Amérikida “11 - Séntebir weqesi” ning 13 yilliqi xatirilendi


2014.09.11
dunya-sod-merkizi-koyuwatqan-korunush-305.jpg Dunya soda merkizining köyüwatqan körünüshi. 2001-Yili 11-séntebir, nyu york.
AFP


Peyshenbe küni etigende, nyu - york shehirining manxattan rayonidiki kona dunya soda merkizining qoshmaq binasi ornida ötküzülgen “11 - Séntebir weqesi” ni xatirilesh murasimi, burunqila oxshashla amérika dölet marshi oqush, buningdin 13 yil awwal térrorluq hujumda ölgen qurbanlargha sükütte turush, qurbanlarning ismini oqush bilen bashlandi.

Shu küni, térrorluq hujumda ölgen qurbanlarning a'ile - tawabi'atliri, uruq - tughqanliri, prézidént obama, xanimi mishil obama we alaqidar kishiler nyu - york, washin'gton, pénsilwaniye shtatining pétisburg dalasidiki murasimda yene bir qétim jem bolup, amérika tarixiydiki bu paji'elik weqening qurbanlirini yadlighan bolsimu, biraq bu yilliq xatirilesh pa'aliyiti, amérika ottura - sherq rayonida islam dölitining tehditige uchrap, térrorluqqa qarshi yene bir qétimliq herbiy tallashqa duch kelgen mezgilde ötküzülgen idi.

Prézidént obama 11 - séntebir harpa axshimi amérikiliqlargha sözligen téléwiziye nutqida, amérikining iraq - sham islam dölitige qarshi istratégiyesini jakarlap, iraqqa quruqluq qoshuni ewetmeydighanliqi, biraq hawa hujumi, insani yardem, meslihetchi qisim, rayondiki döletler bilen bolghan hemkarliq, iraq we kord qoshunlirigha téxnika hem bashqa jehetlerdiki yardemni kücheytidighanliqini élan qilghan.

U mundaq dégen: men éniq qilip éytqandek, biz dölitimizge tehdit salghan térrorchilarni, ularning qeyerde bolushidin qet'iy nezer yoqitimiz. Bu dégenlik men iraq we süriyide iraq - sham islam dölitige qarshi ikkilenmey heriket qollinimen dégenliktur. Bu méning prézidéntliqimning tüp prinsipi. Eger sen amérikigha tehdit salsang, séning qachidighan héchqandaq yéring qalmaydu.

2001 - Yili 11 - séntebir küni térrorchilar görüge éliwalghan 1 - ayropilan etigen sa'et 8:46 minut ötkende, dunya soda merkizining shimali binasigha, sa'et 9:03 minut ötkende 2 - ayropilan jenubiy binasigha kélip soqulghan. 3 - Ayropilan shu küni sa'et 9:37 de amérika dölet mudapi'e ministirliqining besh burjeklik binasigha kélip urulghan. 4 - Ayropilan sa'et 10:03 ötkende pénsilwaniye shtatining pétisburg nahiyisidiki bir dalagha chüshüp ketken. Nyu - yorktiki dunya soda merkizining 2 qoshmaq binasining biri, sa'et 9:59da, yene biri sa'et 10:28 de ghulap chüshken idi.

Washin'gton etrapidiki amérika dölet mudapi'e ministirliqining besh burjeklik binasida ötküzülgen murasimgha prézidént obama, dölet mudapi'e ministiri chak xéygil, amérika armiyesi shtab bashliqliri birleshmisining re'isi maykél demséy qatarliq kishiler ishtirak qildi. Prézidént obama murasimda 11 - séntebir qurbanlirining a'ile tawabi'atlirigha xitab qilip, térrorchilarning xatalashqanliqini bildürdi.

U: biz amérikiliqlar bolush süpitide berdashliq bérish küchini silerdin alduq. Silerdiki söygü ashu parlaq we yap - yéshil etigen bizge hujum qilghan kishilerning nepritige eng axirqi jawabni berdi. Ular bizning binalirimizni örüwétish, xelqimizning öltürüshtin artuq ishlarni qilghanliqini oylighan. Ular bizning rohimizni sundurup, dunyagha ularning weyran qilghuchi küchi bizdin qudretlik we qet'iy ikenlikini namayan qilmaqchi boldi. Biraq siler we amérika, ularning xatalashqanliqini ispatlidinglar, dep körsetti.

“11 - Séntebir weqesi” amérika tarixidikila emes, pütkül dunya tarixiydiki bir zor burulush nuqtisi bolup qaldi. Bu weqe bilen teng chong döletler otturisidiki xiris we riqabetler bir mezgillik qayrip qoyulup, dunya térrorluqqa qarshi turush dewrige qedem qoyghan.

