ពលរដ្ឋថា មួយឆ្នាំក្រោយការបោះឆ្នោត ជីវភាពរបស់ពួកគេមិនបានប្រសើរនោះទេ
2019.08.01
ថ្ងៃទី២៩ ខែកក្កដា ជាខួបមួយឆ្នាំនៃការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសតំណាងរាស្ត្រដោយគ្មានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ដែលសហគមន៍អន្តរជាតិចាត់ទុកថា ការបោះឆ្នោតក្លែងក្លាយ។ ព្រឹត្តិការណ៍ ធ្វើឡើងដោយគ្មានយុត្តិធម៌និងសេរីនេះ បណ្ដាលអន្តរជាតិថ្កោលទោសកម្ពុជា ហើយអឺរ៉ុបនិងអាមេរិកកំពុងធ្វើច្បាប់និងវិធានការដើម្បីដាក់ទណ្ឌកម្មប្រឆាំងលើរបបលោក ហ៊ុន សែន ឱ្យងាកមករកលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យឡើងវិញ។
តើពលរដ្ឋនិងអ្នកវិភាគមានប្រតិកម្មយ៉ាងណាខ្លះដែរ មួយឆ្នាំក្រោយព្រឹត្តិការណ៍ថ្ងៃទី២៩ កក្កដាឆ្នាំ២០១៨មក?
ប្រជាពលរដ្ឋលើកឡើងថា ទោះបីជាការបោះឆ្នោតបានកន្លងផុតទៅអស់រយៈពេលមួយឆ្នាំក្តី រដ្ឋសភា និងរដ្ឋាភិបាលឯកបក្សដែលដឹកនាំផ្ដាច់មុខដោយគណបក្សប្រជាជន ពុំបានធ្វើឱ្យស្ថានភាពនយោបាយមានភាពល្អប្រសើរជាងមុននោះឡើយ។ ពូកគេថាស្ថានភាពលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ការគោរពសិទ្ធិមនុស្ស និងជីវភាពប្រជាពលរដ្ឋកាន់តែធ្លាក់ដុនដាប។
លោក វ៉ាន់ កុសល ជាអាជីវករម្នាក់ក្នុងក្រុងភ្នំពេញ កត់សម្គាល់ថា ក្រោយការបោះឆ្នោតក្នុងរយៈពេលមួយឆ្នាំកន្លងមកនេះ ទោះបីមានការរីកចំរើនខាងវិស័យហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធផ្លូវថ្នល់ មានអាគារខ្ពស់ក៏ពិតមែន តែជីវភាពរបស់ប្រជាពលរដ្ឋនៅតាមទីជនបទរឹតតែជួបការលំបាកយ៉ាប់យ៉ឺន។ ប្រជាពលរដ្ឋជាច្រើនលក់ដី លក់ផ្ទះសម្បែង ហើយមួយចំនួនទៀតជំពាក់បំណុលធនាគារដោយសារតែជីវភាពរបស់ពួកគាត់ខ្វះខាតពីមួយថ្ងៃទៅមួយថ្ងៃ។ លោកអំពាវនាវឱ្យថ្នាក់ដឹកនាំរដ្ឋាភិបាលជួយគិតគូធ្វើយ៉ាងណាឱ្យជីវភាពប្រជាពលរដ្ឋមានភាពល្អប្រសើរឡើង ដោះស្រាយការរំលោភដីធ្លីរបស់ពលរដ្ឋ ស្ដារលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ សិទ្ធិមនុស្ស និងធ្វើយ៉ាងណាឱ្យប្រជាពលរដ្ឋទុកចិត្តក្នុងការដឹកនាំរបស់ខ្លួន ពេលនោះប្រជាពលរដ្ឋនឹងបោះឆ្នោតឱ្យសាជាថ្មីទៀតនៅពេលក្រោយៗ។
