Uyghur élide balilarni aldap sétish bashqidin bash kötürdi

Uyghur éli balilirining adem bédikliri teripidin aldinip xitay ölkilirige apirip sétiwétilishi we her xil jinayetlerge mejburlinishidek türlük ziyankeshliklerge uchrishi 20 yillardin buyan dawamliship kéliwatqan murekkep éghir bir mesile.
Üch yil awwal xitay da'iriliri Uyghur élige nishanliq yardem béridighan 19 ölke, sheher bilen hemkarliship mexsus Uyghur balilirini aldap élip qéchish jinayitige we jinayet guruhlirigha qaqshatquch zerbe bergenlikini teshwiq qilghan idi, emma yéqinni bir qanche aydin buyan balisini yoqitip qoyghan Uyghur ata-anilarning yardem sorap élan qilghan muraji'etnamilirini nurghun tor betlerde körgili bolidu, yéqindin buyan balilarning yoqap kétish hadisilirining qaytidin bash kötürüshi Uyghurlarda endishe peyda qilghan.

Insan üchün balisini yoqitip qoyup, ölük yaki tirikidin xewer alalmasliqtinmu artuq bextsizlik bolmisa kérek. Yéqinqi 20 yildin buyan Uyghur élide qanchilighan ata-anining bu xil bextsizlikke muptila bolghanliqining hésabi yoq. Hazirghiche melum bolghan ehwallardin éniq bolghini, Uyghur élidin yoqap kétiwatqan balilarning hemmisi dégüdek Uyghur balilar, Uyghur balilirining yitip ketkendin kéyinki apirilidighan jayi asasen xitay ölkisi, yeni adem bédikliri yaki balilarni aldap sétishni kesip qilghan jinayet guruhlirining Uyghur balilirini oghrilap yaki aldap xitay ölkilirige apirishidiki asasliq meqsiti, naresidelerning til bilmigenliki, özini qoghdash iqtidari bolmighanliqidek sebiy ajizliqidin paydilinip ularni türlük jinayetlerge mejburlash hetta zeher etkeschilikide pul tépish wasitisi qilip qollinish.

Uyghur élide balisi yoqap kétish dawamliq uchrap turidighan bir zor ijtima'iy mesilige aylan'ghili xéli yillar boldi, ammining buninggha qarita inkasi we naraziliqi izchil küchlük bolup keldi, gerche da'iriler yillardin béri xitay ölkiliridiki Uyghur balilirini aldap apirip oghriliq we bashqa jinayetlerge mejburlawatqan jinayet guruhlirigha zerbe bérip kéliwatqanliqini tekitlep kéliwatqan bolsimu, éniq bir ünümi bolmighan idi, 5-iyul ürümchi weqesidin kéyin xitay hökümiti mezkur mesilini teltöküs hel qilishqa wede bergenmu idi, yeni balilarni aldap sétishni ularni jinayetlerge mejburlashni kesip qilghan jinayi guruhlargha birlikte zerbe bérish, Uyghur éli da'irilirining nishanliq yardem bérish békitilgen 19 ölke we sheherdiki jama'et bixeterlik da'iriliri bilen bolghan muhim hemkarliq pilani hésablinidu, ötken yili xitay da'iriliri xitay ölkiliride yoshurunup yürgen, mexsus Uyghur balilirini aldap apirip, türlük jinayet wasitiliri qiliwalghan qara guruhlargha qattiq zerbe bérip, nechche ming balini Uyghur élige-a'ilisige qayturup kelgenlikini xewer qilip keldi.

Halbuki, yéqinqi bir qanche aydin buyan nurghun Uyghur tor betliride, ammiwi alaqe wasitiliride, balisini yoqitip qoyghan bextsiz ata-anilarning nidasi qaytidin kücheymekte. Toluqsiz melumatlargha qarighanda, hetta aqsudin ibaret bir sheherning özidila ikki aygha yetmigen waqit ichide yitip ketken balining sani 29 gha yetken. Lékin jama'et xewpsizlik orunliri yaki metbu'atta buninggha da'ir héchqandaq inkas meydan'gha chiqmidi. Biz bu heqte yenimu tepsiliy matériyalgha érishish üchün Uyghur élining her qaysi jayliridin melumat alduq.

Aqsudin bir neper Uyghur, yéqindin buyan balilarning tola yitip kétiwatqanliqdek xewerlerni köp anglaydighan bolup qalghanliqini, ademning köpiyishige egiship jem'iyetningmu barghanche qalaymiqanliship qalghanliqini bildürdi, shundaqla jama'et xewpsizlik we hökümet da'irilirining asasliq küchini jem'iyet muqimliqigha qaratqachqa, ammining menpe'iti bilen zich munasiwetlik bundaq mesililerning bir chetke qayrip qoyuluwatqanliqigha qarita naraziliqini ipadilidi.

U yene, yéqindin buyan yutup kétip qaytip kelgen bezi balilarning ichki ezalirining oghrilan'ghanliqidek qorqunchluq ishlarning melum boluwatqanliqini bildürdi.

Korlida qizini bir mehel yittürüp qoyup, qizini adem bédikliri teripidin xitay ölkisige yötkep kétishning aldida ammining yardimi bilen tépiwalghan bir ana, hökümetning balilarni aldap, oghrilap kétidighan jinayetlerge téximu qattiq zerbe bérishi kéreklikini, ata anilarning we mektepning bolsa balilargha bundaq yaman niyetlik kishilerdin qoghdinish terbiyisini kücheytishi kéreklikini teshebbus qildi. Shundaqla balilar tetil mezgilidiki bixeterlikige bekrek ehmiyet bérishi kéreklikini alahide eskertti.

Uyghurlar, balilarning xitay ölkilirige aldap yaki sétilip bérip türlük jinayetlerning qurbanigha aylinishida, hökümetning éghir mes'uliyiti barliqini bildürüp da'irilerning bu xil jinayetchilerge bolghan zerbe bérish salmiqi we tedbirining muwapiq bolmay kelgenlikidin narazi bolup kelmekte, shundaqla Uyghurlargha barawer mu'amile qilmay, iqtisadini, ma'aripini, ijtima'iy tereqqiyatini yuqiri kötürmey turup bu mesilini tüptin hel qilip bolalmaydighanliqini otturigha qoymaqta.

Xitay izchil halda dunyadiki bala we ayallarni aldap sétish herikiti éghir bolghan döletler qatarida sanilip kelmekte. Amérika dölet ishliri ministirliqining ötken hepte élan qilghan 2013-yilliq bu heqtiki doklatidimu 180 dölet ichide, xitay kishilerni mejburiy emgekke sélish we adem aldap sétish herikitining menbesi, ötkünchi we axirqi békiti dep körsitildi. Ilgiri xitay bu jehette 2011-yiligha qeder 3-derijilik közitilidighan döletler tizimlikide idi, 2012-yilida xitayda bala we ayallarni aldap sétish we balilarni emgekke mejburlash weziyiti yenimu éghirlighanliqtin, amérika dölet ishliri ministirliqi xitayni bu qétim 2-derijilik közitilidighan döletler tizimlikige kirgüzgen.