ភាពខុសគ្នានៃការប្រារព្ធបុណ្យវិសាខបូជានៅប្រទេសកាន់ពុទ្ធសាសនាមួយចំនួន
2015.05.06
វិសាខបូជា ឬពិសាខបូជា គឺជាពិធីបុណ្យដែលពុទ្ធសាសនិកចាត់ទុកថា មានសារសំខាន់បំផុតមួយក្នុងចំណោមបុណ្យដទៃទៀតនៃព្រះពុទ្ធសាសនា ពីព្រោះជាការគោរពរំឭកនឹកដល់គឺថ្ងៃប្រសូតត្រាស់ដឹង និងបរិនិព្វាននៃព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធសមណគោតម។
ព្រឹត្តិការណ៍ទាំងបីនេះ គឺកើតឡើងនៅចំថ្ងៃ១៥ កើតពេញបូណ៌មី ដែលមានព្រះចន្ទពេញវង់ ក្នុងខែពិសាខដូចគ្នា ខុសតែឆ្នាំប៉ុណ្ណោះ។
នៅកម្ពុជាពលរដ្ឋពុទ្ធបរិស័ទតែងរួបរួមសាមគ្គីគ្នាប្រារព្ធពិធីបុណ្យពុទ្ធសាសនាដ៏សំខាន់មួយនេះ ជារៀងរាល់ឆ្នាំមិនដែលខកខាន លើកលែងតែក្នុងសម័យប្រល័យពូជសាសន៍ខ្មែរក្រហម។
នាសម័យបុរាណ ទំនៀមបុណ្យវិសាខបូជានេះ ទោះជានៅស្រុកណាៗ ក៏រមែងធ្វើតែក្នុងវេលាយប់ដោយតម្រូវតាមពាក្យថា «បុណ្ណមី» ដែលមានន័យថា ខែពេញបូណ៌មី ឬរាត្រីដែលមានព្រះចន្ទពេញវង់។ ទំនៀមដ៏សំខាន់មួយទៀត គឺការបូជាគ្រឿងប្រទីបជ្វាលា មានចង្កៀងគោម និងទៀនជាដើម។
នៅកម្ពុជា ទំនៀមនេះ ពលរដ្ឋពុទ្ធបរិស័ទខ្មែរក៏នាំគ្នារក្សារហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ ដោយជួបជុំគ្នាប្រារព្ធធ្វើនៅតាមទីវត្តអារាមពុទ្ធសាសនា តាមទីសាធារណៈ និងតាមប្រាសាទបុរាណ មានប្រាសាទអង្គរជាដើម។ នាឱកាសនៃទិវា «បុណ្យវិសាខបូជា» ក្នុងឆ្នាំនេះ កន្លែងខ្លះមានបូជាទៀន គ្រឿងប្រទីបជ្វាលាចំនួន ២.៥៥៩ដើម ជាតំណាងដល់អាយុកាលព្រះពុទ្ធសាសនា ឬពុទ្ធសករាជ ដែលបានឈានចូលដល់ ២៥៥៩ឆ្នាំ ដោយបរិបូណ៌ គិតចាប់ពីក្រោយពេលព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធសមណគោតមទ្រង់រំលត់ខន្ធចូលកាន់ព្រះបរិនិព្វាន នាថ្ងៃ ១៥កើត ខែវិសាខ កាលពីជាង ២សហស្សវត្សមុននោះ។
ទន្ទឹមគ្នានេះ ក៏មានពិធីបំបួសបុរសស្ត្រី យុវជន-យុវនារី និងកុមារដែលស្ម័គ្រចិត្តបួសជាសាមណេរនិងសីលវតី ដើម្បីជាការឧទ្ទិសដល់ថ្ងៃវិសាខបូជាផង និងជាការតបស្នងសងគុណចំពោះមាតាបិតាជាព្រះរស់ដែលបានផ្ដល់កំណើត និងចិញ្ចឹមបីបាច់ថែរក្សារហូតធំដឹងក្តី ប្រកបដោយទឹកចិត្តមេត្តាករុណា និងក្តីស្រឡាញ់ដ៏ធំធេង។
