Qazaqistanda térrorchiliqqa we diniy esebiylikke qarshi küresh mesililiri muhakime qilindi

Melumki, buningdin üch yil ilgiri qazaqistan rehberliki, shundaqla memliketning qanun qoghdash organliri hemde mutexessisler qazaqistanda térrorchiliq we diniy esebiylikning yoqluqini jakarlighan idi. Lékin köp waqit ötmeyla memliket prézidénti nursultan nazarbayéf hoquq qoghdash organlirining rehberliri bilen mejlis ötküzüp, térrorchiliqqa we diniy esebiylikke qarshi turushning dölet programmisini teyyarlashni tewsiye qildi. Aridin üch yil ötken bolsimu, bu mesilining hazirghiche jiddiy mesile süpitide muhakime qiliniwatqanliqi ashkara bolmaqta.

22-Séntebirde qazaqistan paytexti astana shehirining aliy kéngesh öyide “Hazirqi waqitta térrorluq we diniy esebiylikni agahlandurush we uning aldini élishning qanuniy we resmiy testiqlan'ghan chariliri” témisida yumilaq üstel ilmiy muhakime yighini bolup ötti. Uninggha memliket sénati we parlaméntining aliy kéngesh ezaliri, dölet organliri rehberliri, hökümetke tewe bolmighan teshkilatlar wekilliri, jem'iyet erbabliri we diniy erbablar, siyasetshunas we analizchilar qatnashti.
“Xabar”agéntliqining melumatlirigha qarighanda, yighinda sözligüchilerning barliqi dégüdek pütkül jem'iyet birleshken teqdirde térrorchiliq we diniy esebiylikke qarshi turushning mumkinlikini ilgiri sürgen. “Kazaxstanskaya prawda” gézitide élan qilin'ghan “Qanun ishenchi we küchi bilen” namliq maqalide éytilishiche, mezkur yumilaq üstel térrorchiliq we diniy esebiylikke qarshi turush mesililiri boyiche qanun'gha tüzütüshler kirgüzüsh yönilishide élip bériliwatqan ishning dawami bolmaqta. Igilishimizche, aliy kéngesh re'isi nurlan nighmatullin térrorchiliqning bügünki kündiki mahiyitini chüshendürüp, mundaq dégen: “Memlikettiki we dunyadiki weqeler yene bir qétim shuni körsettiki, térrorchiliqning milliti, dini, chégrasi bolmaydu, u pütkül alem üchün omumiy xewptur. Memliket rehbiri nursultan nazarbayéf égiz munberlerdin bir nechche qétim xelq'ara térrorchiliq xewpining ösüwatqanliqini agahlandurghan we uning bilen qet'iy hem peydin-pey körishishke chaqirghan idi”.

Yighinda söz qilghan memliketning bash teptish orunbasari andréy krawchénkoning éytishiche, qazaqistandiki chong obyéktlarning 74 pirsenti térrorchilarning hujumlirigha taqabil turalmaydu.

U puqralargha qoral sétish dukanliri we bezi obyéktlarning jawabkarliqi boyiche asasiy qanun'gha tüzitish kirgüzüsh mesiliside jiddiy talash-tartish tughulghanliqini, mushu yili jinayetchilerning shundaq dukanlargha bésip kirip, qorallinip, bir nechche tinch ahalini qurban qilghanliqini tekitligen. Tekshürüshler netijiside qoral satidighan dukanlarning 50 pirsentide kemchilikler bayqalghan.

Emdi dölet bixeterlik komitéti re'isining orunbasari nurghali bilispékof 2011-yildin buyan memliket boyiche 64 térrorluq heriketning aldi élin'ghanliqini, afghanistan, süriye we iraqta urushuwatqan 45 qazaqistanliqning qayturulghanliqini, 35 kishining öz meyli bilen yénip kelgenlikini, 33 ademning térrorluq heriketke qatnashqanliqi üchün jawabkarliqqa tartilghanliqini ilgiri sürdi.

