Xitayning térrorluqqa qarshi turushta 3 chong qiyinchiliqqa yoluquwatqanliqi ilgiri sürüldi

Ixtiyariy muxbirimiz ekrem
2015.11.27
xoten-saqchi-herbiy-mukapatlash.jpg “Térrorchilar” ni tutushta töhpe qoshqanlarni mukapatlash yighinida amanliqni qoghdawatqan qoralliq küchler. 2014-Yili 3-awghust, xoten.
AFP

Gérmaniyede neshrdin chiqidighan “Eynek” zhurnilida 26 - noyabir élan qilin'ghan “Xitay ghezeplik, xitay sörelme” namliq analiz maqalisi, xitayning xelq'ara térrorluqqa qarshi turushta yoluquwatqan 3 chong qiyinchiliqini otturigha qoydi. Buning biri, Uyghurlar mesilisi bolghan.

“Eynek” zhurnili obzorchisi ulriké putzning mezkur maqalisi élan qilin'ghandin kéyin, köpligen axbarat wasitiliride köchürüp tarqitildi. Maqalide xitay hökümitining xelq'ara térrorluqqa qarshi turushta yoluquwatqan 3 chong qiyinchiliqi eks ettürülgen idi.

Maqale 18 - noyabir küni islam döliti küchliri, görüge alghan 50 yashliq xitay puqrasi fen jingxüyni süriyede öltürüp, süritini élan qilghandin kéyin we islam radikal küchliri 20 - noyabir malining bomaka méhmanxanisigha hujum qilip üch neper xitay diréktorini öltürüp tashlighandin kéyin, shi jinpingning ghezeplinip, xelq'ara térrorgha qarshi derhal aldinqi sepke atlinidighandek bir keypiyatni ipadiligen bolsimu, emeliyette sörelmilik qilip, quruq ipade bilenla cheklinip qalghanliqini bayan qilghan hemde islam döletliride xitay puqralirining uzundin buyan islami guruppilarning hujumigha uchrawatqanliqini, biraq xitay hökümitining buninggha qarita aktip tedbir qollinishigha üch chong amilning tosalghu boluwatqanliqini sherhligen.

Maqalide otturigha qoyulghan bu üch chong amil töwendikilerdin ibaret iken.

Biri, aljiriyede 42 ming, liwiyede 50 ming xitay ishchisi ishlimekte. Xitay bu ishchilirining hayati bixeterlikini közde tutushqa mejbur.

Ikkinchisi, her yili 100 milyondin artuq xitay chet'elde sayahet qilmaqta. Ötken bir yil chetke sayahetke chiqqan xitaylarning sani 120 milyondin ashti. Bularning bixeterlikini oylashqa mejbur. Eger xitay ottura sherqtiki térrorgha qarshi heriketke aktip qatnashsa, islam dölitining ghezipini qozghap qoyup, öz puqralirining islam radikal küchlirining hujumigha uchrash éhtimalni ashuruwétidu.

Üchinchisi, Uyghur diyarida ötken bir qanche yildin béri Uyghur radikal küchlerning zorawanliq, térrorluq heriketliri köplep yüz berdi. Gerche ularning sani az bolsimu, xitay hökümiti bir pütün Uyghur milliti üstidin qattiq basturush siyasiti yürgüzmekte. Islam döliti radikal küchliri ötken yili bir tizimlik élan qilghan, uningda islamiy hoquqqa tajawuz qiliwatqan 20 küchlük döletning ismini atap, xitayni aldinqi qatargha tizghan, xitayning gherbidiki musulmanlarni islam xelipiliki qatarigha kirgüzgen.

Biraq, gérmaniyediki Uyghur ziyaliysi abduweli ependi Uyghur élide yüz bériwatqan qarshiliq heriketlirining hemmisinila térrorluq herikiti dep qarashqa bolmaydighanliqi bildürdi.

Gérmaniye dolqunliri radiyosi 26 - noyabirdiki “Junggo qachan'ghiche özini chetke alidu” namliq xewiride yuqirida tilgha élin'ghan 3 nuqta heqqide toxtalghanda, xitay merkizi komitétining texminen 300 etrapida Uyghurning islam döliti sépige qétilip, süriye we iraqta urushqa qatnishiwatqanliqini ilgiri sürgenlikini eskertken. 25 - Noyabir élan qilin'ghan “Puqralar chet'elde hujum nishani bolmaqta, junggoning jawabi néme?” namliq xewerde bolsa, xitayning xelq'ara térrorgha qarshi turushta put - qolini chüshep qoyuwatqan nersining Uyghurlar we tibetler mesilisi ikenliki, xelq'araning bu ikki mesilini tutqa qiliwélip, xitayning ichki ishlirigha arilishishidin endishe qilidighanliqi tekitlen'gen.

Uyghur ziyaliysi ümid xemit bolsa, xitay dölet térrorining Uyghurlarni qarshiliqlargha mejburlawatqan asasiy amil ikenlikini eskertti.

Ulriké putz “Xitay ghezeplik, xitay sörelme” namliq analiz maqaliside, yuqiriqi üch amilning xitaygha qattiq bésim boluwatqanliqini küchlendürüp, b d t da échilghan qarar bérish yighinida amérika, firansiye, rusiye tengla islam dölitini yoqitishqa awaz bergen bolsimu, xitayning “Mesilini tinch söhbet arqiliq hel qilish” meydanini ipadiligenlikini buning delili qilip körsetken.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.