ការអប់រំកាយវាចាចិត្តឱ្យស្ថិតនៅក្នុងសភាវៈជាអ្នកទ្រទ្រង់នូវសីល សមាធិ និងការចម្រើនភាវនាជាប្រចាំ ទោះបីជាក្នុងភាពជាគ្រហស្ថអ្នកគ្រប់គ្រងផ្ទះក្តី ជាបព្វជិតអ្នកបួសក្នុងពុទ្ធសាសនាក្តី គឺការបូជាដ៏ឧត្ដមចំពោះព្រះរតនត្រ័យ និងបានជាផលប្រយោជន៍ដល់បុគ្គលអ្នកប្រតិបត្តិ និងសង្គម។
ទីប្រឹក្សាក្រសួងធម្មការ និងសាសនា លោក វ៉ាយ វិបុល បញ្ជាក់អំពីសារសំខាន់ក្នុងការប្រារព្ធវិសាខបូជាប្រកបដោយលក្ខណៈត្រឹមត្រង់នៃការប្រតិបត្តិតាមពុទ្ធោវាទ ឬពាក្យប្រៀនប្រដៅនៃព្រះពុទ្ធគ្រប់ព្រះអង្គ រួមមានការបំពេញនូវបុញ្ញកិរិយាវត្ថុទាំង ១០ជាដើម៖ «ទី១ ទានមយៈ បុណ្យសម្រេចដោយការឱ្យទាន ទី២ សីលមយៈ បុណ្យសម្រេចដោយការរក្សាសីល ទី៣ ភាវនាមយៈ បុណ្យសម្រេចដោយការចម្រើនមេត្តាភាវនា ទី៤ អប្បច្ចាយនមយៈ បុណ្យសម្រេចដោយការគោរពកោតក្រែងដល់ត្រកូលរៀមច្បង ទី៥ វេយ្យាវេច្ចមយៈ បុណ្យសម្រេចដោយការខ្វល់ខ្វាយជួយខ្នះខ្នែងរៀបចំបុណ្យ ទី៦ ធម្មទេសនាមយៈ បុណ្យសម្រេចដោយការសំដែងធម្មទេសនា ទី៧ ធម្មសវនមយៈ បុណ្យសម្រេចដោយការស្ដាប់ធម៌ទេសនា ទី៨ បត្តិទានមយៈ បុណ្យសម្រេចដោយការចែកបុណ្យដល់គ្នា គឺការលើកដៃសំពះជូនបុណ្យគ្នា ទី៩ បត្តានុមោទនាមយៈ បុណ្យសម្រេចដោយការអនុមោទនាត្រេកអរចំពោះបុណ្យដែលអ្នកដទៃជូនដល់យើង ទី១០ ទិដ្ឋុជុកម្មៈ បុណ្យសម្រេចដោយការយល់ឱ្យច្បាស់ ដោយត្រឹមត្រូវតាមផ្លូវពុទ្ធសាសនា...»។
អាស្រ័យហេតុនេះហើយ ទើបនៅរៀងរាល់ពិធីបុណ្យវិសាខបូជាម្តងៗ ពលរដ្ឋពុទ្ធបរិស័ទដែលមានសទ្ធាជ្រះថ្លាក្នុងពុទ្ធសាសនា តែងរួបរួមគ្នាទាំងកម្លាំងកាយកម្លាំងចិត្ត បរិច្ចាគទ្រព្យធនធាន និងពេលវេលា ខ្នះខ្នែងឧបត្ថម្ភឱ្យកើតជាបុណ្យកងការកុសលឡើង រួមមានពិធីរាប់បាត្រ ចម្រើនព្រះបរិត្ត សមាទានសីល និងនិមន្តព្រះសង្ឃសំដែងធម្មទេសនាជាដើម។ លុះចប់ពិធីបុណ្យក៏ចែករំលែកនូវផលនៃអំពើល្អទាំងនេះដល់គ្នាទៅវិញទៅមក និងដល់សព្វសត្វទាំងឡាយទាំងពួងឱ្យបាននូវសេចក្ដីសុខដោយអំណាចនៃការផ្សាយនូវមេត្តាធម៌នេះ។ ម្យ៉ាងទៀត បរិស័ទក៏និយមដោះលែងសត្វ ជាពិសេសសត្វស្លាប និងសត្វអណ្ដើកជាដើម ក្នុងន័យជួយដោះទុក្ខសត្វឲ្យចាកផុតពីភ័យក្នុងជីវិត។
