បទសម្ភាសន៍ជាមួយអ្នកជំនាញ និងស្រាវជ្រាវរឿងខ្មែរក្រហម
2018.11.22
អតីតប្រធានក្រុមស៊ើបអង្កេត នៃការិយាល័យសហព្រះរាជអាជ្ញា របស់សាលាក្តីខ្មែរក្រហម និងជាអ្នកនិពន្ធសៀវភៅអំពីរឿងរ៉ាវខ្មែរក្រហម បណ្ឌិត ក្រែក អិចជេសិន (Craig Etcheson) គាំទ្រឲ្យមានការកាត់ទោសមេដឹកនាំខ្មែរក្រហម បន្ថែមទៀត លើសពីមនុស្សពីរបីនាក់ ដែលត្រូវបានផ្ដន្ទាទោសរួចហើយ។ លោកអះអាងថា សាលាក្តីខ្មែរក្រហម រងការជ្រៀតជ្រែកផ្នែកនយោបាយ ពីរបបលោក ហ៊ុន សែន និងកើតមានអំពើពុករលួយជាច្រើន ដែលជាកេរដំណែលអាក្រក់សម្រាប់សាលាក្តីនេះ។ ទោះជាយ៉ាងនេះក្តី លោកអះអាងថា សាលាក្តីនេះ បានរកយុត្តិធម៌បានខ្លះដែរ មិនអត់សោះទេ។
ខាងក្រោមនេះជាបទសម្ភាសន៍របស់លោក ជី វីតា ជាមួយលោក ក្រែក អិចជេសិន លម្អិតជុំវិញរឿងនេះដូចតទៅ៖
ជី វីតា៖ សួស្ដី លោក ក្រែក អិចជេសិន (Craig Etcheson) មើលទៅតុលាការខ្មែរក្រហម មានតែអតីតមេដឹកនាំ៣នាក់ប៉ុណ្ណោះ គឺ ឌុច នួន ជា និងខៀវ សំផន ដែលត្រូវបានកាត់ទោសអោយជាប់ពន្ធនាគារអស់មួយជីវិតរួចទៅហើយ សូម្បីតែជនជាប់ជាប់ចោទបីនាក់ទៀតក្នុងសំណុំរឿង០០៣ (មាស មុត) និង ០០៤ (យឹម ទិត្យ និងឱ អាន) ក៏ទំនងជាមិនបានជំនុំជម្រះដែរ។ តើលោកគិតថា ការផ្ដន្ទាទោសបានតែបីនាក់ដូច្នេះ ជនរងគ្រោះនៃរបបខ្មែរក្រហមទទួលបានយុត្តិធម៌ពេញលេញឬទេ?
ក្រែក អិចជេសិន៖ អ្វីដែលមនុស្សជាច្រើនពិបាកយល់ និងពិបាកទទួលយក គឺយុត្តិធម៌បែបនិមិត្តរូប។ ប៉ុន្តែនេះជាអ្វីដែលមិនអាចចៀសបានទេ ពីព្រោះតុលាការអន្តរជាតិមួយបង្កើតឡើងក្រោយមានឧក្រិដ្ឋកម្មសម្លាប់មនុស្សរង្គាលនោះ គឺជាការប្រឹងប្រែងស្វែងរកយុត្តិធម៌បែបនិមិត្តរូបតែប៉ុណ្ណោះ។ ចូរអ្នកគិតមើល នៅពេលមានមនុស្សជាង ២លាននាក់ស្លាប់នៅក្នុងរបបខ្មែរក្រហម ប្រហែលជាមានជនដៃដល់សម្លាប់មនុស្សរាប់ពាន់នាក់ហើយ។ វានឹងស៊ីពេលយូរណាស់ គឺនឹងត្រូវចំណាយពេលអស់ជាច្រើនជីវិត និងត្រូវការមេធាវីកម្ពុជាជាច្រើនរូបទៀតផង