“Xitay saqchisi” ning türkiyediki Uyghur oqughuchilardin nep élishqa urun'ghanliqi ashkarlandi

Muxbirimiz gülchéhre
2017.12.11
turkiye-oqughuchi-saqchi-besim-1.jpg Xitay saqchilirining türkiyediki oqughuchilargha tehdit salghan di'alogi.
Türkiyediki oqughuchi teminligen

Ündidarda, özini “Xitay saqchisi” yaki “Terbiyelesh merkizining saqchisi” dewalghan biri chet'ellerdiki Uyghur oqughuchilargha alaqe ewetip, “Ata-anang sanga kérek bolsa, méni ündidar topunggha qosh,” dep tehdit ishletkenliki melum bolghan idi. Yéqinqi künlerde yene bu heqte fésibok qatarliq bir qisim ijtima'iy alaqe wastiliridimu di'alog xatirliri, süretlik we pakitliq melumatlar ashkarlanmaqta.

Radiyomizgha kelgen bu xil uchurlarda hetta “Xitay saqchisi” Uyghur oqughuchilarni qaytip kelmigiche ata-anisining “Terbiyelesh merkezliri” din qoyup bérilmeydighanliqi heqqide tehdidler salghan. Ular yene “Egerde melum miqdarda pul ewetip berse ularning ata-anilirining qoyup bérilishige yardimi tégidighanliqinimu pesh qilghan.

Bu heqte bir Uyghur oqughuchi bizge özining xitayche “Zugu”, yeni “Weten” teg'atliq biri bilen ündidarda qilishqan söhbet xatirisini teminlidi. Türkiyediki melum aliy bilim yurtida oquwatqan bir qiz oqughuchi mundaq dédi: “Men bir oqughuchi, saqchilar öydikilerge ‛qizingni ekilip ber‚ dep künde kirip aware qilip turuwatqan idi, axiri dadamni 2-ayning aldida terbiyeleshke ekirip kétiptu. Apamdin mejburlap ündidar nomurumni aptu. Bir aydek boldi, u yerdiki saqchilar manga ikki künde bir uchur yollap, ‛nedilikingni, adirisngni yolla‚ dep qorqutiwatidu. Dadamni ekirip ketkendin buyan, hazir ölük yaki tirikligini bilmeymen. Jenubiy shinjangning weziyti bekla murekkep, bashqa yerge oxshimaydu. Bekla eski, özümdin emes, yashinip qalghan ata-anamni oylap puchlinimen. Ular méni qayturup kétish üchün a'ilemni kuzur qiliwaldi. Ata-anamni görüge élip, méning put-qolumni chüshep qoydi. Eger dadamni qoyup béridighan ish bolsa kétishke men teyyar idim, lékin ular undaq qilmaydu, qaytip barsam, ménimu tutidu. . . U chaghda bichare aghriqchan apam téximu elemde qalidu. Ularning uchurlirigha jawab bérey désem, ghalchilar apamghimu yamanliq qalarmikin dep qorqimen. Hazirche chirayliq geplerni qilishqa mejburmen.”

“Özini xitayche ‛zugu‚ dewalghan saqchi bashta ‛dadang qolimizda, derhal qaytip kelmiseng bolmaydu,‚ dep uchur yollap tehdit saldi. Oqushni tügetmey kételmeymen dédim. Kéyin u ‛qaytip kelmiseng a'ilengdikiler sen üchün bedel tölishi kérek, yuqiridin shundaq uqturush bar,‚ deydu. Az dégendimu ular 6 aydin 1yilghiche terbilinidiken.”

“Dadam undaq yerde yatsa, bichare aghriqchan apam qandaq qilidu, dep yalwurdum. . U saqchi bu hepte özichila ‛men yardem qilip dadangni chiqirip bérey, lékin uninggha pul kétidu,‚ dégili turdi. Ashkara halda ‛besh yüz dollar ewet,‚ dep pul sorighandin kéyin, gumanlinip zadi qandaq qilishimni bilmey, belkim bezi qara niyetler manga oxshash qiyin ehwalda qalghan oqughuchilarni aldap pul ündiriwatqan bolishi mumkin depmu guman qildim. Qandaq qilishimni bilmey, axiri silerge éytishni toghra kördüm.”

