Хитайниң “шинҗаңға ярдәм” тәшвиқати вә уйғурлар (3)

Мухбиримиз меһрибан
2017.07.13
tebii-bayliq-nefit-gaz.jpg “ғәрбтин шәрққә тәбиий газ линийиси” қурулушида ишләватқан хитай көчмәнлири. 2008-Йили 26-авғуст, или области.
maginechina

“ярдәм” намида йәрләшкән асасий қатлам кадирлири вә “муқимлиқ хизмити” һәққидә анализлар

Хитай һөкүмәт таратқулирида давамлишиватқан “шинҗаңға ярдәм” темиси астидики хәвәрләрдә, алаһидә тәкитләнгән йәнә бир тема, 20 йилдин буян “ярдәм” намида уйғур дияридики наһийә, йезиларда нуқтида туруп ишләш үчүн әвәтилгән “асасий қатлам кадирлири” вә уларниң уйғур дияриниң муқимлиқ хизмитидә көрсәткән төһписи. “шинҗаңға ярдәм” тәшвиқати вә уйғурлар һәққидики йүрүшлүк программимизниң бүгүнки қисмида вәзийәт анализчилириниң аталмиш “асасий қатлам кадирлири” вә районда йүргүзүлүватқан муқимлиқ сиясити һәққидики қарашлирини аңлайсиләр.

Хитай һөкүмәт таратқулириниң 13-июлдики хәвәрлиридә, хитай сиясий бюросиниң даимий һәйити, хитай мәмликәтлик сиясий кеңәшниң рәиси йү җиңшеңниң 9-июлдин 11-июлғичә қәшқәрдә ечилған “6-қетимлиқ шинҗаң хизмәт йиғини” да, “шинҗаңға ярдәм” пиланиниң асасий мәқсити, ши җиңпиң оттуриға қойған иқтисадий тәрәққият пиланини әмәлгә ашурушта, уйғур районида муқим -тинч вәзийитигә капаләтлик қилиш икәнлики тәкитлигәнлики вә 20 йилдин буян уйғур дияриға “ярдәм” намида әвәтилгән 20 миңға йеқин асасий қатлам кадирлириниң “муқимлиқ хизмити үчүн қошқан төһпилири” гә юқири баһа бәргәнлики тәкитләнди.

Хитай таратқулиридин хәлқ торида 13-июл елан қилинған “шинҗаңға нишанлиқ ярдәм бериш хизмитидә давамлиқ йеңи вәзийәт яритайли” сәрләвһилик мақалидә, 1997-йилдин буян уйғур дияриға илгири-кейин болуп 9 түркүмгә бөлүнүп, “шинҗаңға ярдәм” намида кәлгән 19 миң асасий қатлам кадириниң уйғур дияриға әвәтилишидики мәқсити вә уларниң хизмитигә баһа берилип, хитай өлкилиридин уйғур дияриниң җәнуб-шималидики наһийә, йезиларда асасий қатлам кадирлири болуп ишләшкә кәлгән һөкүмәт кадирлириниң уйғур райони билән хитай өлкилириниң мәдәнийәт пәрқини азайтиш, райондики милләтләр мунасивитини күчәйтиш, диний ашқунлуқ идийилириниң ямришиниң алдини елип, районда муқим вәзийәт яритиш қатарлиқ җәһәтләрдә көрүнәрлик төһпә қошқанлиқи мәдһийәләнди.

Бу түрдики хәвәрләрдин 13-июл “шинҗаң гезити” дә елан қилинған “йү җиңшең ‛шинҗаң хизмәт йиғини‚ да партийә мәркизи комитетиниң шинҗаң истратегийиси вә шинҗаңға ярдәм хизмитиниң асасий нишани-шинҗаңниң узун мәзгиллик әминликигә төһпә қошуш икәнликини тәкитлиди” сәрләвһилик тәпсилий хәвәрдә, қәшқәрдә 9-июлдин 11-июлғичә зиярәттә болуватқан сиясий бюрониң даимий һәйити, хитай мәмликәтлик сиясий кеңәшниң рәиси йү җиңшеңниң“шинҗаңға нишанлиқ ярдәм беришкә кәлгән 20 миңға йеқин асасий қатлам кадирлири вә ихтисас хадимлириниң шинҗаңдики һәр милләт амминиң қийинчилиқи вә дуч кәлгән мәсилилирини тиришип һәл қилип, шинҗаңниң иқтисадий, иҗтимаий тәрәққиятиға қудрәтлик һәрикәтләндүргүчи күч вә һаятий күч ата қилди” дегән сөзлири нәқил елинди.

