Musulmanlardiki ayallarni hörmetlesh en'enisi
2011.03.10
Eslide ayallar yilda bir qétimla emes, belki her waqit we her küni qedirlinishke we gül-chéchekler teqdim qilinishqa layiqtur.
Inaqliq ayallarni hörmetleshtin bashlinidu
Ataqliq alim seyyid el maliki “Ayallarning heq-hoquqliri” namliq esiride mundaq dep yazghan:
-Insanlar jem'iyiti öz-ara inaqliq we ortaq söygü-muhebbet bilenla güllinip ronaq tapidu. Inaq bir jem'iyetni berpa qilish inaq a'ililerning meydan'gha kélishige mohtaj. Inaq a'ile qurush edep-exlaqliq er-ayallargha mohtaj. A'ilidiki inaqliq ayallarni hörmetleshtin bashlinidu. Inaqliq, ittipaqliq insaniyetning esli tebi'iti we ortaq arzusidur. A'ile kishilik hayatning hüli, ayalning a'ilidiki orni eng asasliq muhim orundur. Peyghember eleyhissalam bir hediside: “Ayallirini uridighanlar yaxshi kishiler emes” dep körsetken. Erlerning ayallarni bozek qilishi, urushi, xorlishi emeliyette özlirini urghini, özlirini xorlighini, shundaqla balilarni, pütün insaniyetni bozek qilghini, urghini we xorlighini bilen barawerdur. Chünki ayallar pütün insaniyetning aniliri we erlerning bir qismidur.
Ayallarni hörmetlesh güzel exlaq
Ataqliq alim seyyid el maliki mezkur esiride yene mundaq dep yazghan:
-Peyghember eleyhissalam ayallarni hörmetleshni bir ademning yaxshi yaki yaman ikenlikining ölchimi süpitide bayan qilip “Silerning yaxshiliringlar ayaligha yaxshi mu'amile qilidighanlardur. Men ichinglardiki ayaligha eng yaxshi mu'amile qilidighan ademmen” dep körsetken. Insanning diyaniti we exlaqi uning a'ilisidikilirige qandaq mu'amile qilishi bilen ölchinidu. Biraw ibadetlerni ada qilishqa qanchilik köngül bölidighan kishi bolup ketsun, u ayaligha, balilirigha qattiq mu'amile qilidiken, ularning ehwalidin xewer almaydiken, mundaq kishining dini naqis bolghan bolidu. Chünki, güzel exlaqmu eng étibarliq ibadet türi bolup, shu ademning teqwaliqigha biwasite tesir körsitidu. Ibadetlerni orunlashta aktip bolup, exlaqiy mesililerge sel qaraydighan yaki a'ilisige qopalliq qilidighan adem jimi ibadetlerning meqsiti bolghan exlaqiy ibadetlerni orundimighan bolidu. Shunga er kishi ayaligha yaxshi mu'amile qilishi, uninggha azar bermesliki, öy ishlirida uninggha hemkarlishishi muhimdur. Peyghember eleyhissalam ayallargha eng méhir-shepqetlik zat idi. Ayallirigha bekmu köyünetti, ularning öy ishlirigha yardemlishetti, derdlirini köngül qoyup tingshaytti. Pikirlirini anglaytti, hetta omumiy musulmanlarning ishlirigha munasiwetlik chong ishlardimu ayalliri bilen kéngishetti, pikirlirini alatti.
Qalaqliq dewride xanim-qizlirimizgha qilin'ghan haqaretler
Ataqliq alim seyyid el maliki mezkur esiride yene mundaq dep yazghan:
-Musulmanlar altun dewrlirini arqida qoyup chékinishke bashlighandin kéyin, ularda terkidunyaliq, chektin ashqan shükürwazliq, ilim pen'ge yürüsh qilishtinmu öz arisidiki kéreksiz talash tartishlarni ewzel körüsh qatarliq illetler qanat yayghan. Shunga bizdiki bezi qalaq mollilar islam dinining tereqqiyperwer, medeniyetlik, pakiz we ilim meripetlik bolushqa chaqiridighan, hetta musulmanlar üchün her sahe ilimlirini oqup öginishni eng aldinqi perzlerdin qilip békitken ilghar bir din ikenlikini bilmigenliktin, herxil petiwalarni oydurup chiqirip, bu dinni hayatliqtin uzaqlashturup keldi. Millitimizning aniliri bolghan ayallarni meschitlerdin we bashqimu ijabiy ammiwi pa'aliyetlerdin, diniy sorunlardin cheklep keldi. Hetta awamning étiqadida“Qizlar köp oqusa teleysiz bolup qalidu” deydighan qalaq chüshenche shekillen'gen. Halbuki, islam peyghembiri muhemmed eleyhissalam “Ilim öginish er bolsun, ayal bolsun herqandaq musulman kishige perzdur” dep keskin éytqan we qiz-ayallarning talantini we eqil qabiliyitini hergiz kichik sanimighan. Musulmanlarda yene qizlarni öz ixtiyari we raziliqi bolmastin, ular yaqturmaydighan birige yatliq qilish xataliqi bolup, diniy telimatning we ilim-meripetning rohidin yiraq nurghun kishiler qizlarning özliri yaqturghan'gha yatliq bolush erkinlikini boghup kelmekte. Mundaq qilish musulmanchiliq qa'idisige xilap bolghandin bashqa qizlarning tebi'iy heqqini depsende qilghanliqtur. Chünki peyghembirimiz bir hediste:“Chokan özining toy ishida erkindur. Qizning rayini sorash lazim. Uning raziliq bildürgini jim turghanliqidur” dégen.