ដែលកម្ពុជាកំពុងខ្វះស្រាប់ ដើម្បីនាំជនដៃដល់ទាំងអស់នោះមកកាត់សេចក្ដីរកយុត្តិធម៌។ ដូច្នេះហើយទើបតុលាការបែបនេះ មានគោលដៅនាំយកតែមេដឹកនាំកំពូលមកជំនុំជំម្រះ និងប្រមូលផ្តុំចងក្រងលាតត្រដាងរឿងរ៉ាវនៃការពិតបានមកពីដំណើរការជំនុំជម្រះនោះ ជូនទៅសាធារណជន។ ច្បាស់ហើយ តុលាការពិសេសដែលបង្កើតឡើងមានគោលដៅបែបនេះ មិនអាចរកយុត្តិធម៌ពិតប្រាកដ ឬយុត្តិធម៌ពេញលេញបានទេ។ ទោះជាបែបនោះក្តី វាជាការពិត ដែលសហព្រះរាជអាជ្ញាអន្តរជាតិចង់អោយមានការនាំខ្លួនមកជំនុំជម្រះបន្ថែមទៀត លើសពីបីនាក់ដែលត្រូវបានកាត់ទោសរួចហើយនោះ ប៉ុន្តែគេនៅចាំមើលថា អាចទៅរួចឬទេ ពីព្រោះមានការជំទាស់ពីភាគីកម្ពុជា។
ជី វីតា៖ ក្រោយពីសាលាក្តីខ្មែរក្រហមបិទទ្វារ តើតុលាការកម្ពុជា គួរតែចាប់ផ្ដើមធ្វើការបន្ត បើកការស៊ើបអង្កេត និងនាំខ្លួនអ្នកទទួលខុសត្រូវ និងជនដៃដល់ផ្សេងទៀតមកជំនុំជម្រះដើម្បីរកយុត្តិធម៌បន្ថែមទៀតឬទេ?
ក្រែក អិចជេសិន៖ នេះជាសំនួរដ៏ពិបាកខ្លាំងសម្រាប់មេដឹកនាំនៃប្រទេសដែលទើបងើបចេញពីជម្លោះ។ ពិបាកត្រង់ថា តើគេត្រូវគូសគំនូសត្រឹមណារវាងយុត្តិធម៌ និងការផ្សះផ្សាជាតិ។ ខ្ញុំប្រាកដណាស់ ការសម្រេចចិត្តយកជម្រើសណាមួយក៏ដោយចុះ ក៏នឹងត្រូវរងការស្ដីបន្ទោសដែរ។ ប៉ុន្តែបើស្រេចតែលើការសម្រេចចិត្តរបស់ខ្ញុំវិញនោះ ខ្ញុំគិតថា មេដឹកនាំខ្មែរក្រហមដែលបានប្រព្រឹត្តឧក្រិដ្ឋកម្មធ្ងន់ធ្ងរមួយចំនួនដែលនៅមិនទាន់ត្រូវផ្ដន្ទាទោសនៅឡើយ ត្រូវតែនាំខ្លួនមកកាត់សេចក្ដី។
ជី វីតា៖ ប៉ុន្តែ ប្រហែលជាមិនអាចទៅរួចទេ ពីព្រោះសូម្បីតែជនជាប់ចោទបីនាក់ទៀតក្នុងសំណុំរឿង០០៣ និង០០៤ ដែលត្រូវបានស៊ើបអង្កេតរួចហើយក៏ទំនងមិនអាចនាំមកជំនុំជម្រះនោះ ពីព្រោះលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន មិនចង់អោយមានការកាត់ទោសលើសពីសំណុំរឿង០០១ និង០០២ ហើយព្រះរាជអាជ្ញា និងចៅក្រមជាតិ និងអន្តរជាតិក៏ខ្វែងគំនិតគ្នារឿងនេះ។ តើលោកយល់យ៉ាងណា?