Bu qiz oqughuchining Uyghur élining jenubidiki melum nahiyide yalghuz qalghan anisi bilen alaqiliship uning éytqanlirini delilleshke we tepsili uchur élishqa tirishtuq. Yéshi atmishtin éship qalghan bu ayal, qizining ündidarda melum bir xitay saqchisining tehdit uchuri alghanliqi we hetta dadisini “Terbiyelesh merkizi” din chiqirip bérish üchün besh yüz dollar ewetip bérishini éytqanliqliridin xewiri barliqini, emma oquwatqan qizini exmeq emes, buni yaxshi bir terep qilalaydu dep ishinidighanliqini bildürdi.

Bu ayal érining tutup kétilgendin kéyin xewiri bolmighanliqini, terbiyiliniwatqan “Mektep” ke bir aydin buyan künde bérip körüshüshni telep qiliwatqan bolsimu körsetmigenlikini, öziningmu hazir tutup solinip qélishidin ensirep turuwatqanliqini éytti.

Türkiyediki oqughuchilarning köpinchisining ata-anisining “Terbiyilesh merkezliri” de ikenlikidek qiyin bir ehwalidin paydilinip bir qisim kishilerning “Xitay saqchisi” salahiyiti bilen ulargha bésim, tehdit qilishqa, hetta ulardin pul ündürüshke uruniwatqanliqi heqqidiki uchur we inkaslarni delillesh we bu xil heddidin ashqan yolsizliqning kimler teripidin élip bériliwatqanliqini énqlash üchün Uyghur diyaridiki saqchi orunliri bilen alaqilashtuq.

Qeshqer héytkat saqchixanisidin ziyaritimizni qobul qilghan bir Uyghur saqchi türkiyide oquwatqanlarning choqum qaytip kélip “Terbiyelesh” ke qatnishishi kérekliki yaki a'ilisidikilerning teweliktiki saqchixanilar teridin chaqirilghan haman özini melum qilishi shert ikenlikini delillidi emma, oqughuchilarning ündidarda tehdit uchurini tapshshuruwélishidin xewiri yoqliqini bildürdi.

Ürümchi tengritagh rayonluq saqchixanining bir Uyghur saqchisi her qandaq bir saqchining ündidarda chet'ellerdiki Uyghur oqughuchilargha tehdit ishlitishi yaki ulardin pul undürüshke urunushining qanunsizliq bolidighanliqini, biz éytqan ehwallardin délo turghuzilidighanliqi we énqlaydighanliqini bildürdi. U yene bundaq ehwallargha yoluqqan oqughuchilarning derhal shu jaydiki xitay konsuli yaki özini mudapi'e qilidighan munasiwetlik orunlargha ehwal melum qilishi kéreklikini éytti.

Lékin bu saqchi yene xitay da'irilirining chet'ellerde oquwatqan oqughuchilarning ata-anilirining mejburiy “Terbiyelesh” ke élip kétilishini “Normal ehwal” dep chüshendürüshke urundi. U, xitay hökümitining “Terbiyelesh” namida chong-kichik démey Uyghurlarni mekteplerge yighip keng-kölemlik, pilanliq “Terbiyelesh” élip bériwatqanliqini ashkarilidi. U kéyinki so'allirimizgha tehdit arilash jawab qayturdi.

Ijtima'iy alaqe wastilirida chet'ellerdiki Uyghur oqughuchilar uchrawatqan yuqurqi mesililerge inkas qayturghan közetküchiler hemde dunya Uyghur qurultiyi qatarliq Uyghur teshkilatliri yéqinqi künlerde chet'ellerde ilim tehsil qiliwatqan oqughuchilargha ata-anisi görüge élin'ghan teqdirdimu her xil tehditlerdin qorqup weten'ge qaytip ketmeslikini we aldamchilarning tozaqliridin agah bolushni tewsiye qilip kelmekte.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.