Түркийәниң икки вилайитидә “шәрқий түркистан мәсилиси темисида” доклат бериш йиғини өткүзүлди

Ихтиярий мухбиримиз әркин тарим
2017.12.06
omer-qul.JPG Доктор өмәр қул әпәнди доклат бәрмәктә. 2017-Йили декабир, түркийә.
RFA/Erkin Tarim

Түркийәниң күтаһя шәһиридики думлипинар университети билән әскишәһирдики түрк очақлири тәшкилатиниң залида уйғур мәсилиси тоғрисида доклат бериш йиғини өткүзүлди.

Думлипинар университети тарих факултети уюштурған доклат бериш йиғинида истанбул университети түркологийә институти оқутқучиси, шәрқий түркистан вәхпиниң баш катипи доктор өмәр қул әпәнди “шәрқий түркистан мәсилиси” темисида доклат бәрди. Икки саәт давамлашқан доклатида уйғурларниң бүгүнки сиясий вәзийитини тонуштуруш билән бирликтә, “шәрқий түркистан мәсилиси”ниң түркийә-хитай мунасивитидә уйғурларниң көврүклүк роли ойниши керәкликини оттуриға қойди.

2-Декабир күни болса әнқәрәдики ғази университети оқутқучиси әкрәм ариқоғлу әпәнди әски шәһиридики түрк очақлири тәшкилатида “шәрқий түркистандики тәсиратлирим” темисида доклат бәрди. Доклат бериш йиғинида нуқтилиқ һалда өзиниң 3 йил бурун уйғур дияриға елип барған зиярити җәрянида көргәнлирини баян қилди. У, уйғурларниң миллий кимликини қоғдап қелиши үчүн түркийәниң ярдәм қолини узитиши керәкликини баян қилди.

Думлипинар университетида өткүзүлгән доклат бериш йиғинида доклат бәргән доктор өмәр қул әпәнди, алди билән уйғур дияриниң тарихи, йәр асти вә йәр үсти байлиқлири, истратегийилик әһмийити вә “үч әпәндиләр” һәрикити тоғрисида тохталғандин кейин, уйғурларниң һазирқи вәзийити вә уйғурларниң түркийәдин немиләрни күтүватқанлиқи тоғрисида мәлумат бәрди. Әң ахирида түркийә-хитай мунасивитидә уйғурларниң көврүклүк роли ойниши керәкликини тәкитлиди.

Йиғинни думлипинар университети тарих факултети уюштурған болуп, йиғинға күтаһя вилайитидики аммиви тәшкилат мәсуллири, вә оқутқучи-оқуғучилардин болуп 300 әтрапида киши қатнашти.

Биз йиғин тоғрисида техиму тәпсилий мәлумат игиләш үчүн йиғинни уюштурған кишиләр доклат бәргән оқутқучилар биләнму сөһбәт елип бардуқ.

Доктор өмәр қул әпәнди доклат бериш йиғининиң яхши өткәнликини баян қилип мундақ деди: “думлупинар университетида оқутқучи-оқуғучилар билән лиқ толған залда доклат бәрдим. Шәрқий түркистанниң һазирқи вәзийити тоғрисида мәлумат бәрдим. Оқутқучи-оқуғучиларниң қизиқишиму юқири иди. Күнтәртиптә мәсилиләр тоғрисида соаллар сориди, җаваб бәрдим. Түркийәдики мусапир уйғурларниң әһвали тоғрисидиму мәлумат бәрдим”.

Доктор өмәр қул әпәнди бәргән доклатида түркийә-хитай мунасивитидә уйғурларниң көврүклүк роли ойниши керәкликини баян қилғанлиқини тәкитләп мундақ деди: “биз һәр даим шуни тәкитләп кәлдуқ. Түркийә-хитай мунасивитидә уйғурлар көврүклүк рол ойниши керәк. Чүнки түркләр билән уйғурларниң һәм қан җәһәттин, һәмдә диний җәһәттин охшашлиқи бар. Шуңа түркийә хитай билән болған мунасивитимни тәрәққий қилдуримән дәп уйғурларниң бүгүнки вәзийитигә көңүл бөлмисә болмайдиғанлиқини аңлаттим”.

2-Декабир күни әскишәһир шәһиридики түрк очақлирида доклат бәргән профессор доктор әкрәм ариқоғлу әпәнди зияритимизни қобул қилип, бәргән доклатида, уйғур диярида өз көзи билән көргән инсан һоқуқлири дәпсәндичиликини аңлатқанлиқини баян қилип мундақ деди: “әскишәһирлик оқутқучи-оқуғучилар зални лиқ толдурди. Шәрқий түркистанда өз көзүм билән көргән инсан һәқ вә һоқуқлири дәпсәндичиликини аңлаттим. Мән түркийәлик болғачқа өзүм шәрқий түркистанда өзүм көргән вә бешимдин өткүзгәнлиримни аңлатқачқа кишиләр техиму бәк ишинидикән. Мән 3 йил бурун шәрқий түркистанға барғанда уйғурларниң өз тилида сөзлишиш, диний етиқадини әркин яшаш, бир йезидин йәнә бир йезиға бериш әркинликиниңму йоқлуқини көрдүм, буни 7-8 қетим доклат берип аңлаттим, өмрүмниң ахириғичә аңлитимән.”

Әскишеһирдики доклат бериш йиғинини уюштурған түрк очақлири тәшкилати рәиси профессор доктор нәдим үнал әпәнди узун йиллардин бери бу хил паалийәтләрни өткүзүватқанлиқини, бундин кейинму өткүзүшни давамлаштуридиғанлиқини баян қилип мундақ деди: “бизниң түрк очақлири елип бериватқан, ахбаратчилиқ, доклат бериш вә сөһбәт паалийәтлири яшларниң каллисиға бәкла тәсир қилиду. Бу җәһәттин елип ейтқанда әкрәм қериндишимизниң шәрқий түркистан тоғрисида бәргән доклати бәк муһим иди. Биз бу хил паалийәтләрни уюштурушни давамлаштуримиз. Бизниң тәшкилатимиз пәқәт шәрқий түркистан мәсилисигила әмәс, дуняниң һәрқайси җайлиридики түркий милләтләрниң мәсилилиригиму көңүл бөлимиз”

Доклат бериш йиғини ахирида доклат бәргүчиләргә хатирә буюми берилди.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.