បើនៅតាមជនបទវិញភាគច្រើន គាត់នៅតែមានជីវភាពខ្វះខាតដដែល។ ទីពីរ ការជំពាក់បំណុលទៅធនាគារ ក៏ដូចជាស្ថាប័នមីក្រូហិរញ្ញវត្ថុនានា គឺរឹតតែមានការវ័ណ្ឌកឡើង។ និយាយទៅប្រជាពលរដ្ឋរឹតតែមានការជំពាក់ឡើង។ មួយវិញទៀត ប្រជាពលរដ្ឋដែលមានដីធ្លីបន្តិចបន្តួចអីហ្នឹង ដូចជានៅស្រុកកំណើតខ្ញុំអ៊ីចឹង ខ្វះខាតអីចឹង គាត់លក់អស់ហើយ ដោយសារតែជំពាក់ធនាគារផង អត់មុខរបរផង។ ជាសំណូមពរផងដែរឱ្យប្រមុខថ្នាក់ដឹកនាំ គិតគូឱ្យបានច្រើនខ្លាំងថែមទៀត។ ដើម្បីឱ្យមានការគាំទ្រពីប្រជាពលរដ្ឋ អ៊ីចឹងប្រជាពលរដ្ឋគាត់នឹងបោះឆ្នោតជូនទៀតហើយ បើធ្វើឱ្យប្រជាពលរដ្ឋអាក់អន់ស្រពន់ចិត្ត ដូចជាមានបញ្ហាដីធ្លី បញ្ហារំលោភសិទ្ធិមនុស្ស បញ្ហាផ្សេងៗជាច្រើនទៀត។
ចំណែក លោក យឹម ស៊ីណា អាយុ៣៤ឆ្នាំ អ្នករត់រ៉ឺម៉កកង់បី (Tuktuk) ក្នុងក្រុងភ្នំពេញ បានប្រាប់អាស៊ីសេរីថា ចាប់ពីក្រោយបោះឆ្នោតរហូតមកដល់ពេលនេះ ជីវភាពរបស់លោកក៏មិនបានប្រសើរជាងមុនដែរ មានតែចុះដុនដាបជាងមុន ព្រោះរបរជាអ្នករត់រ៉ឺម៉កកង់បីរបស់លោក រកបានមួយថ្ងៃគឺសំរាប់តែរស់មួយថ្ងៃតែប៉ុណ្ណោះ។ លោកថាលោកមានការព្រួយបារម្ភពេលដែលកូនលោកឈឺព្រោះលោកពុំមានប្រាក់សម្រាប់បង់ថ្លៃពេទ្យ។ លោកបន្តទៀតថា អាជ្ញាធរពុំបានជួយខ្នះខ្នែងសម្រួលឱ្យប្រជាពលរដ្ឋមានជីវភាពប្រសើរនោះទេ ផ្ទុយទៅវិញមានតែគាបសង្កត់សិទ្ធិប្រជាពលរដ្ឋ និងតម្រូវការឱ្យបង់ប្រាក់គ្រប់បែបយ៉ាង នៅពេលប្រជាពលរដ្ឋទៅរកសេវាសង្គមផ្សេងៗ៖ «មិនមានអ្វីជាការប្រែប្រួល ហើយមិនមានអ្វីជាការជួយផ្ដល់ដល់ជីវភាពរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ ថាឱ្យប្រជាពលរដ្ឋហ្នឹង រកស៊ីកាន់កើនឡើង អត់មានទេ កាន់តែដាំក្បាលចុះ តាំងពីបោះឆ្នោតហើយមកហ្នឹង។ ខ្ញុំបារម្ភពេលដែលគ្រួសាររបស់ខ្ញុំមានជំងឺដង្កាត់អ្វីមួយ ទៅពឹងគ្រូពេទ្យដើម្បីជួយខ្ញុំឱ្យបានជាហ្នឹង។ គ្រូពេទ្យនៅស្រុកខ្មែរ បើយើងអត់លុយចាំតែថ្ងៃងាប់ទេ តែប៉ុណ្ណឹងឯង អត់មានអាជ្ញាធរណាដែលជួយទំនាក់បម្រុងប្រជាពលរដ្ឋ ឱ្យគាត់រកស៊ីមានជីវភាពធូរធារ អត់មានតែម្ដង មានតែបឺតពីប្រជាពលរដ្ឋវិញ។ នៅពេលដែលប្រជាពលរដ្ឋជួបបញ្ហាពិបាកអ្វីមួយហ្នឹង ទៅពឹងអាជ្ញាធរដែនដី គាត់បើសិនជាយើងអត់មានលុយ គាត់មិនអើពើនឹងយើងតែម្ដង លំបាកលំបិនណាក៏គាត់មិនដែលរវីរវល់ដែរ សំខាន់ខ្លួនទីពឹងខ្លួន មានន័យថា បើយើងមិនប្រឹង យើងត្រូវងាប់ សក់អ្នកណាក្បាលអ្នកហ្នឹង»។
