Aqsudiki xitay adwokat xitayning Uyghur rayonidiki muqimliq tedbirlirini tenqid qildi

Uyghur éligha teyinligen yéngi partkom sékrétari chén chüen'go yighinda sözde.

Aqsu “Tengritagh adwokatliq orni”ning adwokati jo zishö, Uyghur aptonom rayonluq partkom sékrétari chén chüen'gogha ochuq xet élan qilip, uning rayondiki muqimliq tedbirlirini téximu qattiq kücheytishi, xelqning kündilik turmushi we tijaritige éghir tosqunluq peyda qilghanliqini bildürgen.

U ochuq xette, hökümetning bezi muqimliq tedbirlirining we amanliq wasitilirining chékidin éship, xelqning kündilik turmushi we tijaritige ziyan séliwatqanliqini ilgiri sürgen. Uning qeyt qilishiche, bu tedbirler seweblik jerimane qoyulghan nurghun soda saray, may ponkiti, méhmanxanilar taqilip, bu orunlarning xojayinlirini qaqshatmaqtiken.

Adwokat jo zishö, “Bu ehwalni zorawan térrorchilar keltürüp chiqarmidi” dégen. Uning körsitishiche, bu ehwalni muqimliqni qoghdash namidiki zorawan tedbir we wasitiler peyda qilghan.
U, hökümetning “Shinjangda muqimliqni qoghdash, kentlerge adem chüshürüsh, namratlargha köngül bölüsh, bixeterlik tekshürüshi, chaza-tosuqlarni qurushi zörür” dep qarisimu, emma buning bek chékidin éship ketkenlikini agahlandurghan.

Biz mezkur ochuq xetni rast, adwokat jo zishöning qelemge alghanliqini delillesh üchün, u we uning aqsu “Tengritagh adwokatliq orni”gha téléfon qilghan bolsaqmu, emma téléfonni héchkim almidi.
Shuning bilen biz aqsudiki bashqa qanun mulazimet orunlirigha téléfon qilip, ularning mezkur ochuq xetke bolghan inkasini soriduq. Aqsudiki bir qanun mulazimet orni téléfonimizni alghan bolsimu, emma so'alimizgha jawab bérishni ret qildi.

Qanun mulazimet xadimi: “Way, men buni sizge dep bérelmeymen. Qanchilik désingizmu paydisi yoq. Siz xitayning ishini tekshürüp néme qilisiz, amérikiningkini tekshürsingizla boldighu. Buninggha bunchilik qiziqip néme qilisiz. Men u xetni körüp baqmidim,. Körüp néme ish qilattim. Mushunchilik talashsingiz bola, siz yenila shu amérikingizda turuwéring. Xitayning ishliri sizni nimanchila bundaq qiziqturup kétidu. Bu nersilerni sizge sözleshke bolmaydu. Men sizge dédimghu, buni sözleshke bolmaydu, dep” dédi.

Adwokat jo zishöning qarishiche, 2015‏- we 2016‏-yilning bashlirigha qeder Uyghur rayonida ademler yötkilishke bashlap, sayahetchilik tirilishqa qarap mangghan bolsimu, biraq bu yil 8‏-ayda chén chu'en'go kélip, yene weqe chiqishning aldini élishni tekitleshke bashlighan.

U, shuning bilen pütün rayonda bixeterlik tekshürüshi tuyuqsiz küchiyip, shinjangda chong yollar yene tosulghanliqini, ayrodrom, aptomobil béketliride qistangchiliq bashlinip, téz sür'etlik yollarda aptomobil toxtitilip tekshürülüwatqanliqini, hetta ahaliler öyge qaytish üchünmu bixeterlik tekshürüshidin ötidighanliqini bildürgen.

Uning qarishiche, atalmish “Térrorchi” we “Milliy bölgünchiler”ning “Shinjang” yaki “Jenubiy shinjang”ni bölüp chiqip kétish mumkinchiliki bolmisimu, emma chén chüen'go özining muqimliq siyasiti arqiliq ular yaritalmighan weziyetni yaritip bergen.

