsh” herikiti qozghap, birinchi qétimda jem'iy 17 milyon 500 ming ahalining shexsiy salametlik arxipini turghuzghan.

Ikkinchi qétimliq “Omumiy xelq salametlik tekshürüsh” herikitini bu yil 2-ayda bashlighan idi. “Shinjang géziti” ning bu heqtiki xewiride körsitilishiche, “Ikkinchi qétimliq “Omumiy xelq salametlik tekshürüsh” herikitining asasliq nishani jenubtiki 3 wilayet bir oblastqa qaritilghan bolup, salametliki tekshürülgen 4 milyon kishi ichide jenubtin tekshürülgenler 3 milyon 200 ming kishini teshkil qilidiken.

Xitay hökümiti Uyghur rayonida Uyghurlarning salametlik arxipini turghuzush we DNA ewrishkilirini yighish mesilisidiki xelq'ara teshkilatlarning diqqitini qozghawatqan eng chong mesililerning biri, uning ochuq-ashkara bolmasliqidur.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.