Uyghurlar xitay köchmenliri we xitay kommunist hakimiyiti bilen küresh qilmaqta

Kanada waterlo uniwérsitétining proféssori ashok kapur maqale yézip, xitay da'irilirining Uyghur rayonigha jiddiy türde xitay köchmenlirini yötkewatqanliqini we Uyghurlarni yeklewatqanliqini otturigha qoydi.
Ixtiyariy muxbirimiz kamil tursun
2011.08.24

Ashok kapurning “Thé rékort” gézitide élan qilin'ghan “Uyghur rayonida milletler otturisidiki toqunush jiddiyleshmekte” serlewhilik bu maqaliside, tibet we ottura asiya bilen qoshna bolghan Uyghur rayonida, Uyghurlar bilen xitay köchmenliri we xitay kommunist hakimiyiti otturisida küreshning keskin dawamlishiwatqanliqini eskertip:
Uyghurlarning nopusi 50% lik halgha chüshti.Xitay köchmenlirining nopus jehette üstünlükni igilishi we béyjingning bu rayon'gha hedep köchmen köchürüshi yerlik Uyghurlarning nepritini qozghimaqta. 2009-Yili iyul éyidiki Uyghurlarning naraziliq herikitide 200 etrapida kishi ölgenidi. 2011-Yilidiki isyandimu ölüm-yitim weqeliri yüz berdi, dep yazidu.

Proféssor ashok kapur maqaliside, xitay da'irilirining Uyghur rayonini tereqqiy qildurush istratégiyisining mezkur rayon'gha köchmen köchürüsh bilen birge ottura asiyagha kéngiyishni ishqa ashurush ikenlikini tilgha élip:
Béyjing jenubiy asiya bilen ottura asiyani soda we mal ishlepchiqarghuchi zawut-fabrikilar arqiliq, öz-ara bir-birige baghlash üchün,Uyghur rayonining iqtisadini tereqqiy qildurush pilanini yolgha qoymaqta. Xitay da'iriliri iqtisadiy tereqqiyatning puqralarning siyaset jehette özgirish élip bérish we démokratiye teleplirining bélige tépeleydighanliqigha ishinidu, dep yazidu.

U maqaliside, Uyghur rayonidiki iqtisadiy tereqqiyattin xitaylarningla menpe'etlinip,Uyghurlarning chetke qéqilghanliqini eskertip:
Emma, Uyghur rayonida ehwal bashqiche. Uyghurlar siyasiy we medeniyet jehette özliridin roshen perq qilidighan xitay köchmenlirini mezkur rayondiki iqtisadiy tereqqiyatlardin eng köp behrimen boluwatidu dep qaraydu. Uyghurlarning beziliri xitaydin ayrilip, musteqil bolushni telep qilmaqta. Béyjing bolsa, iqtisadiy tereqqiyat Uyghurlardiki siyasiy telepler bilen ulardiki milletchilikni boshashturidu, dégen nezeriyige ishenmekte, dep yazidu.

Kanada waterlo uniwérsitétining proféssori ashok kapur maqaliside, Uyghur rayoni bilen tibette xitay hakimiyitige qarshi heriketlerning küchiyishi bilen béyjingning téximu qiyin ehwalda qalghanliqini bayan qilip:
Béyjing nöwette ikki xil xaraktérdiki Uyghur herikitige duch kelmekte. Buning birinchisi Uyghur rayonida kishilik hoquq we démokratiyini berpa qilishni telipidur. Buni dunya Uyghur qurultiyi qollaydu. Bu xuddi dalay lamaning tibette tinch shekilde özgirish élip bérish teshebbusigha oxshap qalidu. Yene biri bolsa, islamiy idé'ologiyini chiqish qilghan zorluq wasitiliri bilen Uyghur rayonida özgirish élip bérishtur. Bu ikki xil yol béyjingning béshini oxshashla aghritmaqta, dep yazidu.

Proféssor ashok kapur maqaliside, xitay da'iriliri teripidin hedep bazargha séliniwatqan “Sherqiy türkistan islamiy herikiti” ning unchiwala emeliy küchi yoqluqini étirap qilghan bolsimu, lékin Uyghur rayoni we chet'ellerde yüz bergen, xitay hökümitige qarshi zorawanliq heriketlirining köplirini ismi bar, emma jismi yoq bu teshkilatqa baghlashqa urunidu.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.