របបលោក ហ៊ុន សែន បានរៀបចំព្រឹត្តិការណ៍បោះឆ្នោតថ្ងៃទី២៩ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១៨ ដែលអង្គការសង្គមស៊ីវិលចាត់ទុកថា ជាការបោះឆ្នោតក្លែងក្លាយ។ ព្រឹត្តិការណ៍នេះ គ្មានគណបក្សប្រឆាំងគឺគណបក្សសង្គ្រោះជាតិចូលរួមប្រកួតប្រជែងឡើយ។ អ្នករាយការណ៍ពិសេសរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ ទទួលបន្ទុកសិទ្ធិមនុស្សប្រចាំកម្ពុជា អ្នកស្រី រ៉ូណា ស្មីត (Rhona Smith) ថ្លែងថា បច្ចុប្បន្នកម្ពុជាជារដ្ឋឯកបក្ស និងបានស្នើសុំឱ្យរបបលោក ហ៊ុន សែន ស្ដារស្ថានភាពលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ និងសិទ្ធិមនុស្សឡើងវិញ។ អ្នកស្រី រ៉ូណា ស្មីត លើកឡើងថា លទ្ធផលនៃការបោះឆ្នោតកាលពីថ្ងៃទី២៩ ខែកក្កដា គឺជាការបោះឆ្នោតខ្វះភាពត្រឹមត្រូវ ដោយសារស្ថានភាពរំលោភសិទ្ធិមនុស្ស និងការបំផ្លាញប្រជាធិបតេយ្យយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ។ សេតវិមានប្រធានាធិបតីអាមេរិក ក៏បានចេញសេចក្ដីថ្លែងការណ៍មួយនៅថ្ងៃទី២៩ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១៨ ដោយសំដែងក្ដីសោកស្ដាយនិងខកចិត្តយ៉ាងខ្លាំងពីដំណើរការរៀបចំការបោះឆ្នោតនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា និងហៅការបោះឆ្នោតនោះថាគ្មានសេរីភាព គ្មានភាពត្រឹមត្រូវ និងមិនបានតំណាងឱ្យឆន្ទៈពិតប្រាកដរបស់ពលរដ្ឋកម្ពុជានោះឡើយ ហើយសហរដ្ឋអាមេរិកក៏បានគំរាមដាក់ទណ្ឌកម្មផ្សេងៗមកលើប្រទេសកម្ពុជាផងដែរ។ផ្ទុយពីការលើកឡើងរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ មន្ត្រីជំនាញ និងប្រទេសមហាអំណាចមួយចំនួន អ្នកនាំពាក្យរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាលោក ផៃ ស៊ីផាន បានប្រាប់អាស៊ីសេរីថា កម្រិតជីវភាពរស់នៅរបស់ប្រជាពលរដ្ឋមានលក្ខណៈល្អប្រសើរ ដោយសាររដ្ឋាភិបាលបានដើរចំផ្លូវត្រូវ មិនដូចជាការលើកឡើងរបស់មតិមួយចំនួននោះទេ។ លោកបន្តថា មានប្រជាពលរដ្ឋប្រមាណជាង៦០ភាគរយគាំទ្រនូវសកម្មភាពការងាររបស់រដ្ឋាភិបាល ហើយប្រជាពលរដ្ឋជាច្រើនមានរថយន្តផ្ទាល់ខ្លួនជិះ ហើយមួយចំនួនទៀតបានចេញទៅដើរលេងនៅក្រៅប្រទេសនៅពេលមានពិធីបុណ្យទាននិងការសម្រាកម្តងៗ។ លោកបន្ថែមទៀតថា ភាពក្រីក្ររបស់ប្រជាពលរដ្ឋមានការថយចុះក្រោម១០ភាគរយ ហើយកម្រិតអ្នកដែលមានជីវភាពមធ្យមមានការកើនឡើង៖ «យើងវាយតម្លៃទៅលើការចំណាយនៅពេលមានបុណ្យទានម្តងៗ ហើយយើងឃើញចំនួនការប្រើប្រាស់ មានដូចជារថយន្ត មានការប្រើប្រាស់ដទៃទៀត ដូចជាការធ្វើទេសចរណ៍ទៅខាងក្រៅក៏ច្រើន នេះហើយយើងវាយតំលៃថាល្អ យើងដើរចំផ្លូវត្រូវ។ មនុស្សច្រើនជាង៦០ភាគរយដែលគាំទ្រ ដែលវាយតម្លៃរាជរដ្ឋាភិបាលដើរចំទិសដៅល្អ ដែលគេពេញចិត្ត»។
មិនត្រឹមតែពលរដ្ឋធម្មតា ដែលរងផលប៉ពាល់ដោយសារតែព្រឹត្តិការណ៍ថ្ងៃទី២៩ កក្កដា ឆ្នាំ២០១៨ នោះទេ អ្នកស្រី មុន្នី ពេជ្ជ អាយុ ៣៦ឆ្នាំ ជាមន្ត្រីរាជការមួយរូបបានថ្លែងប្រាប់អាស៊ីសេរីថា អ្នកស្រីបានប្រើការងារជាមន្ត្រីរាជការអស់ជាច្រើនឆ្នាំមកហើយ តែប្រាក់ខែរបស់អ្នកស្រីមិនអាចគ្រប់គ្រាន់សម្រាប់ចិញ្ចឹមខ្លួននិងក្រុមគ្រួសារនោះទេ។ អ្នកស្រីក៏បានអំពាវនាវឱ្យមេដឹកនាំរបបក្រុងភ្នំពេញ ពិនិត្យមើលឡើងវិញនូវមន្ត្រីអសមត្ថភាពមួយចំនួន ដែលបានតំណែងតាមរយៈខ្សែស្រឡាយនិងក្រុមគ្រួសារ៖ «ប្រាក់ខែខ្ញុំចាយអត់គ្រប់។ អ្វីគ្រប់បែបយ៉ាងអីក៏ថ្លៃដែរ។ គ្រាន់តែយើងចំណាយព្រឹកឡើង ញាំកាហ្វេមួយកែវ ចាក់សាំងម៉ូតូ ឬក៏ញាំអាហារពេលព្រឹកមួយចានចុះ គ្រាន់ញាំកន្លែងកាច់ជ្រុង កន្លែងធ្វើការ ក៏មួយចាន៥ ទៅ៦ពាន់ហើយ អ៊ីចឹងក្នុងមួយថ្ងៃសម្រាប់ការចាយរបស់នាងខ្ញុំ ខ្ញុំចាយយ៉ាងសាមញ្ញបំផុត ជីវិតធម្មតា ខ្ញុំជិះម៉ូតូញាំអីចឹងក៏ខ្ញុំត្រូវចាយអស់ ៥ដុល្លារដែរ ឬស្មើ២ម៉ឺនរៀល ដែលវាពាក់កណ្ដាលបាត់ហើយ គ្រាន់តែលើយើងចំណាយក្នុងការញាំអីកំប៉ិកកំប៉ុក អីហ្នឹង គឺពាក់កណ្ដាលនៃប្រាក់ខែបាត់ហើយ។ អ្វីបើថា ឱ្យគ្រប់ជីវិតប្រចាំថ្ងៃម៉ង គឺអត់គ្រប់ទេ បើយើងមិនប្រឹងរកចំណូលបន្ថែម។ ខ្ញុំចង់បានប្រាក់ខែសមរម្យ ហើយរស់ស្រួលក្នុងសង្គម។ បញ្ហាខ្សែ បក្សពួកវានៅតែមានអ៊ីចឹង ដូចនេះគួរផ្ដល់ឱកាសនិងអតីតភាពការងារគេឱ្យមានឱកាសបានឡើងផង»។
