Awstraliye - xitay munasiwetliride Uyghurlar mesilisi

Muxbirimiz irade
2016.09.02
awstraliye-mediasida-xitay-toghrisida-305.jpg Awstraliyining “Today Tonight” xewerlirige chiqqan xitay köchmenliri toghrisidiki xewer. 2012-Yili yanwar.
RFA/Abide


Yéqinda awstraliyidiki dölet xewpsizlik inistitutida awstraliye bilen xitayning térrorluqqa qarshi turush hemkarliqini ashurush mesilisi heqqide bir ilmiy yighin ötküzülgen. Yighin heqqide élan qilin'ghan xewerlerdin qarighanda, yighinda Uyghur mesilisi muhim téma bolghan. Bir qisim közetküchiler bu yighinda otturigha qoyulghan bezi idiyilerning bundin kéyinki awstraliye - xitay munasiwetlirini shundaqla awstraliyining Uyghur mesilisige tutuwatqan pozitsiyisini chüshinishke yardimi bolushi mumkinlikini bildürmekte.

Hörmetlik radiyo anglighuchilar, biz aldinqi programmimizda silerge awstraliyining kanbérra shehiride awstraliye dölet xewpsizlik inistituti teripidin uyushturulghan, xitaydiki munasiwetlik uniwérsitétlardinmu proféssor, tetqiqatchilar teklip qilinip échilghan ikki döletning térrorluqqa qarshi hemkarliq mesilisige a'it bir ilmiy muhakime yighini heqqide melumat bergen iduq. “Awstraliye maliye obzori” namliq gézitte bu heqte bérilgen xewerdin melum bolushiche, gerche bu bir ilmiy muhakime yighini bolsimu, her ikki dölet hökümetliri bu yighin'gha yüksek derijide diqqet qilghan, hetta yighinning mezmuni birmu - bir xitay merkizi komitét siyasiy byurosigha doklat qilin'ghan. Yighin asasliq xitayning gherbiy rayonidiki térrorluq mesilisi üstige merkezleshken. Mezkur yighinni uyushturghuchi organ bolghan awstraliye dölet xewpsizlik institutining yardemchi proféssori shundaqla mezkur yighinning riyasetchisi maykil klark ependining yuqiridiki gézitke éytip bérishiche, kanbérrada ötküzülgen ilmiy yighindiki muhim nuqtilarning biri “Xitayning gherbide heqiqeten bir térrorluq mesilisi mewjut” dégen sözge merkezleshken. Awstraliyidiki Uyghur ziyaliysi, doktor memtimin ela ependi mushundaq bir muhim yighinda Uyghurlarning xitay hökümitige qiliwatqan qarshiliq heriketlirining térrorluq dégen söz bilen ipade qilinishining diqqet qilishqa tégishlik muhim bir ishliqini eskertken we bu yighin bundin kéyin awstraliyining térror mesilisde xitayning dépigha usul oynaydighanliqining shepisi bolushi mumkin dégen idi.

Undaqta, bügün'giche awstraliye da'iriliri Uyghur mesilisige qandaq pozitsiye tutup kelgen idi? doktor memtimin ela ependi awstraliyining Uyghur mesilisige kishilik hoquq noqti'isdin mu'amile qilip kelgenlikini éytti.

Yéqindin buyan awstraliye - xitay munasiwetliridiki jiddiylik xelq'ara metbu'atlarningmu diqqitini qozghawatqan bir témigha aylandi. Jenubiy xitay déngizidiki igilik hoquq mesilisi, awstraliyining xitay shérketlirining awstraliye dölet menpe'etige taqishidighan séktorlargha meblegh sélishini cheklishige oxshash nurghun amillar bu ikki dölet munasiwitini yirikleshtürüwetken idi. Memtimin ela ependi mushundaq bir shara'itta awstraliye da'irilirining Uyghur mesilisini kötürüp chiqishining awstraliyining xitay bilen bolghan munasiwetlirini azraq bolsimu yumshitish yaki diqqet burash bilen munasiwetlik bolushi mumkinlikini éytqan. U awstraliye - xitay arisidiki Uyghur mesilisige baha bérish üchün aldi bilen awstraliyini chüshinish kéreklikini éytti.

Derweqe, roytérsning xewer qilishiche, amérika armiyisining polkowniki tom xénson awstraliyining a b s qaniligha qilghan sözide, awstraliye choqum amérika bilen xitayning birini tallishi, xitayning jenubiy xitay déngizida igilik hoquqi barliqini ilgiri sürüshige qarita choqum qattiqraq pozitsiyide bolushi kérek, dégen. U sözide “Menche awstraliylikler qarar bérishi kérek. Amérikining shérikliki bilen xitayning soda jehettiki munasiwetliri otturisida méngip, tengpungluqni saqlash bekmu qéyin. Shunga awstraliye özi üchün qaysisining bekrek muhimliqini oylap béqishi kérek” dégen. Doktor memtimin ela ependi mushundaq bir nazuk shara'itta, eger awstraliye xitay arzu qilghandek Uyghurlarning milliy dawasini qismen halda térrorluqqa munasiwetlik, dep mu'amile qilip qalsa buning yaxshi bolmaydighanliqini eskertti.

Awstraliye maliye obzori gézitide élan qilin'ghan “Awstraliye we xitayning murekkep munasiwetliri” mawzuluq maqalide, yéqindin buyan bir qisim Uyghurlarning süriyige bérip térror teshkilatigha qatnashqanliqi heqqidiki xewerler hem shundaqla Uyghur élida köpiyiwatqan zorawanliq heriketliri, xitay hökümiti teripidin özining “Térrorluqqa qarshi turush” qanunini aqlash üchün qollinildi, dep yézilghan. Uningda yene maykil klarkning sözi neqil keltürülüp, awstraliyining süriyidiki teshkilatlargha qatnashqan Uyghurlar mesiliside nahayiti éhtiyatchanliq bilen ish qiliwatqanliqini, xitayning bu heqte ilgiri sürgenlirigimu diqqet bilen mu'amile qiliwatqanliqini bayan qilghan.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.