Uyghur aptonom rayoni chet'elge qéchip ketken xiyanetchilerning péyige chüshti

Xitayning hökümet tor betliride ili oblastliq partkom sékrétari jyaw bawxu'a. 2011-Yili 8-iyun.

Xitay hökümiti yéqinda xelq'ara saqchi teshkilati-intérpolgha 100 kishilik bir xiyanetchi emeldarlar tizimlikini tapshurghan. Xelq'ara saqchi teshkilati bolsa bu kishilerge derhal qizil tashliq xelq'ara tutush buyruqi chiqardi.

Buning bilen xitay hökümiti intérpolgha bergen xitay qachqun emeldarlarning sani 423 ke yétip bardi. Nöwette, xelq'ara saqchi teshkilati xitayning telipige bina'en chiqarghan tutush buyruqida, Uyghur aptonom rayonigha te'elluq 2 kishi bar.

Ularning biri, yang jigang isimlik bir xitay köchmini. Nöwette, Uyghur ili da'irilirining tizimlikidiki chet'elge qachqan xiyanetchi emeldarlarning omumiy sani melum emes. Lékin aptonom rayonluq partkomning 6‏-may mexsus yighin chaqirip, qachqan xiyanetchi emeldarlarni qayturush kélishni orunlashturushi, qachqunlarning 1-2 adem bilen cheklenmeydighanliqini körsitidu.

Xitayning qachqun xiyanetchi emeldarlarni qayturup kélish herikiti, amérika dölet mejlisining “Magnitiskiy yershari kishilik hoquq qanuni” ni muzakirige qoyghan waqtigha toghra keldi.

Mezkur qanun, bashqa ellerdiki kishilik hoquqqa buzghunchiliq qilghuchi emeldarlarni jazalash bilen birge, xiyanetchi emeldarlargha émbargo qoyushni, ularning amérika zéminigha kirishini, amérika pul-mu'amile sistémisini ishlitishige cheklime qoyushni tekitleydu.

“Xelq'ara kishilik hoquq, erkinlik teshkilatlirining qollishigha érishken bu qanun oxshashla d u q ning qollishigha érishken idi. D u q re'isi rabiye qadir xanim amérika dölet mejlisining “Magnitiskiy qanuni” heqqidiki yéqinda chaqirghan guwahliq yighinida qilghan sözide, bu qanun xitay yerlik emeldarlirigha küchlük signal béridighanliqini bildürgen.

U: “Bu layihe qanun'gha aylansa u chongqur tesir qozghaydu. Chünki, xitaygha oxshash istibdat döletlerdiki bezi ataqliq kishilik hoquq buzghunchilirini tizimgha kirgüzüsh, töwen derijilik emeldarlargha küchlük signal bérip, ularning jinayi qilmishi xelq'araning diqqiti, tenqidi we bedelsiz qalmaydighanliqini körsitip qoyidu” dégen idi.

Rabiye qadir xanimning yighin tügep axirida muxbirimizgha chüshendürüshiche, Uyghur élide kishilik hoquq buzghunchiliqi bilen xiyanetchilik zich alaqidar bolup, bu rayondiki kishilik hoquqqa buzghunchiliq qilghuchilar oxshashla öz nöwitide yene, parixor xiyanetchiler emeldarlarken.

U mundaq deydu: “Hazir béyjing sherqiy türkistandiki Uyghurlarni basturup bergen. Öltürgen türmige tashlighan herqandaq xiyanetchi emeldarlarning xiyanitini yépip qoyup, bizni qirip bersila maqul dewatidu. Lékin‚magnitiskiy qanuni‛ bizni hem öltürüp hem xiyanet qiliwatqan xiyanetchi emeldarlarni bir terep qilishqa tartiwatidu. Ularni amérikigha kirgüzmeslik, ularning bala-chaqilirini chekleshni emelge ashuruwatidu. Iqtisadiy menbesi bashqa döletlerde bolghanlarni tonglitimiz, dewatidu”

Rabiye qadir xanim yene, amérikigha kirishni chekleshke tégishlik bezi emeldarlarning ismini ashkarilap, ular jawabkarliqqa tartilishqa tégishlik kishiler, dep körsetti.