Хитай хәвәрлиридә йәнә “нопусниң сапасини өстүрүп, маарип арқилиқ шинҗаңға ярдәм беришни илгири сүрүш, милләтләр иттипақлиқини күчәйтип, милләтләр ара арилишишини илгири сүрүш, ичкири өлкиләр билән шинҗаңниң мәдәнийәт пәрқини азайтиш, ислаһат, тәрәққият, муқимлиққа четилидиған негизлик мәсилиләрни һәл қилиш керәк” дегән баянларму берилгән.

Америка уйғур бирликиниң рәиси елшат әпәндиниң қаришичә, хитай һөкүмити тәрипидин “ярдәм” намида әвәтилгән аталмиш асасий қатлам кадирлириниң йәнә бир нами “муқимлиқ кадирлири”, бу сәвәбтин улар вәзипә иҗра қилиш җәрянида райондики йәрлик хәлқниң наразилиқиниң барғанчә күчийишигә сәвәб болған.

Елшат һәсән әпәнди баянида, уйғур диярида йеқинқи йилларда йүз бәргән қаршилиқ һәрикәтлирини нәқил елип, хитай мәркизий һөкүмитиниң районда йүргүзүватқан мустәмликә сиясити вә униң иҗрачилири болған аталмиш “асасий қатлам” кадирлириниң, йиллардин буян хитай көчмәнлири билән уйғур қатарлиқ йәрлик хәлқләр оттурисидики зиддийәтниң кәскинлишип кетишигә сәвәб болуватқанлиқини тәкитлиди.

Нюйорк шәһәр университетиниң сиясий пәнләр профессори ша миң әпәндиниң қаришичә, хитай һөкүмити мәдһийиләватқан “шинҗаңға ярдәм” намида кәлгән һәр дәриҗилик һөкүмәт кадирлири, хитай һөкүмити мәдһийәлигинидәк “уйғур диярида муқим-әмин вәзийәт яритишқа төһпә қошуш” әмәс, бәлки районда уйғур қатарлиқ йәрлик хәлқләрниң хитай һөкүмитигә наразилиқи сәвәбидин барғанчә көпийиватқан қаршилиқ һәрикәтлириниң йүз беришигә сәвәб болған баш җинайәтчиләр вә асасий җавабкарлири дейишкә болиду.

Ша миң әпәнди йәнә, хитай һөкүмитиниң уйғур сияситиниң мәғлуп болған сиясәт икәнликини билдүрүп: “нөвәттә уйғур дияриға тәйинләнгән йеңи әмәлдар чен чүәнго тибәттә йүргүзгән қаттиқ қол сияситини уйғур дияриға көчүрүп әкелип синақ қиливатиду. Әмма, 60 йилдин буян уйғур дияриға әвәтилгән, ваң җин, ваң лечүән, җаң чүншән қатарлиқ юқири дәриҗилик һөкүмәт әмәлдарлири болсун яки наһийә, йезилардики асасий қатламларда ишләватқан хитай кадирлири болсун, бу бир түркүм һөкүмәт әмәлдарлири йиллардин буян хитай һөкүмитиниң сияситини иҗра қилишта, уйғур қатарлиқ йәрлик хәлқләрни бастурушни нишан вә мәқсәт қилди. Уларниң мәқсити хитай мәркизи һөкүмити вә хитай көчмәнлириниң мәнпәәтини қоғдаш, өз нәпсигә чоғ тартип байлиқ топлаш, парихорлуқ қилиш, йәрлик хәлқни бастуруш болғини үчүн, бу йилларда райондики наразилиқ күчийип, қаршилиқ һәрикәтлириму түгимәй кәлди. Шуңа уйғур диярида хитай һөкүмити арзу қилған муқим-әмин вәзийәтниң яритилиши мумкин әмәс” деди.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.