Peyziwat nahiyisidiki “Muqimliqni saqlash boyiche chatma jawabkarliq mes'uliyetnamisi” gha Uyghurlarning inkasi

Muxbirimiz eziz
2015.11.16
Hamut-kokturk-helqaraliq-Turk-dunyasi-305.jpg Sherqiy türkistan wexpining sabiq bash katipi hamut köktürk xelq'araliq 3-nöwetlik türk dunyasi pa'aliyitide söz qildi. 2012-Yili may, türkiye.
RFA/Arslan

Peyziwat nahiyisige qarashliq qizilsu yézisi tüzüp chiqqan we resmiy ijra qiliwatqan “Muqimliqni saqlash boyiche chatma jawabkarliqni ortaq üstige élish mes'uliyetnamisi” heqqidiki xewer bérilgendin kéyin chet'ellerdiki Uyghur jama'iti bu “Mes'uliyetname”diki mezmunlar we uning tetbiqlinishi heqqide öz pikirlirini bayan qilip ötti.

Türkiyediki jama'et erbabliridin hamut göktürk ependi radyomizda bérilgen xewer arqiliq bu “Mes'uliyetname” diki mezmunlarni oqup chiqqanliqini, emeliyette xitay hakimiyitining mushu “Mes'uliyetname” diki maddilar arqiliq Uyghurlar diyarida qolum-qoshnilar we uruq-tughqanlar arisigha düshmenlik uruqi sélish, Uyghurlarni bir-birige xa'in bolush we öz'ara jasusluq qilishqa mejburlawatqanliqini éytti. Uning éytishiche, bu xildiki usullar u kichik waqitlardila mewjut bolup, xitaylar kütkendek chong ünüm bermigen iken, shundaqla bundin kéyinmu ünüm bérishi mumkin emes iken.

Shiwétsiyediki Uyghur siyasiy pa'aliyetchilerdin abdulla kökyar ependi Uyghurlar diyarida bu xildiki bir adem ish chiqarsa uning ata-ana yaki uruq-tughqanlirini bu weqege zorlap chatidighan we jaza béridighan qanunsiz qilmishning uzundin buyan mewjut bolup kéliwatqanliqini tekitlep, xitayning rayonlar ara uchur almashturushni qattiq qamal qilishi tüpeylidin buningdin köp kishiler xewerdar emeslikini tilgha aldi. Uning qarishiche, xitay hakimiyiti Uyghurlar diyarida bu xil usulni uzun waqit sinaq qilghan hemde buning qismen ünümini körgendin kéyin buni kéngeytish koyigha chüshken.

Hamut göktürük ependi peyziwat nahiyisi ijra qiliwatqan “Muqimliqni saqlash boyiche chatma jawabkarliqni ortaq üstige élish mes'uliyetnamisi” da Uyghurlarning normal turmush adetlirige mensup bir qisim mezmunlarning “Qanunsiz pa'aliyetler” qatarigha ötüp qalghanliqini, jümlidin dunyaning herqandaq jayida qarshi élinidighan haraq yaki tamaka tashlash herikitining emdilikte bu mes'uliyetnamida pash qilinidighan “Gumanliq” heriketler qatarida tilgha élinishining özila buning insaniyetke qarshi bir qilmish ikenlikini körsitidighanliqini éytti.

U yene bu xildiki tüzümni sélishturush toghra kelse 2-dunya urushi mezgilidiki gitlér gérmaniyisining yehudilargha qaratqan étnik qirghinchiliq siyasetlirige oxshitish mumkinlikini, emma pütün dunya démokratiye we insan heqliri üchün kürishiwatqan 21-esirde bu xildiki siyasetni ijra qilishning tolimu yirginchlik qilmish we qebihlik bolidighanliqini bayan qildi.

Uyghur milliy herikitining rehbiri rabiye qadir xanimning perzentliriningmu mushu xildiki chétip jazalash qilmishining qurbanliri bolup ketkenliki tilgha élin'ghanda abdulla kökyar ependi bu xildiki bir adem “Gunah” qilsa, uning pütkül uruq-tughqanlirini qoshup jazalaydighan usulning xitay tarixidiki fé'odal padishahlarning da'imliq usullirining biri ikenlikige qoshulidighanliqini bildürdi. Shundaqla mushu xildiki eng eqelliy insan heqliriningmu kapaletke ige bolmasliqi qatarliq sewebler tüpeylidin Uyghurlarning zorluq küch arqiliq qarshiliq körsitishke mejbur boluwatqanliqini tekitlidi.

Tengritagh Uyghurche torining xewirige qarighanda, 2014-yili 30-iyul küni qeshqer héytgah meschitining xatibi jüme tahir damollini öltürgen nurmuhemmed abdulhemid, ghéni hesen, turghun tursun qatarliq yashlar birdek peyziwat nahiyisining qizilsu yézisidin iken. 2014-Yili 18-awghust küni élan qilinip, hazir peyziwat nahiyiside toluq ijra qiliniwatqan “Muqimliqni saqlash boyiche chatma jawabkarliqni ortaq üstige élish mes'uliyetnamisi” ning jüme tahir damollini öltürüsh weqesidin kéyin, shu weqege jawaben tüzüp chiqilghanliqi mölcherlenmekte.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.