Almuta we moskwadiki Uyghurlar noruz arqiliq Uyghur milliy medeniyitini namayan qildi

Ixtiyariy muxbirimiz oyghan
2019.03.25
almutada-2019-noruz.jpg Almuta shehiridiki qazaqistan xelq birleshmisining “Dostluq öyi” binasida ötküzülgen noruz pa'aliyitidin körünüsh. 2019-Yili 23-mart, qazaqistan.
RFA/Oyghan

Noruzning uzun tarixtin buyan türkiy we paris tilliq xelqler teripidin ötküzülüp kéliniwatqan ammiwi bayram ikenliki melum. Bu shundaqla Uyghur éli, ottura asiya, türkiye we dunyaning bashqimu elliride yashawatqan milyonlighan Uyghurlarningmu her xil shekillerde qutluqlawatqan chong bayramlirining biridur. Uningda Uyghurlar bashqa qérindash milletler bilen birlikte öz tilini, örp-adetlirini, medeniyitini, sen'itini namayan qilish mumkinchilikige ige bolmaqta. Yeni, noruz bayrimini qutluqlash Uyghurlarning milliy kimlikini saqlashning we öz jem'iyetlirini rawajlandurushning muhim bir pursiti ikenliki ilgiri sürülmekte.

Bu yil qazaqistan Uyghurlirimu 21-marttin étibaren memliketning Uyghurlar topliship olturaqlashqan rayonlirida noruz bayrimi ötküzdi. Shularning biri 23-martta almuta shehiridiki qazaqistan xelq birleshmisining “Dostluq öyi” binasida bolup ötti. Uninggha sheher we almuta wilayitining her qaysi nahiyeliridin kelgenler, shundaqla bashqa millet medeniyet merkezliri, Uyghur teshkilatliri wekilliri, ziyaliylar, yashlar bolup 200 din oshuq adem qatnashti. Igilishimizche, qazaqistan xelq birleshmisining qollap-quwwetlishi, qazaqistan Uyghurlirining jumhuriyetlik milliy medeniyet merkizining uyushturushi bilen bu pa'aliyet merkezning sheherlik shöbisi teripidin teshkillen'gen “Etken chay” féstiwali bilen birleshtürülgen.

Noruz bayrimining échilish murasimida sözge chiqqan qazaqistan parlaménti aliy kéngishining ezasi, qazaqistan Uyghurlirining jumhuriyetlik milliy medeniyet merkizining re'isi shahimerdan nurumof barliq méhmanlarni noruz bayrimi bilen tebriklep, noruz bayrimining hazirqi peytte, yeni Uyghur xelqining béshigha hem külpetler, hem yaxshiliqlar kéliwatqan bir waqitta ötüwatqanliqini tekitlidi. U yene bu bayramning qazaqistan tarixida siyasiy özgirishler yüz bériwatqan bir peytke toghra kelgenlikinimu bildürdi.

Radiyomiz ziyaritini qobul qilghan almutada neshr qilinidighan “Éhsan” zhurnalining tehrirat ezasi yarmuhemmet danaxunof mundaq dédi: “Bügünki künde Uyghurlar özliri yashawatqan döletlerdiki shara'itlardin paydilinip, Uyghurlarning medeniyitini, Uyghur weziyitini tonushturush üchün pa'aliyetler ötküzüwatidu. Bu yerdimu shundaq pa'aliyetler ötüwatidu. Qazaqistanda 500 minggha yéqin Uyghur yashaydu. Bu yerdimu Uyghurlargha köp imkaniyetler yaritilghan. Tiyatir, medeniyet merkezliri, Uyghur mektepliri bar. Her qandaq pa'aliyetlerge qazaqistan jumhuriyiti yol qoyidu.”

U hazirqi künde Uyghur xelqining éghir bir paji'ege duch kelgenlikini tekitlep, yene mundaq dédi: “Epsus, hazir wetende Uyghurlarning mundaq en'eniwi toylirini toylashqa, öz tilini, medeniyitini saqlashqa shara'it yoq. Eksiche, til, medeniyet tereptin assimilyatsiyege uchrawatidu. Xitay hökümiti Uyghur we bashqa milletlerni xitaylashturush siyasitini yürgüzüwatidu. Qazaqistandiki Uyghurlar imkaniyetlerdin paydilinip, Uyghurluqimizni saqlap qélip, rawajlandurushqa özining bar küchini sélish kérek, dep oylaymen.”