Bezi mutexessisler, chén chüshen'goning Uyghur rayonigha kélipla qattiq muqimliq tedbirlirini yolgha qoyushini xitay iqtisadidiki kasatchiliqqa baghlidi. Amérika nyuyork sheherlik uniwérsitétining siyasiy penler proféssori shya mingning qarishiche, xitay iqtisadi kasatliship, uning muqimliqni sétiwélishqa puli qalmighan.

Shya ming mundaq deydu: “U (kompartiye) xitayda her xil krizislarning partlash nuqtisigha bérip qalghanliqini körüp yetti. Emma bu yerdiki eng muhim mesile, burun u mesilini pul bilen hel qilatti. Biraq hazir xitay iqtisadi kasatlishishqa qarap mangdi. Halbuki, xitayning dölet ichidiki iqtisadi krizis tebi'iy bayliqqa bolghan éhtiyaj we her xil qerz krizislirining otturigha chiqishi netijiside, yar boyigha kélip qaldi. Bu ehwalda, uning her xil parawanliq siyasetlirini yolgha qoyup, muqimliqni qoghdashqa puli qalmighachqa, amalsiz bu xil zorawanliq wasitilirini yürgüzüsh yoligha méngiwatidu.”

Shya mingning qeyt qilishiche, xitayning Uyghur rayonida bundaq qattiq zorawanliq wasitilirini yol qoyushi ikki nishan'gha yétishni meqset qilghan. Proféssor shya ming: “Zorawanliqning meqsiti, birinchi, puqralarda wehime peyda qilish. Ikkinchi, ammiwi xaraktérlik weqelerning yüz bérishidin qorqqanliqidur. Eger ammiwi xaraktérlik weqeler yüz berse, u buning qeyerde partlap chiqidighanliqini we uning memliket xaraktérlik krizisiqa aylinip, hakimiyetning yiqilishini peyda qilish-qilmasliqini bilmeydu. Shunga, intayin shepqetsiz wasitilerni qollinip, herqandaq ishni böshükide yoqitishni oylaydu” dep körsetti.

Chén chüen'go ilgiri tibet aptonom rayonluq partkomning sékrétarliqini atqurghan. U tibettiki mezgilide xitay-tibet yashlirining öz ‏- ara toylishishini terghib qilip, heriket bashlighan idi.

Chén chüen'go bu yil 8‏- ayda Uyghur aptonom rayonluq partkomning sabiq sékrétari jang chünshyenning ornigha yötkep kélin'gen. U Uyghur rayonigha kélipla, Uyghur ata-anilarning a'ilide perzentlirige diniy terbiye bérishini jazalash, torni téximu qattiq kontrol qilish, ijtima'iy taratqularni tazilash, amanliq tedbirlirini téximu qattiq yolgha qoyushni otturigha qoyghan idi.

Proféssor shya mingning körsitishiche, bir xitay adwokatning muqimliq siyasitini tenqidlep ochuq xet élan qilishi, xitayning muqimliq siyasiti bu rayondiki barliq milletlerge qarshi ortaq tehditke aylan'ghanliqini körsitidiken.

Shya ming mundaq deydu: “Buni shundaq déyishke bolidu, siz qandaq nersini étirap qiling, sizning ijtima'iy orningiz we jem'iyet arqa körünüshingiz qandaq bolsa bolsun, biz hemmimiz bir insan bolush süpitide, esebiy bir hakimiyetning ziyankeshlikige uchrawatimiz. Bu ehwal, téximu köp xitay musulmanlar (Uyghurlar) bilen bir septe turushqa bashlighanliqini, téximu köp xenzularning tibetler bilen bir septe turuwatqanliqini, téximu köp bay we ziyaliy xenzularning ajiz ijtima'iy toplar bilen bir septe orun élishqa bashlighanliqini körsitidu.”