ដោយឡែក យុវជន សុខ ពុទ្ធា អាយុ២១ឆ្នាំ និងជានិស្សិតឆ្នាំទី៤នៃសាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទភ្នំពេញ បានថ្លែងប្រាប់អាស៊ីសេរីថា ក្នុងរយៈពេលមួយឆ្នាំក្រោយការបោះឆ្នោត ប្អូនសង្កេតឃើញមានការរីកចំរើនក្នុងវិស័យមួយចំនួនដែរ ដូចជាវិស័យសំណង់ វិស័យហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធផ្លូវថ្នល់ និងការវិនិយោគបរទេសជាដើម ពិសេសការវិនិយោគមកពីប្រទេសចិន។ ទោះជាយ៉ាងនេះក្តី យុវជនរូបនេះបន្តថា ក្រុមជនជាតិចិនដែលមករកស៊ីនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា មិនសូវគោរពតាមច្បាប់របស់ប្រទេសកម្ពុជាទេ ពួកចិនទាំងនោះធ្វើអ្វីៗតាមតែអំពើចិត្ត បង្កភាពអនាធិបតេយ្យ។ យុវជនរូបនេះក៏បានលើកឡើងផងដែរ ពីបញ្ហាអសន្តិសុខ ចោរកម្ម និងគ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍ ដែលតែងតែកើតមានឡើងជាញឹកញាប់ ហើយអាជ្ញាធរ ហាក់ដូចជាគ្មានសមត្ថភាពក្នុងការបង្ក្រាបឱ្យបានទាន់ពេលវេលា។ យុវជន សុខ ពុទ្ធា ក៏បានស្នើឱ្យរាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ជួយពង្រឹងនិងរឹតបន្តឹងវិស័យសន្តិសុខសាធារណៈ ក៏ដូចជាផ្ដល់ការងារធ្វើឱ្យបានសមរម្យដល់និស្សិតដែលរៀនចប់ ជៀសវាងគិតតែលើកតម្កើងតែខ្សែស្រឡាយរបស់ខ្លួន៖ «ការវិនិយោគរបស់ជនជាតិបរទេសធ្វើឱ្យមានផលប៉ះពាល់ ដល់ប្រទេសខ្មែរយើង។ ឧទាហរណ៍ដូចជាយើងឃើញជនជាតិចិន នៅពេលដែលគាត់មកដល់ខ្មែរអ៊ីចឹង គាត់ហាក់បីដូចជាអត់សូវគោរពច្បាប់ប្រទេសជាតិយើង គាត់ធ្វើអីដូចអានាធិបតេយ្យពេក អាហ្នឹងហើយដែលខ្ញុំមើលឃើញថា វាជាផ្នែកអវិជ្ជមានមួយនៅក្រោយការបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០១៨ មានចោរកម្ម គ្រោះថ្នាក់ចរាចរអីហ្នឹងជាដើម គឺនៅតែមាន ពិសេសគឺនៅដដែល គឺរឿងជនជាតិចិនតែម្ដង។ ពេលខ្លះគាត់បើកបរ បើកបណ្ដើរគាត់ជក់បារីបណ្ដើរ បោះសំរាមពេញហ្នឹង ជិះបុកគេ គាត់ស៊ីផ្លេដាក់គេគ្មានសណ្ដាប់ធ្នាប់។ ខ្ញុំចង់សំណូមពរឱ្យរដ្ឋាភិបាល ជួយធ្វើយ៉ាងណាបើកឱកាសឱ្យនិស្សិត ដែលមានសមត្ថភាពគាត់បានចូលរួមការងារក្នុងសង្គម ឱ្យគាត់មានប្រាក់ខែសមរម្យក្នុងការប្រកបជីវភាពក៏ដូចជាជួយគ្រួសាររស់នៅប្រចាំថ្ងៃ»។
