Amérika dölet mejliside “Xitayning yiraqlargha sozulghan qoli” témisida guwahliq bérish yighini échildi

Muxbirimiz eziz
2017.12.14
xitayning-qoli-guwahliq.jpg Amérika dölet mejliside échilghan “Xitayning yiraqlargha sozulghan qoli” témisidiki yighinda guwahliq bergüchiler sözlimekte. 2017-Yili 13-dékabir, washin'gton.
RFA/Qurban

13-Dékabir küni amérika dölet mejlisi qarmiqidiki xitay ishliri komitéti “Xitayning yiraqlargha sozulghan qoli” témisidiki guwahliq bérish yighini achti.

Yighinda guwahchilar xitay hökümitining tashqi dunya bilen iqtisadiy alaqide bolush jeryanida herqaysi jaylardiki xitaygha munasiwetlik tenqidiy muhakimiler we xitaydiki insan heqliri mesilisige chétishliq tenqidlerni shu jaylardila boghup tashlashqa urunuwatqanliqini oxshimighan nuqtilardin bayan qildi. Shundaqla muhajirettiki Uyghurlarning bu jehette éghir bedel tölewatqanliqini eslitip ötti.

Bezi mutexessisler “Dunyaning erzan bahaliq zawuti” dep teriplewatqan xitayning dunya miqyasida yéngidin bash kötürgen iqtisadiy küch bolush süpitide dölet ichidiki siyasiy kontrolluqni chet'ellerge kéngeytishke urunup kéliwatqanliqi xélidin buyan her sahe kishilirining diqqitini qozghap kelmekte. 13-Dékabir küni chüshtin burun amérika dölet mejlisi qarmiqidiki xitay ishliri komitéti “Xitayning yiraqlargha sozulghan qoli” témisidiki guwahliq bérish yighinining 2- qismini ötküzdi. Mezkur komitétning re'isi, amérika kéngesh palatasining ezasi marko rubyu bügünki guwahliq bérish yighinigha riyasetchilik qildi.

U bügünki yighinda guwahliq bergüchilerni tonushturup ötkendin kéyin xitay hökümitining chet'ellerge, bolupmu erkin jem'iyet sheklide mewjut boluwatqan memliketlerge öz tesirini kéngeytishke urunuwatqanliqini, bu jeryanda chet'ellerde otturigha chiqiwatqan xitay heqqidiki tenqidler we xitayning zulmetlik siyasetlirini tenqidligüchilerni jimiqturush, xitay tarixidiki nazuk mesililer heqqide muhakime yürgüzüshni cheklesh, shuningdek xitay hökümitige yaqmaydighan témidiki pikirlerning xitaygha tarqilishini tosush qatarliq meqsetlerde qolidin kelgen charilerning hemmini ishlitiwatqanliqini bayan qilip ötti. Shuningdek, buninggha misal teriqiside dunya Uyghur qurultiyining aliy rehbiri rabiye qadir xanimning ottuz nechche tughqinini yéqinda xitay hökümitining tutqun qilghanliqini sözlep ötti.

Marko rubiyo sözining axirida türlük yazma melumatlardin xitaydiki kishilik hoquq we qanun arqiliq idare qilish saheside körülüwatqan éghir depsendichiliklerning melum boluwatqanliqini, xitayning öz tewelikidiki xitay bolmighan milletlerning heq we hoquqlirini ayaq-asti qilish qilmishliri tüpeylidin yüzligen pidakar shexslerning türmilerge chüshüwatqanliqi, emdilikte bolsa xitay kompartiyesining mana mushu xil yüzlinishni chet'ellerge kéngeytishke urunuwatqanliqini tilgha aldi. Shuning bilen birge xitayning bu xil urunushlirining amérikidiki uzun tarixqa ége qimmet qarishi üchün bir zor tehdit ikenlikini, shuning üchün amérikidiki siyaset sahesining bu halgha estayidil mu'amile qilishi lazimliqini alahide eskertti.