ត្រង់ប្រការនេះ ភិក្ខុព្រះមហាធម្មាលង្ការោ ចាន់ សុជន គង់នៅវត្ត «ប្រាសាទស្រះកណ្ដាលខ្ចាស់» ក្នុងស្រុកព្រះនេត្រព្រះ ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ មានថេរដីកាអំពីទំនៀមអ្នកស្រុកនៅប្រទេសសិរីលង្កា ក្នុងការផ្ដល់នូវអភ័យទានដល់សត្វមានជីវិតនាឱកាសបុណ្យវិសាខបូជា៖ «ក្នុងបណ្ដាទានផ្សេងៗ ដូចជាអមិសទាន ការចែកបាយចែកទឹកតាមដងវិថី គឺឃើញមានស្ទើរពេញផ្ទៃប្រទេស។ រីឯធម្មទានក៏មានព្រះសង្ឃលោកសំដែងធម្មទេសនាគ្រប់កន្លែង។ តែប្លែកចំណុចមួយ គឺអភ័យទាន គឺការលែងសត្វ។ នៅស្រុកយើង ឃើញលែងសត្វចាប សត្វតូចៗ ប៉ុន្តែនៅសិរីលង្កា គឺលែងសត្វគោ។ អ្នកណាដែលគេជ្រះថ្លាខ្លាំង គឺគេទិញគោលែង ហើយគោដែលគេលែងនៅថ្ងៃវិសាខបូជាហ្នឹង គឺមានចំណុចពិសេសមួយ ដែលលែងទៅហើយ អត់មាននរណាហ៊ានធ្វើបានបៀតបៀនអីទេ...»។
ទាក់ទងនឹងប្រវត្តិដើមកំណើតនៃពិធីបុណ្យវិសាខបូជានេះ សៀវភៅ «ព្រះរាជពិធីទ្វាទសមាស» ដែលជាការផ្សាយរបស់វិទ្យាស្ថានពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យក្នុងគ្រិស្តសករាជ ១៩៥១ សរសេរកត់ត្រាថា នៅប្រទេសសិរីលង្កា មានទំនៀមប្រារព្ធពិធីបុណ្យវិសាខបូជានៅតាមទីវត្តអារាមទូទាំងប្រទេសរយៈពេល ៣ថ្ងៃ គឺចាប់ពីថ្ងៃ ១៤កើត រហូតដល់ថ្ងៃ ១រោច ខែពិសាខ យ៉ាងអ៊ឹកធឹកណាស់។
ក្នុងឱកាសពិធីបុណ្យនេះ អ្នកស្រុកសិរីលង្កា នាំគ្នាបូជាគ្រឿងសក្ការៈផ្សេងៗ មានផ្កា និងទៀនប្រទីបជាដើម អុជបូជាភ្លឺព្រោងព្រាតគ្រប់វត្តអារាម និងតាមផ្ទះអ្នកស្រុកអ្នកភូមិ តាមទ្រព្យធនធាន។
ចំណែកនៅប្រទេសមន-ភូមាវិញ ក៏ធ្វើ ៣ថ្ងៃដូចនៅសិរីលង្កាដែរ ប៉ុន្តែខុសប្លែកគ្នាត្រង់អ្នកស្រុកភូមា គេទៅប្រជុំគ្នានៅឯវត្តនាពេលយប់ រង់ចាំរហូតដល់ពេលផ្កាយវិសាខនក្ខត្តឫក្ស ឬផ្កាយប្រចាំខែពិសាខ រះឡើង គេក៏វាយជួងវាយស្គរលាន់កងរំពង រួចទើបអុជទៀនបូជា។ រីឯទំនៀមប្រារព្ធបុណ្យវិសាខបូជា នាសម័យនេះវិញ ភាគច្រើនអ្នកស្រុកភូមា គេធ្វើនៅតាមចេតិយ ដោយមិនមានហែក្បួនឬបូជាផ្កាអ្វីទេ គឺគេផ្ដោតជាសំខាន់តែការបូជាប្រទីបមានទៀនជាដើមប៉ុណ្ណោះ។