អ្នកវិភាគសង្គម លោក គឹម សុខ ប្រាប់អាស៊ីសេរីថា ទន្ទឹមនឹងនេះប្រជាពលរដ្ឋកំពុងរស់នៅក្នុងជីវភាពដោយវេទនាទាំងខាងផ្លូវចិត្តនិងមានការព្រួយបារម្ភខ្លាំង ព្រោះលោកហ៊ុន សែន កំពុងដឹកនាំប្រទេសងាកចេញពីរបបលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនិងការគោរពសិទ្ធិមនុស្ស ឆ្ពោះទៅរករបបផ្ដាច់ការ ផ្ដាច់ទំនាក់ទំនងពីបណ្ដាប្រទេសលោកខាងលិចនិងងាកទៅរកប្រទេសកុម្មុយនិស្តចិន៖ «ប្រជាពលរដ្ឋរស់ក្នុងស្ថានភាពជីវភាព ទាំងស្ថានភាពផ្លូវចិត្តព្រួយបារម្ភជាងមុនការបោះឆ្នោតទៅទៀត ពីព្រោះពួកគាត់ដឹងច្បាស់ អំពីរបៀបដឹកនាំនៃក្រុមលោក ហ៊ុន សែន កំពុងតែគំរាមកំហែងប្រទេសកម្ពុជាឱ្យចាកឆ្ងាយពីទំនាក់ទំនងដែលបានប្រយោជន៍ ពីសហគមន៍នៃប្រទេសលោកសេរី ដែលធ្វើឱ្យពួកគាត់ដឹងច្បាស់ថា ការបាត់បង់ការងារកំពុងតែប្រឈម ហើយជីវភាពរបស់ពួកគាត់ក៏កំពុងតែលំបាកលំបិន»។
សហគមន៍អន្តរជាតិ ពិសេសអាមេរិក នៅតែមានបំណងចង់កម្ពុជាវិលទៅរកលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យពេញលេញ។ ស្ថានទូតអាមេរិកកាលថ្ងៃទី២៩ ខែកក្កដា បានលើកឡើងថា រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាចាត់វិធានការជាក់ស្ដែងនានា ក្នុងការស្តារលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ រួមទាំងធ្វើការទម្លាក់បទចោទប្រកាន់ទាំងឡាយ ប្រឆាំងលោក កឹម សុខា និងអ្នកទោសនយោបាយដទៃទៀត ហើយបញ្ចប់ការអនុវត្តការចោទប្រកាន់ដោយគ្មានមូលដ្ឋាន និងក្រោមហេតុផលនយោបាយ ដើម្បីយាយីពលរដ្ឋរបស់ខ្លួន។ សេចក្ដីថ្លែងការណ៍នោះបន្តទៀតថា ប្រជាពលរដ្ឋទាំងអស់នៅកម្ពុជាគួរតែអាចប្រើសិទ្ធិរបស់គេក្នុងការសម្ដែងមតិ ដោយសេរី និងអាចធ្វើការប្រមូលផ្តុំគ្នាដោយសន្តិវិធី។ នៅពេលខាងមុខដ៏ខ្លីនេះ កម្ពុជាអាចនឹងប្រឈមនឹងទណ្ឌកម្មអន្តរជាតិ រួមមានអឺរ៉ុប និងសហរដ្ឋអាមេរិក។ ទណ្ឌកម្មទាំងនោះរួមមាន ការបាត់បង់សិទ្ធិទទួលបានការលើកលែងពន្ធពិសេស ដែលអាចជួយដល់សេដ្ឋកិច្ច និងការងារពលរដ្ឋខ្មែរ។ មន្ត្រីរបបលោក ហ៊ុន សែន ក៏នឹងត្រូវអាមេរិកបង្កកទ្រព្យសម្បត្តិ និងហាមមិនឱ្យជាន់ទឹកដីអាមេរិកដែរ៕