2013-Yili Uyghur rayonidiki qanliq toqunushlar

Muxbirimiz méhriban
2013.12.19
pichan-lukchun-weqesi-saqchi-pidaiy.jpg Pichan nahiyisi lükchün bazirida yüz bergen toqunushtin bir körünüsh. 2013-Yili 26-iyun.
t2.qpic.cn/mblogpic

2013-Yili Uyghur élida qarshiliq heriketliri we qanliq toqunushlar köpeydi. Bu xil qarshiliqlarning nuqtiliq halda saqchixanilar we xitay saqchi-kadirlirini hujum nishani qilishi shundaqla toqunush dawamida xitay qoralliq saqchilirining qarshiliq körsetken Uyghurlarni neq meydandila oqqa tutushi xitay weziyitini közetküchiler we xelq'ara metbu'atlarning diqqitini qozghidi.

15-Dékabir küni qeshqerde yüz bergen qanliq toqunush we xitay alahide saqchilirining 14 neper Uyghurni neq meydanda étiwetkenliki heqqidiki xewer bérilgendin kéyin, bu weqe xelq'ara metbu'atlarda 2013-yilning yil axirida yüz bergen yene bir qanliq weqe dep teriplendi.

Xelq'ara metbu'atlar öz xewerliride 15-dékabir yekshenbe küni kéchide qeshqer konisheher nahiyiside yüz bergen Uyghurlarni oqqa tutush weqesi heqqide xewer bergendin bashqa yene 2013-yili bir yil ichide rayonda yüz bergen qanliq toqunushlarning ilgiriki yillardikidin hessilep ashqanliqini alahide tilgha aldi.

En'gliye b b s agéntliqining 16-dékabirdiki xewiride, bu qétimqi toqunushta toluq qorallan'ghan xitay alahide saqchilirining pichaq qatarliq iptida'iy qorallar bilen qarshiliq körsetken Uyghur yashlirini tirik tutush imkaniyiti bar turuqluq, ulardin 14 nepirini neq meydanda étiwetkenliki, da'irilerning bundin ilgirimu rayonda yüz bergen qarshiliq heriketlirige nisbeten oxshash usulni qollan'ghanliqi tilgha élinip,da'irilerning rayonda yüz bériwatqan qarshiliq heriketlirige nisbeten ziyade küch qollinip kéliwatqanliqi otturigha qoyuldi.

B b s agéntliqining bu heqtiki xewiride dunya Uyghur qurultiyi bayanatchisi dilshat rishitning weqe heqqidiki bayanati neqil élinip, 2013-yili rayonda yüz bergen her qétimqi qanliq toqunush heqqide xitay da'iriliri bergen xewerliride weqening yüz bérish sewebliri we weqening tepsilati heqqide éniq melumat bermigendin bashqa, weqeni basturushta ziyade küch qollinip kéliwatqanliqini alahide eskertildi. Xewerde yene dilshat rishitning sözi neqil élinip, dunya jama'etchilikining Uyghur weziyitige alahide diqqet qilishini we bu yilning ichide Uyghur élida arqa-arqidin yüz bériwatqan qarshiliq heriketlirining yüz bérish seweblirini musteqil tekshürüsh ömiki ewetip inchikilik bilen tekshürüsh kérekliki tekitlendi.

Rayonda dawamlishiwatqan qarshiliq heriketliri heqqidiki analizlarda, da'irilerning Uyghur élining bayliqlirini igiliwélip,bu zéminning esli igiliri bolghan Uyghurlarni siyasiy hoquq we iqtisadi tereqqiyatning sirtida qaldurghandin bashqa, Uyghurlarning diniy étiqad, örp-adet, til-medeniyet, qatarliq jehetlerde qattiq basturushqa uchrishi, Uyghurlarning xitay hökümiti we rayondiki köchmenlerge bolghan naraziliqini kücheytip, bu xil qarshiliq heriketlirining ilgiriki yillardikidin köpiyishige seweb boluwatqanliqi ilgiri sürülmekte.

Xelq'ara metbu'atlarda élan qilin'ghan xewerlerdin melum bolushiche, 2013-yili Uyghur élida yüz bergen qanliq toqunushlar ilgiriki yillardikidin köpeygen. Bularning ichide xelq'aragha ashkarilan'ghan chong toqunushlar töwendikiche:

23-Aprél qeshqer maralbéshi sériqbuya weqesi

2013-Yilidiki qanliq toqunushlar ichide eng deslep yüz bergen chong weqe 23-aprél qeshqer maralbéshi sériqbuya baziriki 21 adem ölgen qanliq toqunush bolup,shu qétimliq hujumda xitay saqchiliri we kadirlardin 15 kishi, qarshiliq körsetküchi Uyghurlardin 6 kishi ölgen.