សាស្ត្រាចារ្យពុទ្ធិកសកលវិទ្យាល័យព្រះសីហនុរាជ ក្រុងភ្នំពេញ លោក នួន ថោង ដែលធ្លាប់បានទៅបួសរៀននៅប្រទេសភូមា បញ្ជាក់អំពីដើមទងនៃទំនៀមនេះ៖ «...តាមពុទ្ធប្រវត្តិ គឺ តបុសៈ និង ថលិកៈ ដែលជាពាណិជ្ជបានថ្វាយទៀនដល់ព្រះមានព្រះភាគ ហើយបានជាឧបាសកដំបូង ហើយព្រះមានព្រះភាគទ្រង់ប្រទាននូវព្រះកេសា [សក់] យកមកតម្កល់ទុកក្នុងចេតិយ "ស្វីដាហ្គោន" ក្នុងទីក្រុង "រ៉ង់ហ្គោន"។ អាស្រ័យដោយជំនឿមុតមាំនេះហើយ នៅពេលខែវិសាខបូជា ទើបគេនាំគ្នាទៅបូជានៅតាមចេតិយទៅវិញ។ ដល់ម៉ោងគេត្រូវគោរពបូជាហ្នឹង គឺភាគច្រើនចាប់ពីម៉ោង៥ ម៉ោង ៦ [យប់] គឺគេប្រារព្ធហើយ ព្រោះគេដុតទៀនគេចង់ឱ្យមានពន្លឺភ្លើង»។
តាមពុទ្ធប្រវត្តិ ទីដែលព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធសមណគោតមទ្រង់ប្រសូត គឺនៅឧទ្យាន លុម្ពិនី ក្នុងនគរកបិលវត្ថុ ដែលសព្វថ្ងៃនេះជាទឹកដីប្រទេសនេប៉ាល់ ជាប់ព្រំប្រទល់ប្រទេសឥណ្ឌា។ អាស្រ័យហេតុនេះហើយ ទើបមានបរិស័ទខ្មែរ សិរីលង្កា ភូមា និងថៃ ជាដើម បានទៅកសាងវត្តអារាមពុទ្ធសាសនានៅទីនោះ និងតែងនាំគ្នាធ្វើធម្មយាត្រាទៅគោរពបូជានាទីបូជនីយដ្ឋាន សួនលុម្ពិនី ជារៀងរាល់ឆ្នាំ។
ប្រធានសមាគមសមណនិស្សិតកម្ពុជា និងជាព្រះគ្រូចៅអធិការវត្តទាំង ៨ នៅប្រទេសឥណ្ឌា និងនេប៉ាល់ ភិក្ខុទេវសត្ថា ពើយ មេត្តា មានថេរដីកាថា ពិធីបុណ្យវិសាខបូជា គឺជាបុណ្យផ្នែកព្រះពុទ្ធសាសនាតែមួយគត់ ដែលរដ្ឋាភិបាលប្រទេសនេប៉ាល់ តែងរៀបចំធ្វើជាផ្លូវការនៅឧទ្យាន «លុម្ពិនី» ជារៀងរាល់ឆ្នាំ ដែលមានមនុស្សចូលរួមរាប់ពាន់រាប់ម៉ឺននាក់៖ «...បុណ្យហ្នឹងតែមួយថ្ងៃទេ ហើយមកពីប្រទេសផ្សេងៗពីគ្នា។ ផ្នែកខាងរដ្ឋមន្ត្រី នាយករដ្ឋមន្ត្រី អាជ្ញាធរដែនដី មកច្រើនកុះករ ហើយចាប់ដង្ហែពីម៉ោង ៧កន្លះ ឬម៉ោង ៨ រហូតដល់ហ្នឹង បាននាំគ្នាប្រទក្សិណថ្វាយគ្រឿងសក្ការៈ ហើយដល់ម៉ោង ១០កន្លះបាននិមន្តព្រះសង្ឃឆាន់។ ចាប់ពីម៉ោង ២ [រសៀល] បានចាប់ផ្ដើមនិមន្តព្រះសង្ឃរៀបរាប់ពីទំនៀមទម្លាប់តាមប្រទេសនីមួយៗ នៅឯកម្ពុជា ប្រារព្ធពិសាខបូជាយ៉ាងម៉េច នៅថៃ យ៉ាងម៉េច គឺគេអនុញ្ញាតឱ្យប្រទេសនីមួយៗឡើងថ្លែងដោយសង្ខេបប្រហែល ៣នាទី ដូច្នេះពេលនោះឆ្លៀតឱកាសដូចជាសំដែងធម្មទេសនាអ៊ីចឹងដែរ។ បន្ទាប់មកទើបគណៈសង្ឃទាំងអស់នាំគ្នាសូត្រធម៌ ទាំងព្រះសង្ឃខ្មែរ ទាំងព្រះសង្ឃថៃ ព្រះសង្ឃនេប៉ាល់ សូត្រជារបៀបអន្តរជាតិ តាមភាសាដើម គឺភាសាមគធៈ»។
