Katalanlarning dawasi: musteqilliq - ziddiyetlik yol

Yéqinqi künlerdin béri katalanlarning musteqilliqni tallighan rehberliri bilen ispaniye hökümiti otturisidiki ziddiyetning küchlinishi bilen yéngi weziyet otturigha chiqqan. Ispaniye hökümitining qattiq pozitsiyisi katalanlar ichidiki musteqilliq sadasini küchlendürgen. Référéndum qilishtin burun musteqilliqni tallighan kishiler 41 pirsent bolghan bolsa référéndum jeryanidiki basturush we kéyinki ret qilishtin kéyin musteqilliqni tallighan kishiler 49 pirsentke yükselgen.

“Katalanlarning musteqilliq musapisi pursetlik we ziddiyetlik yol,” dédi istratégiye mutexessisi doktor erkin ekrem. U, katalanlarning milliy iradisi bilen ispaniye asasi qanuni otturisidiki toqunush, asasi qanun boyiche bérilgen puqralarning irade hörlüki bilen döletning bölünmesliki heqqidiki mezmunning zitliqi heqqide pikir bayan qilghanda yuqiriqilarni otturigha qoydi.

Ispaniyedek démokratik dölette yolgha qoyulghan aptonomiye bilen xitaydek diktator dölet suyi'istémal qiliwatqan aptonomiye uqumi otturisidiki perq heqqide doktor erkin ekrem qarashlirini otturigha qoydi. Uningche, aptonomiyi'edin musteqilliq basquchigha ötüsh démokratik döletlerde mustebit döletlerge qarighanda téz, tinch we qulay bolidiken.

Tetqiqatlarda bildürülüshiche, ispaniyening démokratik asasi bashqa gherbiy we shimaliy yawropa ellirige qarighanda ajizraq bolup, peqet 23 pirsent kishi démokratiyini muqeddes qimmet qarash dep qobul qilidiken. Tetqiqatchilar, buning sewebini général frankoning ispaniyeni 1939-yildin bashlap taki 1975-yilghiche mustebit shekilde bashqurup kelgenliki bilen munasiwetlik dep qaraydiken. Shu sewebtin bu qétimliq kataloniye rehberlirining tutqun qilinishi we sotqa chaqirilishini katalanlar frankoning zorawanliqigha oxshatmaqta iken.

Gérmaniye yashawatqan siyasiy pa'aliyetchi esqerjan ependi xitay Uyghurlargha wede qilghan aptonomiye bilen katalanlar behrimen boluwatqan aptonomiyening perqi heqqide öz qarashlirini otturigha qoydi. Uningche, mustebit ellerdiki aptonomiye qeghez yüzide bolup bolup, hakimiyet uning ijrasigha tosalghu bolidiken.

Xewerlerdin qarighanda, hazir dunyada aptonomiye hoquqini yürgüzüwatqan rayon 46 bolup, buning 20 din artuqi keskin musteqilliq dawasi ichide iken. Halbuki, bügünki künde qoralliq küresh bilen hökümet qurup chiqqan kurdistan we tinchliq yoli bilen musteqilliq jakarlighan kataloniyege oxshash héch bir rayonning musteqilliqi étirap qilinmighan. 1933-Yili élan qilin'ghan “Montewido ehdinamisi” boyiche qarighanda, töt amil bir milletning musteqil bolushigha shert qilin'ghan. Bular chégraliri éniq ayrilghan térritoriye, shu yerde yashap kéliwatqan xelq, shu rayonni bashquridighan hökümet we bashqa ellerning étirapi iken. Hazir kosuwo, abxaziye, qibris, pelestin, teywen qatarliqlar alliqachan yuqiriqi shertlerni hazirlighan bolsimu, bügün'giche b d t étirap qilghan musteqil dölet salahiyitige érishelmigen.

Esqerjan ependimning qarishiche, aptonomiye musteqilliq qesirining achquchi bolup, Uyghurlar bu achquchqa ige iken. Uning qarishiche, Uyghur dawasini ya xelq'ara qanun, yaki xitay qanunliri boyiche qilmaqtin bashqa chare yoq iken. Uning qarishida Uyghur dawasi xelq'ara qanun boyiche kishilik hoquq dawasi bolup, bügün'giche dawa hayatida uchrighan héch bir rehber, teshkilat yaki dölet resmiy sorunlarda Uyghurlarning musteqilliq mesilisini tilgha almaptu. 

Ispaniyediki grand uniwérsitéti oqutquchisi kiyara olwéra xanimning qarishiche, ispaniye saqchilirining zorawanliqi we ispaniye hökümet rehberlirining muressesiz pozitsiyisi kataloniyediki musteqilliq körüshini keskinleshtüridiken. Buni xitayning basturush siyasiti seweblik küchiyiwatqan we xelq'aralishiwatqan Uyghur we tibet dawasigha sélishturma qilishqa bolidiken. 

Uyghurlargha xuddi katalanlargha oxshash aptonomiye hoquqi, hetta référéndum qilish pursiti kélermu, dégen so'alimizgha esqerjan we erkin ekremler öz mulahizilirini otturigha qoydi.

Esqerjanning qarishiche, Uyghurlar eger öz dawasining xitay qanunigha uyghun heqliq dawa ikenlikini otturigha qoyalisa, xelq'araning qollishigha ériship heqiqiy menidiki aptonomiyege érishish imkani bolidiken.

Erkin ekremning qarishiche, ispaniye yawropa birlikige eza dölet bolghachqa katalanlarning aptonomiye hoquqi dexlige uchrisa yawropa kishilik hoquq mehkimisige erz sunsa bolidiken, lékin Uyghurlarning erz qilidighan éniq bir organ bolmighachqa katalanlardek erz qilish pursitigimu ige emes iken. 

Xitay hökümiti kataloniye référéndum qilghandin tartip taki bügünki kün'giche ispaniye terepte turup kelgen bolup, roytérs, forbés we atlantis qatarliq xelq'ara metbu'atlarda bérilgen bu heqtiki xewerlerde buning sewebini xitayning kataloniyege salghan meblighining pütün ispaniyege salghan meblighining 40 pirsentini teshkil qilidighanliqini we bundaq pozitsiyisi arqiliq Uyghur we tibet musteqilchilirige signal bériwatqanliqigha baghlighan.