U mundaq deydu, “Démek wang léchüen deymiz, nur bekri deymiz, dilnar abdulla isma'il emetning kélini bolushi süpiti bilen uni deymiz, jang chünshyen deymiz, yéngi békitilgen j x nazaritining nazirining éti néme, ismini untup qaldim uni deymiz. Yéngi békitilgen nazirgha oxshash buyruq chüshürüp, Uyghur xelqining qirghin qilghan hemmisining tizimlikini biz bir-birlep turghuzup, ularni xelq'ara magnitiski qanuni boyiche erz qilimiz.”

Uyghur aptonom rayonluq partkomning tizimlikidiki qachqun xiyanetchi emeldarlar arisida Uyghurlarning bar-yoqluqi melum emes. Lékin bezi pa'aliyetchiler, Uyghur iligha alaqidar xiyanetchilik délolirining ehwali xitayning bashqa rayonlirigha qarighanda nazuk, dep qaraydighanliqini bildürdi.

Amérika Uyghur birleshmisining mu'awin re'isi ilshat hesenning körsitishiche, xitayning Uyghurlargha alaqidar bezi siyasiy délolarni xiyanetchilikke baghlash éhtimali bar. Shunga, xiyanetchilik bilen eyiblen'gen qachqun Uyghurlargha alaqidar délolarda hoshyar bolushqa toghra kélidu.

U mundaq dédi: “Bu xitayning ölchimi boyiche bek nazuk. Chünki, xitay Uyghur üchün gep qilghan herqandaq aktip shexsi, eger karxanichi yaki emeldar bolsa, u xitayda emeldar bolsun yaki karxanichi sodiger bolsun azdur-köptur qanunsiz yolda méngip, özini béyitidu, hoquq, emelge érishidu. Shuning üchün xitay herqandaq bir kadirni yiqitimen, dégen waqtida bu siziq éniq emes. Shunga, xitay burun wetende waqtida azraq emel tutqan Uyghur bolsa yaki shirket qurup, soda qilghan bolsa, mesilen, abduweli ayupqa oxshash, buni xitay heqiqeten iqtisadi mesilige baghliyalaydu.”

Lékin ilshat hesen ependining körsitishiche, “Magnitiskiy qanuni” siyasiy shexsler bilen xiyanetchilerge perqliq mu'amile qilishning qanuniy asasiken. U, amérika we gherbning bu mesilidiki meydani roshen ikenlikini körsetti.

U mundaq dédi: “Xelq'araning bu jehettiki qanun-belgilimisi nahayiti éniq. Bolupmu amérika we gherb dunyasi bundaq mesililerge nahayiti keskin qaraydu. Men ishinimenki, gherb dunyasi bundaq mesililerde xitayning déginigila qarimaydu. Ular shu shexsning élip barghan pa'aliyiti, qaysi katégoriyige kiridu, siyasetke kiremdu yaki peqetla özini béyitishla üchünla qildimu. Eger siyaset bilen shughullinip toplighan bayliqini erkinlik ishlirigha ishletken bolsa, gherb dunyasi uni parixorluqqa kirgüzmeydu.”

Uyghur aptonom rayonluq partkomning‏6‏- maydiki yighinida, intizam tekshürüsh komitétining sékrétari shü xeyrong, chet'elge qachqan xiyanetchi emeldarlarning toluq tizimliki we ehwalini éniqlap chiqishni we qéchish éhtimali bar xiyanetchilerni derhal tosushni tekitligen.

Xitay axbaratining ashkarilishiche, Uyghur aptonom rayonluq partkom yene chet'elge qachqan qachqunlarni we ular élip qachqan mal -mülükni qayturuwélishqa mes'ul chériklikke qarshi turush xizmet guruppisi teshkilligen.

Uyghur pa'aliyetchilerning ilgiri sürüshiche, Uyghur ili xitay emeldarlirining parixorluq, xiyanetchilik ehwali eng éghir rayon. Lékin xitay hökümiti mezkur rayonda noqul muqimliqni tekitlep, Uyghurlarni basturush bilen aldirash bolghachqa, xitay emeldarlirining mutleq köp qisim xiyanetchilik qilmishlirigha köz yumup kelgen.