Xitay tilidiki dersliklerning omumlishishi Uyghur oqutquchilarni ishsiz qaldurmaqta

Muxbirimiz méhriban
2017.09.15
uyghurgha-yotkesh-qosh-til.jpg Xitay xelq torining, bu yil Uyghur éli asasiy qatlamlirigha xitay miqyasidin 12 minggha yéqin oqutquchi orunlashturush toghrisidiki xewiri.
Photo: RFA

Uyghur diyarida yéqinqi 10 yildin buyan mejburi yolgha qoyulup kelgen “Qosh tilliq ma'arip” namidiki xitayche oqutush Uyghur tilini mekteplerdin siqip chiqarghan idi. Bu yil 7-ayda Uyghur aptonom rayonluq ma'arip nazaritining yéngi oqush mewsumida xitayche dersliklerni ishlitish qarari rayonda Uyghur oqutquchilarni ishsiz qaldurup, ularning xizmet ornini xitay oqutquchilar igileydighan weziyetni shekillendürmektiken. Ghulja sheherlik ma'arip idarisidin ziyaritimizni qobul qilghan xizmetchi xadimlar bu yilliq yéngi oqush mewsumida ghuljidiki barliq mekteplerde eslidiki Uyghur oqutquchilar qayta tertipke sélinip, yéngidin bir türküm xitay oqutquchilarning qobul qilin'ghanliqini bildürdi.

Radiyomizgha kelgen uchur we inkaslardin melum bolushiche, nöwette 2007-yildin buyanqi shallashlardin ötüp atalmish “Qosh tilliq” mekteplerde ders ötüshni dawamlashturuwatqan Uyghur oqutquchilar arisidiki 40 yashtin ashqan bir türküm tejribilik oqutquchilar “Xitayche oqutush éhtiyajidin chiqalmaydu” dégen bahanide xizmitidin toxtitilghan. Ularning ornigha “Alahide oqutquchi” namida yéngidin bir türküm xitay oqutquchilar qobul qilin'ghan.


Öz kimlikini ashkarilimasliq sherti bilen radiyomiz ziyaritini qobul qilghan, xizmitidin qaldurulghan bir Uyghur oqutquchining ashkarilishiche, yéngi oqush mewsumida ularning mektipidinla 40 yashtin ashqan 20 din artuq Uyghur oqutquchi xizmitidin qaldurulghan. Ular “Xitay tili sewiye imtihanidin ötelmidi” dégen seweb bilen pénsiye yéshidin ilgirila xizmitidin toxtitilghan. Xitay tili sewiye imtihanidin ötken yene bir türküm Uyghur oqutquchilar yazliq tetil mezgilide “Xitay tilida qayta terbiyilesh” kurslirigha ewetilgendin kéyin, yéngi oqush mewsumida xitay tilidiki dersliklerni ötüshke orunlashturulghan.

Ghulja sheherlik ma'arip idarisining bir xadimi bu mewsum mekteplerdiki Uyghur oqutquchilarning shallinishi we xitay oqutquchilarning qobul qilinishi heqqide sorighan so'allirimizgha jawab berdi.

Ma'arip idarisining kadirlar xizmitige mes'ul bu xitay xadimi Uyghur oqutquchilarning xitay tilida terbiyilesh kurslirigha qatnashturulghandin kéyin, sewiye imtihanidin ötkenlirining yenila eslidiki mektipide ishlewatqanliqini tekitlidi.

“Men kadirlar bölümide ishleymen, biz oqutquchilargha a'it mesililerni bir terep qilishqa mes'ul. Heqiqeten siz tilgha alghan bezi konkrét mesililerni éniq bilmeymen. Emma barliq Uyghur oqutquchilarning hemmisila almashturuwétilgini yoq. Uyghur oqutquchilar awwal xitay tili sewiye imtihanigha qatnashturulup, yazliq tetilde xitay tilida qayta terbiyilesh kurslirida terbiyilendi. Mekteplerde yenila bir türküm Uyghur oqutquchilar ders ötüwatidu. Peqet bir türküm xizmetning höddisidin chiqalmighan oqutquchilar ders munbiridin qalduruldi.”

Emma ghulja sheherlik ma'arip idarisining bu xitay xadimi “Xitay tili ötkilidin ötelmidi” dégen bahanide oqutquchiliq xizmitidin qaldurulghan Uyghur oqutquchilarning kéyinki ehwali heqqidiki so'allirimizgha jawab bérishtin özini qachurdi.

“Bu heqtiki konkrét ehwallarning zadi qandaq bolghanliqini menmu bilmeymen. Chünki men oqutquchilarning ma'ashini békitish dégendek mesililerge mes'ul. Bundaq mesililerni sorisingiz menmu éniq jawab bérelmeymen.”

U xitay ölkiliridin “Shinjanggha yardem” namida xizmetke qobul qiliniwatqan xitay oqutquchilar arisida “Ghulja shehiri bilen ghulja nahiyisige kelgenler qanchilik?” dégen so'alimizghimu biwasite jawab bérishtin bash tartti. 

“Biz her yili pütün memliket miqyasidin ‛alahide oqutquchi‚ qobul qiliwatimiz. Elwette, ularning zor bir qismi ichkiri ölkilerdin keldi, emma yerliktinmu xitay tili sewiyisi yuqiri bolghan Uyghur oqutquchilarni qobul qiliwatimiz. Chünki bu oqutquchilar xitay ortaq tilini xitay oqutquchilardinmu yaxshi sözleydu. Men hazir yéngi qobul qiliniwatqan oqutquchilarning ma'ashini békitish qatarliq xizmetlerni ishlewatimen. Bu yil ichkiri ölkilerdin zadi qanchilik oqutquchining qobul qilin'ghanliqi heqqide melumatim yoq iken. Xapa bolmaysiz, bu mesililerge jawab bérelmeymen.”

Xitay hökümet taratqulirining bu yil 5-ayning béshida élan qilin'ghan xewerliride 2017-yili Uyghur aptonom rayonigha yuqiri ma'ash bérish sherti bilen pütün xitay miqyasidin 60 ming xizmetchi qobul qilinidighanliqi élan qilin'ghan. Mezkur xewerde xitay ölkilirini asas qilip qobul qilinidighan atalmish yéngi xizmetchilerning üchtin bir qismining oqutquchilar ikenliki ashkarilan'ghan. Xitay hökümet xizmetchiliri imtihan uchuri tor békitining 2017-yil 15-may künidiki xewiride Uyghur diyaridiki herqaysi wilayet-nahiyelerge oqutquchiliq üchün qobul qilinidighanlarning tepsiliy sani bérilgen bolup,  xewerde Uyghur aptonom rayoni boyiche, 19ming 182 neper alahide oqutquchi qobul qilinidighanliqi tilgha élin'ghan. 

Xitay hökümet xizmetchiliri imtihan uchuri torining bu yil 31-iyuldiki bir xewiride yene 2017-yéngi oqush mewsumida xitayche ders ötidighan oqutquchilarni toluqlash éhtiyaji sewebidin ghulja nahiyisige 1331 neper oqutquchi qobul qilinidighanliqi élan qilin'ghan. Mezkur xewerde yene yéngidin qobul qilinidighan xitay tilliq oqutquchilarning 1985-yildin kéyin tughulghan bolushi, siyasiy sapasi layaqetlik, döletni söyidighan, kompartiyining rehberlikini we milletler ittipaqliqini himaye qilidighan, ma'arip xizmitide pidakarliq rohini béghishliyalaydighan shertlerni hazirlighan bolushi kérekliki alahide eskertilgen.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.