Shuningdin kéyin bügünki yighinda guwahliq bergüchilerdin biri, amérikidiki “Démokratiyeni ilgiri sürüsh fondi” ning xadimi shanti kalatil söz élip xitay hökümitining bu shekilde hemmila yerge qol sozushining nöwette dölet ichide eng yuqiri pellige yetkenlikini tilgha aldi. U nöwette xitaydiki 170 milyondin artuq közitish kamérasining we yéngidin ornitish aldida turuwatqan 400 milyon kaméraning puqralargha héchqandaq shexsiyet makani qoymighanliqini, emdilikte bolsa xitay hökümitining közqarash we uchur sahesidiki bu “Uzun qol” ning chet'ellerge sozuluwatqanliqini, uning barghanliki jayda démokratiye qarishigha selbiy tesir élip kéliwatqanliqini sözlep ötti.

Bügünki yighinda guwahliq bergüchilerning yene biri amérikidiki stanford uniwérsitétining ziyaretchi alimi glén tiffért asasliqi xitay hökümitining ma'aripni wasite qilghan halda chet'ellerge öz tesirini kéngeytishi toghriliq söz qildi. U buningda xitay hökümitining ghayet zor meblegh serp qilip dunyaning hemmila jaylirida “Kongzi mektipi” échiwatqanliqi, bu mekteplerning san jehettin éship bériwatqanliqi, shuning üchün nöwette bu halgha qarita “Néme üchün?” dep so'al qoyushning waqti kelgenlikini tekitlidi. Uning qarishiche, bu kongzi mektepliri axirqi hésabta xitay kompartiyesining idé'ologiye we siyasiy nishanliri üchün teshwiqat rolini oynimaqta iken.

Glén otturigha qoyghan yene bir nuqta chet'ellerge oqush üchün chiqiwatqan xitay oqughuchilarning san jehette hazir amérikidiki chet'ellik oqughuchilar omumi sanining üchtin birini igileshke bérip yetkenliki, bu oqughuchilarning özliri oquwatqan mekteplerdiki sinip muzakiriside herqachan xitay hökümitini tenqidleydighan pikirlerge ökte qopidighanliqi boldi. U bunimu xitay hökümitining chet'ellerge öz tesirini kéngeytish urunushlirining bir türlük shekli dep qaraydighanliqini tekitlidi. U bu urunushlarning yene bir shekli süpitide xitay hökümitining chet'ellerdiki ilmiy organlarning ilmiy pa'aliyetlirige chek qoymaqchi bolushi, shundaqla chet'ellerdiki alim we mutexessislerni nishan qilghan xakkérliqning toxtimasliqi qatarliqlarni bayan qildi.

Axirida guwahliq bergüchilerning yene biri, “Xelq'ara kishilik hoquqni közitish teshkilati” xitay bölümining mudiri soféy richardson xanim “Xitayning yiraqlargha sozulghan qoli” heqqide söz bolghanda xitay hökümitining chet'ellerdiki öktichi shexslerge biwasite cheklime qoyup kéliwatqanliqini untumasliq lazimliqini tekitlidi. U buninggha misal teriqiside xitay re'isi shi jinping bu yilning béshida jenwediki b d t shtabida nutuq sözligende mashina toxtitish meydani we yighin zallirining taqiwétilgenliki, üch mingdin artuq b d t xizmetchisining normal waqittin baldurlar öylirige kétishke buyrulushi, téximu muhimi herqandaq puqrawi teshkilatlarning bu qétimqi nutuqqa ishtirak qilishi men'i qilin'ghanliqini éytip ötti.

U yene shu qétimliq weqedin birnechche ay ötkende xitay hökümitining démokratiye prinsipliri boyiche ish körüwatqan b d t binasighiche qol uzitip, bu jayda ötküzülidighan yerlik xelqlerning mewjutluq mesilisi heqqidiki yighin'gha qatnashqili kelgen Uyghur pa'aliyetchi dolqun eysani yighin zalidin chiqiriwetkenlikini, buning emeliyette b d t ning xizmet mizanigha xilap ikenlikini tekitlidi.

Yighin axirida yighin qatnashquchiliri guwahliq bérish yighinidiki dölet mejlisi ezalirining so'allirigha jawab berdi, shuningdek özlirining “Xitayning yiraqlargha sozulghan qoli” heqqidiki teklip we tewsiyelirini éytip ötti.

Yighin'gha amérika hökümitining alaqidar xadimliri, elchixana xizmetchiliri we washin'gton shehiridiki ammiwi teshkilatlarning wekilliri qatnashti.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.