Uyghur teshkilatlirining ilgiri sürüshiche, Uyghurlar bu dewrde éghir buzghunchiliqqa uchrighan xelqlerning biri. Xitay hökümiti amérikining térrorluqqa qarshi turush urushini purset bilip, Uyghurlarning siyasiy, iqtisadiy, ijtima'iy medeniyet, til, din, nopus we bashqa jehetlerdiki barliq heq - hoquqlirigha buzghunchiliq qilghan.

Amérika Uyghur birleshmisi charshenbe küni “11 - Séntebir weqesi” ning 13 yilliqini xatirilep élan qilghan bayanatida bu nuqtini tekitlep, xitayning siyasitini özgertishke, Uyghurlar bilen di'alog ötküzüp, sherqiy türkistan weziyitini yaxshilashqa chaqirghan.

Amérika Uyghur birleshmisining mu'awin re'isi ilshat hesen ependining körsitishiche, “11 - Séntebir weqesi” amérikida yüz bergen bolsimu, biraq u Uyghurlargha éghir ziyan salghan. Xitay hökümiti bu weqeni purset bilip, Uyghur turmushining barliq sahesige buzghunchiliq qilghan we ularning kündilik pa'aliyitini kontrol qilghan.

U mundaq dédi: bu weqe peqet amérikighila emes, biz Uyghurlarghimu nahayiti chong ziyan yetküzgenlikini, Uyghurlarning béshigha nahayiti chong bir tarixiy apet bolghanliqini kéyin tuyduq. Hetta gep qilghanlarni, xitayning zorawanliqigha qarshi chiqqan her qandaq pa'aliyetni, meyli u qelem kürishi bolsun, meyli u söz bolsun yaki heqiqeten bir qarshiliq we namayish bolsun, hemmini térrorluqqa bolupmu amérika afghanistan'gha kirgendin kéyin, bu yerde bir nechche Uyghurni bolup qélishi we tutulushini chet'eldiki térrorluq teshkilatigha baghlap, Uyghurni hemme jehettin biraqla yoqitish taktikisigha ötti. Hetta maqale yazghanlarnimu shuning bilen markilap, shu atalghu bilen yoqitishqa bashlidi. Shuninggha bu, Uyghurlarning étiqadi, diniy yürüsh - turushi, örp - adet, roza tutushtin tartip, namaz ötüshigiche turmushining her bir sahesige tesir qildi.

Amérika Uyghur birleshmisi bayanatida yene, “11 - Séntebir weqesi” ning 13 yilliq munasiwiti bilen qurbanlargha haza tutidighanliqi, ularning a'ile - tawabi'atlirigha hésdashliq qilidighanliqini bildürüp, biraq xelq'ara jem'iyetke xitayning bu weqeni suyi'istémal qilghanliqini xatiriletken.

Bayanatta körsitishiche, xitay “11 - Séntebir weqesi” ni suyi'istémal qilip, Uyghur térrorluqini kötürüp chiqqan bolsimu, biraq u hazirgha qeder musteqil terepler ispatlighan buninggha a'it birer pakitni körsitip baqmighan.

Ilshat hesen ependining qarishiche, Uyghur ilining hazirqi jiddiy weziyiti xitayning “11 - Séntebir weqesi” purset bilip, Uyghurlargha qarshi yolgha qoyghan qattiq qol siyasitining mehsuli.

U mundaq dédi: mushu “11 - Séntebir weqesi” din kéyin xitayning Uyghurlarni térrorluqqa baghlap yoqitish siyasiti keskinliship, tedrijiy halda Uyghur turmushigha singip kirishi bilen, hemme Uyghurni qarshi terepke xitay öz qoli bilen ittirip berdi hem ötküzüp berdi. Buning eng yuqiri pellisi “5 - Iyul qirghinchiliqi”. Buni mushu on nechche yildin buyanqi xitayning zulum siyasitining netijisi, dések bolidu. Xitay tedrijiy halda bizning xelqimizni tam tüwige qistap apirip, eng axirida qoligha néme chiqsa shuni élip, yol izdeshke mejbur qildi.

2001 - Yili 11 - séntebir küni 1 - ayropilan nyu - yorktiki dunya soda merkizining shimaliy binasigha urulghanda mezkur binaning 90 nechchinchi qewitidiki bir réstoranida ishleydighan özbékistanliq yash Uyghur qizi göher séyit memet etigenlik isménisi emdila bashlighan idi. Héchqandaq qéchish imkaniyiti bolmighan ehwalda, göher séyit memet, shu künkin térrorluq hujumning qurbanigha aylandi.

Merhumning hazir amérikida olturushluq ata - anisi séyit memet aka we peride hediler, her yili nyu - york manxattandiki “11 - Séntebir weqesi” ni xatirilesh pa'aliyitige qatniship kelmekte.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.