Eyni chaghda xitay hökümitining 23-aprél maralbéshi sériqbuya weqesi heqqide oxshimaydighan bayanatlarni bérishi, weqening mahiyiti heqqidiki gumanlarni téximu kücheytiwetken. Dunya Uyghur qurultiyi weqe bergen bayanatida xitayni weqening tepsilatini xelq'aragha bildürüshke, xelq'ara jama'etni maralbéshi weqeside qolgha élin'ghanlarning kéyinki ehwalini sürüshte qilishqa chaqirghan idi. Merkizi biryusséldiki wakaletsiz milletler teshkilati mexsus bayanat élan qilip, “23-Aprél sériqbuya weqesi” ning musteqil organlar teripidin tekshürülüshi kéreklikini telep qilghan idi.Ular bayanatida birleshken döletler teshkilatining weqeni tekshüridighan mexsus guruppa qurushi kéreklikini éytqan we yawropa parlaméntini bu heqte b d t gha chaqiriq qilishqa ündigen.

26-Iyun pichan lükchün weqesi

Xitay hökümet metbu'atliri lükchün toqunushida 40 tin artuq adem ölgenlikini ilgiri sürdi. Erkin asiya radi'osi igiligen uchurda toqunushta 46 ademning ölgenliki éniqlandi. Lükchündiki bir meschitning imami urayim hajining erkin asiya radi'osi Uyghur bölümige bildürüshiche, weqede hökümet tereptin 35 adem ölgen. U eyni chaghda ölgenlerge 35 képenlik hazirlan'ghanliqini, ularning saqchi we amanliq xadimliri ikenlikini bildürüp, ölgenler ichide 15-20 dek kishi xitay ikenlikini eskertken. Pichan lükchün weqeside xitay saqchiliri teripidin étiwétilgen hujumchilarning 11 kishi ikenliki xewer qilin'ghan.

Xoten xan'ériq weqesi

28-Iyun jüme küni xoten xan ériq bazirida xitay hökümitige naraziliq bildürüp namayish qilghan Uyghurlar xitay saqchiliri teripidin oqqa tutulghan. Weqe heqqide xitay da'iriliri weqening yüz bergenlikini xewer qilghan bolsimu, emma weqening yüz bérish sewebi we tepsilati heqqide éniq uchur bermidi. Erkin asiya radi'osi teripidin éniqlan'ghan uchurlardin weqede 15 tek kishi ölgen, 50 tek kishi yarilan'ghan bolushi mumkinliki ashkarilandi.

Melum bolushiche, shu küni xan ériq baziridiki 400 ge yéqin yerlik amma, xitay da'irilirining xan'ériqtiki bir meschitning yash imamini qolgha élishigha, meschitte namaz oqushqa cheklime qoyushigha naraziliq bildürüp, piyade we motsiklitlar bilen xoten shehirige namayish qilip mangghan.Lékin,xitay amanliq küchliri namayishchilarni yolda tosuwélip oqqa tutqan. Xan'ériq 13‏-kentining partiye sékrétari abdulla metqurban, erkin asiya radi'osi Uyghur bölümige weqede 10 din 15 kéche adem ölgenliki, 50 tin artuq kishining yarilan'ghanliqini bildürgen.

20-Awghust qaghiliq yilqichi weqesi

20-Awghust qaghiliqning yilqichi kentide yüz bergen qirghinchiliqta 22 adem ölgen, 4 adem tutulghan.

Igilishimizche, xitay qoralliq küchliri 20-awghust yilqichi kentidiki bir déhqanning öyige hujum qilip, mezkur öyge yighilghan 28 Uyghurni oqqa tutqan, emma xitay hökümet xewerliride weqe heqqide tepsiliy melumat bérilmidi.

Eyni chaghda radi'omiz igiligen uchurlardin, weqede 22 Uyghur ölgenliki, 4 kishining tutqun qilin'ghanliqi melum bolghan.

28-Öktebir tyen'enmén'ge aptomobil bilen hujum qilish weqesi

Xitay metbu'atliri weqede 5 kishi ölüp 38 kishi yarilan'ghanliqini xewer qildi. Xewerlerde bayan qilinishiche, kündüz sa'et 12 din 20 ötkende bir aptomobil, tyen'enmén rawiqi aldiki rishatkigha qattiq soqulghan we rishatkini bösüp ötüp, piyadiler yolidiki kishilerge urulghan. Xitay da'iriliri weqe peyda qilghuchilarning bir a'ile kishiliri ikenlikini, weqening térrorluq hujum qilish weqesi ikenlikini bildürgen.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.