ក្រែក អិចជេសិន៖ ពិតហើយ ដូចលោកដឹងស្រាប់ហើយ កន្លងទៅថ្មីៗនេះ ជនជាប់ចោទម្នាក់ក្នុងសំណុំរឿង០០៤ ត្រូវបានសហចៅក្រមស៊ើបអង្កេតអន្តរជាតិចោទប្រកាន់ និងបញ្ជូនទៅជំនុំជម្រះ ប៉ុន្តែត្រូវបានសហចៅក្រមស៊ើបអង្កេតជាតិចេញដីកាជំទាស់ ដូច្នេះហើយរឿងនេះកំពុងស្ថិតក្នុងដៃអង្គបុរេជំនុំជម្រះ ដែលយើងកំពុងរង់ចាំមើលទាំងអស់គ្នាថា នឹងចេញសេចក្ដីសម្រេចបែបណា។
ក្នុងរឿងនេះ ប្រសិនបើអង្គបុរេជំនុំជម្រះនៃសាលាក្តីខ្មែរក្រហមបដិសេធដីកាស្នើជំនុំជម្រះ ឬសម្រេចបញ្ជូនសំណុំនេះទៅជំនុំជម្រះ ដោយផ្អែកលើហេតុផលច្បាប់ត្រឹមត្រូវនោះ វានឹងបន្សល់ទុកកេរដំណែលល្អសម្រាប់សាលាក្តីខ្មែរក្រហម។ ផ្ទុយទៅវិញ ប្រសិនបើសំណុំរឿងនេះជាប់គាំង ដោយអង្គបុរេជំនុំជម្រះ មិនព្រមចេញសេចក្ដីសម្រេចណាមួយផ្អែកតាមគតិយុត្តិត្រឹមត្រូវទេនោះ សំណុំរឿងនេះនឹងក្លាយជាសំណុំរឿងគ្មានដីកាដំណោះស្រាយ។ ហើយបើដូច្នេះមែន វាជាកេរដំណែលអាក្រក់របស់សាលាក្តីខ្មែរក្រហមបន្សល់ទុក។ សំណុំរឿង០០៤ គឺមានជនជាប់ចោទពីរនាក់កំពុងរង់ចាំដីកាដំណោះស្រាយ។
ជី វីតា៖ តើលោកគិតថា អាចនឹងមានដីកាដំណោះស្រាយទេ មើលទៅ?
ក្រែក អិចជេសិន៖ រឿងមួយដែលអាចកើតឡើងសម្រាប់សំណុំរឿង០០៣ និង០០៤ គឺថា ម្ចាស់ជំនួយអន្តរជាតិ អាចសំរេចចិត្តថា ពួកគេចូលរួមដំណើរការរកយុត្តិធម៌ល្មមគ្រប់គ្រាន់ហើយៗបុគ្គលិកខ្មែរនៅសាលាក្តីខ្មែរក្រហមក៏ទទួលបានបទពិសោធន៍ល្មមគ្រប់គ្រាន់ដែរ ដើម្បីបន្តដោះស្រាយសំណុំរឿង០០៣ និង០០៤ ដែលមានជនជាប់ចោទបីនាក់ដោយខ្លួនឯងដោយមិនចាំបាច់មានភាគីអន្តរជាតិចូលរួម។ នេះជាយន្តការមួយដែលម្ចាស់ជំនួយអន្តរជាតិ ហៅថា ៖ ទុកសំណុំរឿង និងបញ្ហាដែលនៅសេសសល់អោយភាគីកម្ពុជាដោះស្រាយដោយខ្លួនឯង បន្ទាប់ពីការជំនុំជម្រះសំណុំរឿងធំៗត្រូវបានបិទបញ្ចប់ នេះគឺលទ្ធភាពមួយដែលកើតឡើង។
ជី វីតា៖ លោក ក្រែក (Craig) ជារួម តើលោកវាយតម្លៃការងារសាលាក្តីខ្មែរក្រហមបែបណាដែរ រួមទាំងការជ្រៀតជ្រែកកិច្ចការផ្ទៃក្នុងរបស់តុលាការពីសំណាក់រដ្ឋាភិបាលផងនោះ?
ក្រែក អិចជេសិន៖ ខ្ញុំបានចំណាយពេលអស់ជាង២៥ឆ្នាំ ក្នុងការចូលរួមរៀបចំបង្កើត និងធ្វើអោយតុលាការនេះដំណើរការបានមកដល់សព្វថ្ងៃ។ រយៈពេលកន្លងទៅ ខ្ញុំតែងតែរង់ចាំមើលទាំងរំភើបចិត្តថា តើទីបញ្ចប់យុត្តិធម៌នឹងចេញមកបែបណា។ ឥលូវនេះយើងឃើញយុត្តិធម៌ចាប់ផ្តើមចេញមកបណ្ដើរៗហើយ។ ទោះយ៉ាងណា ខ្ញុំគិតថា ការទទួលបានយុត្តិធម៌ខ្លះ ប្រសើរជាងគ្មានយុត្តិធម៌ទាល់តែសោះ។ ចំពោះការជ្រៀតជ្រែកកិច្ចការតុលាការពីសំណាករដ្ឋាភិបាលវិញ វាធ្វើអោយរំខានដល់ដំណើរការងាររបស់តុលាការ។ ប៉ុន្តែបើអ្នកក្រឡេកមើលតុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិផ្សេងទៀតដែលត្រូវបានបង្កើតឡើង គឺតែងតែមានឥទ្ធិពលនយោបាយជ្រៀតចូលខ្លះៗជានិច្ច។ ដូច្នេះខ្ញុំគិតថា គេចមិនផុតទេរឿងរងឥទ្ធិពលនយោបាយទៅក្នុងតុលាការប្រភេទនេះ។
ជី វីតា៖ សាលាក្តីខ្មែរក្រហមមកទល់ពេលនេះ កាត់ទោសបានតែបីនាក់ ដោយចំណាយពេលជាង១០ឆ្នាំ និងថវិកាជិត ៣០០លានដុល្លារ។ តើសមនឹងទទួលយកបានទេ?