Mezkur noruz pa'aliyitige qatnashqan bashqa millet wekilliri Uyghurlarning milliy ta'amliridin éghiz tégip, sen'itidin huzurlan'ghan. Almuta sheherlik qazaqistan xelq birleshmisining re'isining orunbasari qazbék mansurof ziyaritimizni qobul qilip, mundaq dédi: “Elwette, men chong xushalliq bilen bu pa'aliyetke keldim. Bu yerde Uyghurlar noruz bayrimini toylawatidu. Ademler bu chong binagha bir-birini tebriklesh, tilek éytish hem bir elde yashawatqanliqi üchün bir-birige rehmet éytish üchün yighildi. Chünki biz hemmimiz bille yashawatimiz, ishlewatimiz hem milletler ara dostluqni mustehkemleshke töhpilirimizni qoshuwatimiz. Men Uyghurlargha özlirining tilini, medeniyitini saqlashta chong utuqlar tileymen.”

Ziyaritimizni qobul qilghan jumhuriyetlik Uyghur medeniyet merkizining almuta sheherlik shöbisining re'isi, tébbiy penlirining kandidat doktori ebeydulla japparof “Etken chay” féstiwalining asasiy meqsitige toxtilip, mundaq dédi: “Etken chayning xisliti, paydisi, Uyghurlarning etken chayni néme üchün ichidighanliqini bashqa xelqlerge tonushturush. Uninggha néme üchün süt, tuz qoshidu, ten'ge néme paydisi bar, shuni féstiwalda körsettuq. Emdi u yaqta boluwatqan ehwalni biz anglawatimiz. Mushuningdin bir az waqit burun qur'an oqutup, matem tutush toghriliq paranglar boldi. Biz her qandaq toylarni toxtitimiz dep, noruzghiche matem tuttuq. Emdi noruz dégen qedimiy bayram. Uninggha héch qandaq tosalghu bolmaydu, dep oylaymen”.

Murasim dawamida Uyghur milliy ansambilliri hemde mektep oqughuchiliri teripidin teyyarlan'ghan chong konsértliq programma körsitildi. Uningda yene ressamlarning eserliri, shundaqla qol-hüner we sen'et buyumliri körgezme qilindi.

Igilinishiche, noruz bayrimi shundaqla ottura asiyaning Uyghurlar yashawatqan qirghizistan, özbékistan jumhuriyetliri bilen bir qatarda rusiye fédératsiyesidimu bolup ötken.

Moskwadiki Uyghurlarning milliy-medeniyet birleshmisining mes'uli sherif exmetofning éytishiche, 24-martta moskwa shehirining milletler öyide noruz bayrimigha béghishlan'ghan chong murasim bolup ötken. Sherif exmetof mundaq dédi: “U yerge 19 milletning jem'iyetlik birleshmiliri wekilliri qatnashti. Adem nahayiti köp boldi. Milliy ta'amlarni, kiyim-kéchek, saz eswablirini körsettuq. Sa'et 2de konsért bashlandi. Konsértqa almutadin kelgen yette yash bala Uyghur kiyimliride ussul oynidi. Uninggha Uyghurlar xéli qatnashti. Eng yaxshi barangliq Uyghurlarning boldi. Tamaqlirimizning ülgisini hemmisi kördi. Ular tamaqlarning türliri köp iken dédi. Hemme nerse hökümetning rehberlikide ötti.”

Sherif exmetofning déyishiche, rusiyediki Uyghurlarning milliy dewagha bolghan köz qarishi töwen bolup, undaq ishlargha qiziqquchilar nahayiti az iken. Shundaqtimu bu jehette her xil pa'aliyetlerni ötküzüshke, tor betliride teshwiqat qilishqa hökümet tosqunluq qilmaydiken.

Melumatlargha qarighanda, rusiyede hazir Uyghurlarning sani köp bolmay, peqet moskwa shehiri hem uning etrapida 400-500 etrapida Uyghur yashaydiken.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.