តាមវចនានុក្រមខ្មែរ សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត ភាសា «មគធៈ» នេះ មានជាប់ទាក់ទងនឹងភាសា «ប្រាក្រឹត» ដែលមានដើមកំណើតពីភាសាសំស្ក្រឹត និងភាសាបាលី ជាគ្រាមភាសារបស់អ្នកស្រុកដែនមគធៈ នៃនគររាជគ្រឹះក្នុងប្រទេសឥណ្ឌា និងអ្នកស្រុកនេប៉ាល់ នាសម័យពុទ្ធកាលរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ។
ក្រៅពីតំបន់ពុទ្ធគយាដែលជាទីត្រាស់ដឹង និងឧទ្យាន «លុម្ពិនី» ជាទីប្រសូតពុទ្ធបរិស័ទពីប្រទេសនានាលើសកលលោកតែងនាំគ្នាធ្វើធម្មយាត្រាទៅគោរពបូជា ទីដែលព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធសមណគោតមទ្រង់បរិនិព្វាន នាក្រុង «កុសិនារា» ក្នុងប្រទេសឥណ្ឌា ផងដែរ។
ចំណែកការប្រារព្ធវិសាខបូជាជាផ្លូវការក្នុងឆ្នាំនេះ រដ្ឋាភិបាលនេប៉ាល់ បានផ្អាកដោយសារមានគ្រោះធម្មជាតិរញ្ជួយផែនដីនៅក្នុងប្រទេស។ ប៉ុន្តែនៅតាមវត្តពុទ្ធសាសនាចំនួនជាង ៣០កន្លែងនៅតំបន់សួន «លុម្ពិនី» មានការប្រារព្ធបូជាវិសាខបូជាតាមប្រពៃណីនៃប្រទេសជាតិរៀងៗខ្លួន និងឧទ្ទិសបុណ្យកុសលមួយផ្នែកដល់ជនរងគ្រោះដោយសារការរញ្ជួយដីនេះ។
ទាក់ទងនឹងប្រវត្តិដើមនៃពិធីបុណ្យ «វិសាខបូជា» នេះ តាមសៀវភៅ «ព្រះរាជពិធីទ្វាទសមាស» ក្រោយព្រះពុទ្ធទ្រង់បរិនិព្វានកន្លងទៅជាច្រើនរយឆ្នាំ ទើបគេឃើញមានប្រារព្ធពិធីបុណ្យនេះ នៅប្រទេសឥណ្ឌា ដែលជាទឹកដីដើមកំណើតនៃព្រះពុទ្ធសាសនា។ ក្នុងពិធីនេះ គេធ្វើរាជរថជាច្រើនគ្រឿង រៀបជាក្បួនដង្ហែព្រះពុទ្ធរូបប្រកបដោយបុស្បុក និងមានអមទេវរូបផ្សេងៗ ដែលរចនាលម្អពីមាស ប្រាក់ និងកែវពណ៌ផ្សេងៗ។ វេលាយប់គេអុជប្រទីប គោមបូជាដេរដាស។ ប៉ុន្តែត្រង់ថា តើប្រទេសទាំងអស់មានខ្មែរជាដើម ចាប់ធ្វើបុណ្យវិសាខបូជាពីត្រឹមពេលណាឱ្យប្រាកដនោះ អ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវផ្នែកពុទ្ធសាសនាខ្លះ បញ្ជាក់ថា ពុំមានឯកសារណាមួយកត់ត្រាអំពីកាលបរិច្ឆេទ ឬថ្ងៃ ខែ ឆ្នាំ ឲ្យបានច្បាស់លាស់ឡើយ៕