ក្រែក អិចជេសិន៖ បាទ តាមទស្សនៈរបសខ្ញុំ វាសមរម្យហើយ ពីព្រោះតុលាការប្រភេទនេះ ចំណាយលុយច្រើនណាស់។
ជី វីតា៖ មានការចោទប្រកាន់ច្រើនណាស់អំពីអំពើពុករលួយនៅក្នុងសាលាក្តីខ្មែរក្រហម។ លោកធ្វើការនៅទីនោះជាប្រធានការិយាល័យសហព្រះរាជអាជ្ញាអស់រយៈពេល៦ឆ្នាំ ក្រោយការបង្កើតឆ្នាំ២០០៦ តើលោកដឹងអ្វីខ្លះអំពីបញ្ហាពុករលួយនៅទីនោះ?
ក្រែក អិចជេសិន៖ បុគ្គលិកខ្មែរស្ទើរតែទាំងអស់ដែលបម្រើការនៅសាលាក្តីខ្មែរក្រហម គឺជាសមាជិករបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ហើយពួកគេត្រូវតែបង់លុយប្រចាំខែទៅអោយគណបក្សប្រជាកម្ពុជា។ ការបង់លុយប្រចាំខែនោះហើយ បណ្ដាលអោយមានរឿងអាស្រូវពុករលួយក្នុងសាលាក្តី។ អង្គការសហប្រជាជាតិបានស៊ើបអង្កេតរឿងអាស្រូវនោះជាផ្លូវការ ប៉ុន្តែពុំបានបញ្ចេញរបាយការណ៍នោះទេ ដូច្នេះខ្ញុំមិនបានដឹងថា របាយការណ៍នោះនិយាយអ្វីខ្លះទេ។
ជី វីតា៖ បើទោះជាអង្គការសហប្រជាជាតិ មិនបានបញ្ចេញរបាយការណ៍ស៊ើបអង្កេតនោះក៏ដោយ ក៏យើងដឹងទាំងអស់គ្នាថា ដោយសាររឿងអាស្រូវពុករលួយនោះ ប្រធានរដ្ឋបាលសាលាក្តីខ្មែរក្រហម គឺលោក ស៊ាន វិសុទ្ធ បានសម្រាកពីការងារដោយមិនទទួលប្រាក់ខែជារៀងរហូត ហើយជំនួសដោយលោក ក្រាញ តូនី ធ្វើជាប្រធានរដ្ឋបាលស្ដីទីមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។ ក្រៅពីលោក ស៊ាន វិសុទ្ធ ដែលត្រូវសម្រាកពីការងារជារៀងរហូតនោះ ប្រធានផ្នែកបុគ្គលិកនិងបុគ្គលិកមួយចំនួនដែលជាប់ចោទជាខ្សែបណ្ដាញរបស់លោក ស៊ាន វិសុទ្ធ ត្រូវបានដកចេញតាមសំណើរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ។ ប៉ុន្តែលោកដឹងទេថា ហេតុអ្វីបានជាអង្គការសហប្រជាជាតិ មិនព្រមបញ្ចេញរបាយការណ៍ស៊ើបអង្កេតពុករលួយនោះ?
ក្រែក អិចជេសិន៖ ខ្ញុំអត់ដឹងទេ។
ជី វីតា៖ ដោយសារតែសាលាក្តីខ្មែរក្រហមផ្ដន្ទាទោសបានតែបីនាក់ ឬមិនអាចជំនុំជម្រះបានច្រើន តើលោកគាំទ្រអោយមានការបង្កើតគណៈកម្មការផ្សះផ្សា និងស្វែងរកការពិត ដូចដែលបានបង្កើតនិងអនុវត្តនៅប្រទេសផ្សេង ដែលហៅថា Truth And Reconciliation Commission គណៈកម្មការផ្សះផ្សា និងស្វែងរកការពិត?
