Uyghur élide “Térrorluqqa qarshi heriket”lerning salmiqi néme üchün barghanséri artip baridu?

Xelq'arada térrorluqqa qarshi dolqun peseymekte. Lékin Uyghur élide “Térrorluqqa qarshi heriket”ler barghanséri köpeymekte.
Ixtiyariy muxbirimiz ekrem
2012.08.30
urumchi-basturush-5-iyul-305.jpg Ürümchi naraziliq namayishini basturush üchün ürümchige kirgen qoralliq eskerler. 2011-Yili iyul.
RFA

Amérika bashliq gherb dunyasi xitayni bügün Uyghur élide térrorgha qarshi turush bahaniside Uyghurlarni basturushni kücheytiwatqanliqi bilen eyiblimekte. Xitayning 18-qurultay harpisida xitay zéminida yolgha qoyuwatqan muqimliqni saqlash herikitide térrorluqqa qarshi mezmun bolmisimu, 18-qurultay hem yawro-asiya yermenkisidin ilgiri Uyghur élide yolgha qoyuwatqan muqimliq tedbirliri da'iriside “Térrorluqqa qarshi turush” asasi mezmun qilinmaqta.

Xelq tori qatarliq xitayche qanallarning birqanche kündin buyanqi xewerlirige qarighanda, 22-awghust küni Uyghur ilining qorghas chégra éghizida radi'atsiyilik we bi'ologiyilik tehditlerge qarshi birleshme manéwir élip bérilghan. Manéwirgha chégradin kirish-chiqishni tekshürüsh tarmiqi, chégra mudapi'e ponkiti, tamozhna, saqchi, muhit qoghdash idarisi, ijtima'iy bashqurush orgini we sehiye tarmaqliri xadimliri qatarliqlar qatnashqan.

Xewerde bayan qilinishiche, “Tuyuqsiz yür bergen weqelerni bir terep qilish” namida bashlan'ghan bu manéwir ikki tarmaqqa bölünüp élip bérilghan. Birinchi mezmuni “Tuyuqsiz yüz bergen radi'atsiyilik tehditlerni bir terep qilish” bolghan. Ikkinchi mezmuni bolsa “Tuyuqsiz yüz bergen bi'ologiyilik tehditlerni bir terep qilish” bolghan. Yeni, bu qétimqi manéwir térrorchilarning radi'atsiyilik we bi'ologiyilik hujumliridin saqlinishni asasi meqset qilghan.

Shinxu'a agéntliqining xewirige qarighanda, 8-ayning 20-küni xitayda “Tunji nöwetlik memliketlik jama'et xewpsizlik chégra mudapi'e qisimlirining chégrada térrorgha qarshi turup muqimliqni saqlash birleshme hemkarliq yighini” deydighan bir yighin chaqirilghan. Bu yighin'gha Uyghur ili, tibet, yünnen, gu'angshi, gu'angdung, gensu, shenshi qatarliq yette ölke, aptonom rayonning chégra mudapi'e bash etriti qatnashqan. Bu yette rayon térrorgha qarshi hemkarliq ehdinamiliri tüzüshüp, birlikte jengge qatnishidighan ittipaqdashlargha aylan'ghan. Uyghur ili bu yette ittipaqdash rayonning jeng meydani bolghan. Melumki, téxi yéqindila “Tuyuqsiz yür bergen weqelerni bir terep qilish charisi” Uyghur élide yolgha qoyulghan bolup, bu heriketlerning nishani Uyghurlar bolmaqta.

Yighinda shinjang jama'et xewpsizlik chégra mudapi'e bash etritining mu'awin bashliqi lo yenping Uyghur ilining nöwettiki weziyiti heqqide toxtilip “Weziyet omumiy jehettin yaxshi, emma chégra ichi-sirtidiki herxil murekkep amillarning tesiri tüpeyli, muqimliqning asasi yenila ajiz, muqimliqning shekilliri nazuk hem murekkep, chégrada térrorgha qarshi turup muqimliqni saqlash ishi ezeldin bolup baqmighan bésim we riqabetke duch kelmekte” dégen.

Tengritagh tori xitayche qanilining munasiwetlik xewiride bayan qilinishiche, yette ölke, aptonom rayonning térrorgha qarshi hemkarliq ehdinamilirini tüzüp, Uyghur ilining muqimliqigha ortaq hesse qoshidighan bu apparati xitayda tunji qétim barliqqa kelgen yéngi shey'i bolup, Uyghur diyarining muqimliqi we uzun muddetlik eminlikini qoghdashta kem bolsa bolmaydighan amil iken.

Xitay hökümiti néme üchün Uyghur diyaridiki térrorgha qarshi heriketlerning kölimini barghanséri kéngeytidu? néme üchün pütün xitay teweside yalghuz ishghal astidiki Uyghur diyarila térrorgha qarshi bazigha aylinidu? Uyghur térrorchiliri xitayni shu qeder parakende qilghudek qudretke igimu? Uyghur térrorchiliri radi'atsiyilik we bi'ologiyilik hujumlarni emelge ashurghudek sewiyige yettimu? biz bu so'allirimizgha jawab tépish üchün, bezi Uyghur ziyaliylirini ziyaret qilduq.

Awstraliyide yashawatqan Uyghur mötiwerliridin hüsen hesen ependi, Uyghurlarning musteqilliq heriketlirining xitayning Uyghurlarni pütünley assimilyatsiye qilip yoqitishtin ibaret shérin chüshlirini buzuwatqanliqini tekitlidi. Uyghur ziyaliysi rahile xanim Uyghur diyarida yüz bériwatqan qarshiliq heriketlirige xitay hökümitining sewebkar ikenlikini, öz wetinining musteqilliqi yolida küresh qiliwatqan Uyghurlarni térrorchi atashning pütünley xataliqini éytti. Rahile xanim yene, xitay hökümiti térrorchi atawatqan Uyghurlarning emeliyette Uyghur millitining qehrimanliri ikenlikini ilgiri sürdi.

D u q teshwiqat-neshriyat komitétining mudiri perhat muhemmidi ependi térrorgha qarshi heriketlerning Uyghur wetinide barghanséri küchiyip bérishidiki sewebni “Xitaylarning bu zéminni dawamliq idare qilip kételeydighanliqigha bolghan ishenchining berbat bolghanliqidin” dep qaraydighanliqini bildürdi. Hüsen hesen ependi sözide yene, xelq'ara jem'iyetning Uyghur musteqilliq kürishige yéqindin köngül bölüwatqanliqini, buning xitay da'irilirini barghanséri bi'aram qilip, térrorgha qarshi turush bahaniside Uyghurlarni basturushni kücheytiwatqanliqini otturigha qoydi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.