Xitayning “Xu'awéy” qatarliq shirketliri amérika dölet bixeterlikige tehdit, dep qaralmaqta

Xu'awéy téxnologiye cheklik shirkiti nenjing shöbisi. 2011-Yili 5-séntebir, nenjing.

Ötken hepte amérika dölet mejlisi amérika dölet organlirini xitayning xu'awéy shirkiti we jongshin shirkiti ishlepchiqarghan téléfon we bashqa üskünilerni ishlitishtin cheklesh heqqidiki bir qanun layihisini élan qilghandin kéyin xu'awéy qatarliq xitay shirketlirining dölet bixeterlikige peyda qilidighan xewpi heqqidiki munazirilermu kücheygen.

Amérika dölet mejlis ezalirining xitayning bir qisim téléfon-alaqe shirketlirining amérika bazirigha kirishini cheklesh heriketlirini kücheytiwatqanliqi melum. Bu heqte roytérs agéntliqi bir qisim ismini ashkarilashni xalimighan amérika dölet mejlis ezaliridin igilishiche, amérika dölet mejlisining bir qisim ezalirining qattiq qarshiliq we lobichiliq qilishi netijiside, amérikidiki 2‏-chong köchme xewerlishish shirkiti AT&T xitayning xu'awéy shirkiti ishlepchiqarghan qol téléfonlirini amérikida sétish tijaritidin waz kechken. Eger tijaret ishqa ashqan bolsa, xitayning xu'awéy shirkiti AT&T shirkiti arqiliq amérikida özining téléfonlirini sétishqa muweppeq bolidighan bolup, amérika dölet mejlis ezaliri buni dölet bixeterlikige xeterlik, dep qarighan. Ular xu'awéy shirkitining téléfoni arqiliq qollan'ghuchilargha a'it uchurlar, mesilen ularning orni qatarliq uchurlarning xitay istixbarat organlirining qoligha chüshüp kétish éhtimalliqi barliqini ilgiri sürüp turup, bu kélishimni chekligen.

Xu'awéy we jongshin shirketliri elwette yuqiridikilerni ret qilip, bu shirketlerning hökümettin musteqil, shexsi shirketlikini ilgiri sürüp kelgen. Emma nurghun közetküchiler mesilining yiltizining xitayning munasiwetlik qanunlirida ikenlikini otturigha qoymaqta. Ularning körsitishiche, xitaydiki qanunlar boyiche herqandaq shirket qollan'ghuchilargha a'it uchurlarni hökümetke teminlesh mejburlighini bildürdi. Amérikidiki erkinlik sariyining tetqiqatchisi médilin érp bu heqte radiyomizgha qilghan sözide mundaq dédi:
“Bu yerdiki mesile xitayning qollan'ghuchilar mexpiyetlikini qoghdimaydighan qanunliridur. Xitay hökümitining xitaydiki herqandaq shirketni qollan'ghuchilargha a'it shexsiy uchurlarni tapshurup bérishke buyrush hoquqi bar. Yerlik da'iriler bu uchurlarni saqliyalaydu we uni xalighan muddi'asi boyiche ishliteleydu. Yene biri, mesile, xitay shirketlirining hökümetning bundaq yolyoruqlirigha qarshiliq qilish hoquqimu yoq”.

En'gliyede chiqidighan “Wérdikt” xewerler torining xewer qilishiche, amérika yuqiridiki shirketlerdin bashqa yene “China Mobile” yeni, xitay köchme alaqe shirkitiningmu amérika bazirigha kirishini qarshi almaydike. “China mobile” shirkiti 2011-yili amérikida tijaret qilish ijazetnamisige iltimas qilghan bolsimu, emma 7 yildin béri bu iltilmas téxiche netijilenmigen. Roytérsning ilgiri sürüshiche, xitay shirketlirining pa'aliyetlirige qarshiliq qiliwatqan amérika dölet mejlis ezaliri yene xitayning xu'awéy we China Mobile” shirketliri bilen tijariy alaqisi bolghan amérika shirketlirining amérika hökümet organliri bilen hemkarlishishigha bolmaydighanliqini uqturghan iken. Amérika hökümiti yene xitayning “Mayi” maliye shirkitining amérikining pul transport shirkiti “Money Gram” shirkitini sétiwélishini tosighan bolup, roytérs xewiride yuqiridiki qararlarning amérika tramp hökümitining xitayning amérikining istratégiyelik sana'et shirketlirige érishish tirishchanliqlirigha qarshi keskin tedbir élish qararidin kéyin élin'ghanliqini bayan qilghan.

Eslide amérika dölet mejlisi qarmiqidiki istixbarat komitétining xitayning xu'awéy we jongshin shirketliri üstidiki tekshürüshi 2011‏-yilila bashlan'ghan bolup, ular-2012 yili öktebir éyida élan qilghan doklatida yuqiriqi xitay shirketlirining amérika shirketliri bilen birlishish yaki amérika bazarlirigha keng kölemde kéngiyish ishlirini tosush kéreklikini bildürgen idi. Chünki 1987-yili qurulghan “Xu'awéy” shirkitining qurghuchisi rén jéngféy xitay azadliq armiyesining télégraf alaqe ishlirigha mes'ul sabiq ofitséri bolup, bu shirket intayin az meblegh bilen bashlinip qisqa muddet ichide éléktronluq alaqe sahesidiki zor shirketke aylan'ghan. Yuqiridiki amillar amérikining diqqitini qozghighan bolup, bir yil dawam qilghan tekshürüsh netijiside mezkur organ xu'awyé we jongshindin ibaret bu ikki shirketning amérika bazirigha kirishini xeterlik, dep élan qilghan. Doklatta, eger bu shirketlerning amérika bazirigha kirishige ruxset qilin'ghan teqdirde buning xitay hökümitining amérikining alaqe-uchur sistémilirigha érishishige purset yaritidighanliqi, netijide amérikining éliktéron sistémisi qatarliq muhim asasiy qurulushlirigha tor hujumi élip bérishigha yol achidighanliqini agahlandurghan.

Médilin érp xanim bolsa sözide, yuqiriqidek mesililerni hel qilish üchün xitaydiki bu qanun boshluqini toldurushning muhimliqini bildürdi. U sözide, xitaydiki uchur mexpiyetlikidiki boshluqning bashqa döletlergimu ziyanliq tesir körsitishining aldini élish üchün, aldi bilen xitay ichidiki mesilining hel qilinishi kéreklikini, yeni hökümettin bundaq hoquqlargha hörmet qilishning ochuq telep qilinishi kéreklikini bildürdi. Emma médilin xanim sözide eskertip, xitay hökümitining ötken yili maqullighan yéngi qanunlar arqiliq dölet ichi we chet'el shirketlirini oz uchurliri'i bilen teminleshke yenimu bek qistawatqanliqinimu eskertti.