ក្រែក អិចជេសិន៖ ដូចលោកដឹងស្រាប់ហើយ វាគឺជាយន្តការមួយបង្កើតឡើង ដើម្បីផ្សះផ្សាផ្លូវចិត្តរបស់ជនរងគ្រោះ និងជនពាក់ព័ន្ធការសម្លាប់មនុស្ស ដើម្បីអោយមានការយោគយល់អធ្យាស្រ័យគ្នា លែងស្អប់ខ្ពើមគ្នា ដើម្បីរួមរស់នៅក្នុងសង្គមជាតិជាមួយគ្នាដោយគ្មានការប្រកាន់រើសអើងគ្នា។ យន្តការនេះគេអនុវត្តក្រោយពីកើតមានជម្លោះកាប់សម្លាប់រង្គាល និងអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ ដូចជានៅប្រទេស Rwanda។
និយាយរួម គឺវិធីផ្សះផ្សាសម្រុះសម្រួលគ្នារវាងជនរងគ្រោះនិងជនដៃដល់ ដោយលើកទឹកចិត្តអោយភាគីទាំងពីរចូលរួមជជែកគ្នាក្នុងសហគមន៍ជាសាធារណៈ ដោយជនល្មើសសារភាពការពិត ហេតុអ្វីបានជាខ្លួនប្រព្រឹត្តបែបនោះ ហើយទទួលស្គាល់ថា ខ្លួនធ្វើនោះពិតជាខុស សុំការអនុគ្រោះ ធ្វើអោយជនរងគ្រោះដឹងការពិត យោគយល់ និងស្បើយការឈឺចាប់ផ្លូវចិត្ត ហើយអាចរួមរស់ក្នុងសង្គមជាមួយគ្នាទៅមុខទៀត ដោយគ្មានការសង្ស័យ ភ័យខ្លាច និងគ្មានការយកទោសពៃរ៍គ្នា។ គណៈកម្មការផ្សះផ្សា និងស្វែងរកការពិតនេះ ក៏មានតួនាទីចងក្រងរឿងរ៉ាវដែលជនរងគ្រោះ និងជនដៃដល់រៀបរាប់ ដើម្បីទុកធ្វើជាឯកសារមេរៀនដកបទពិសោធន៍ ទៅក្នុងវិស័យអប់រំដែរ។ លើសពីនេះ គណៈកម្មការនេះ ក៏មានតួនាទីជួយបញ្ចុះបញ្ចូលរដ្ឋាភិបាលអោយបង្កើតច្បាប់ល្អៗសំរាប់លើកស្ទួយការគោរពសិទ្ធិមនុស្សផងដែរ។
ជី វីតា៖ តើកម្ពុជាគួរមានគណៈកម្មការផ្សះផ្សា និងស្វែងរកការពិត បែបនេះទេ?
ក្រែក អិចជេសិន៖ នៅប្រទេសមួយចំនួន ឧទាហរណ៍ ប្រទេសសេរ៉ាឡេអូន (Sierra Leone) បានប្រើប្រាស់ទាំងយន្តការ Truth And Reconciliation Commission ឬគណៈកម្មការផ្សះផ្សា និងស្វែងរកការពិតនេះ និងតុលាការព្រហ្មទណ្ឌ ហើយឃើញមានប្រសិទ្ធភាពល្អរបស់គេ។ ដូច្នេះខ្ញុំគិតថា នេះជាលទ្ធភាពមួយដែលមេដឹកនាំកម្ពុជាគួរពិចារណាដែរ។
ជី វីតា៖ ដូច្នេះលោកគាំទ្រអោយមានមែនទេ?
ក្រែក អិចជេសិន៖ ប្រសិនបើរៀបចំអោយបានត្រឹមត្រូវ ខ្ញុំគាំទ្រ។ ប៉ុន្តែខ្ញុំគិតថា កម្ពុជាប្រហែលជាត្រូវការការជួយជ្រោមជ្រែងពីសហគមន៍អន្តរជាតិ ដូចករណីបង្កើតសាលាក្តីខ្មែរក្រហមដែរ ដើម្បីអោយមានប្រសិទ្ធភាព។
ជី វីតា៖ សូមអរគុណ៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។