Qazaqistanda térrorchiliqqa qarshi küresh qilish chariliridin qandaq netijilerni kütüsh mumkin? térrorchiliqning heqiqiy belgiliri barmu?

Siyasetshunaslar rasul jumali we ghalim agélé'u'of bu heqte öz qarashlirini otturigha qoydi.
Ziyaritimizni qobul qilghan siyasetshunas rasul jumali qazaqistan da'irilirining bu yönilishte köpligen ishlarni qilip, éniq bir chariler körüwatqanliqini, kéyinki waqitlarda jama'etchilik pikri bilenmu hésablishiwatqanliqini qollisimu, buning barliqidin könglining dégendek su ichmeywatqanliqini tekitlidi.

U 2010-we 2011-yilliri memlikette yüz bergen bir qatar térrorluq heriketlerdin kéyin, hakimiyetning bu mesile bilen shughullinishqa jiddiy kirishkenlikini, shundaqtimu bezi mesililerning diqqettin sirt qalghanliqini otturigha qoyup, mundaq dédi:
“ 90-Yillarning özidila bizning din, ichki siyaset mesililiri bilen shughullinidighan bir talay alimlirimiz, siyasetshunaslirimiz, dinshunaslirimiz din, yashlar, idé'ologiye sahelirini qolgha almisaq, ete-ögün buning éghir mesililerge élip kélish mumkinlikini eskertken idi. Shu waqitta rusiye wekilliri mundaq bolushi mumkin emes, héch qachan undaq bolmaydu, dégen pikirlerni ilgiri sürdi. Shuning bilen buninggha ehmiyet bérilmidi. Kéyin, mesilen, 2010-we 2011-yilliri bu qan töküshke élip keldi. Ésimizda, 2011-yili diniy ishlar komitéti özgertilip, agéntliq derijisige kötürüldi, yéngi qanun qobul qilindi. Shuning bilen ish pütti dédi. Lékin bu mesile hel qilin'ghandin köre, téximu éghir aqiwetlerge élip keldi. Bu yili aqtöbe we almatada orun alghan qanliq weqeler shuning yarqin ispati bolushi kérek”.

R. Jumali birer mehkime namining, birer lawazimning özgertilishidin, qanunlargha tüzitish kirgüzüshtin héch qandaq netije chiqmaydighanliqini ilgiri sürdi. U tünügün bolghan yighinda sözligen bezi emeldarlarning éytqanliridin ularning bügünki jiddiy ehwaldin, mesilining mahiyitini chüshinishtin tamamen yiraq ikenlikige közi yetkenlikini hem buninggha qattiq epsuslinidighanliqini bildürdi.

Siyasetshunas ghalim agélé'u'of bolsa, bu yili aqtöbe we almata sheherliride yüz bergen weqelerni térrorluq heriketler dep qarimaydighanliqini bildürüp, mundaq dédi: “Sewebi térrorchilar adette da'im özliri némini xalaydighanliqini, némini meqset qiliwatqanliqini, némini telep qilidighanliqini bildüridu. Almatadiki weqede adettiki qaraqchiliq heriketning bolghanliqi éniq. Aqtöbede yüz bergen weqedimu héch qandaq bir chaqiriqmu bolmighan. Peqet ular qandaqtur bir éqimning sho'ari bilen heriket qilghanliqini éytqan bolsimu, éniq néme meqsetni qoyghanliqi ammiwi axbarat wasitiliride yorutulmidi. Ular islam dölitini yaki xelipilik qurimiz dédimu, néme telep qilghanliqi heqqide bügün'giche éniq héch nerse éytilmidi”.

Gh. Agélé'u'of aqtöbe weqeside yashlarning qoral kötürüp chiqqanliqi seweblirini éniqlimay turup, uni térrorchiliq bilen baghlashning durus emeslikini, bügünki künde térrorchiliqning néme ikenliki hem uning belgiliri heqqide chüshendürüsh merkezliri yoq bolghanliqtin her xil köz qarashlarning peyda boluwatqanliqini bildürdi. U iraq, süriye we bashqimu döletlerge ketken qazaqistanliqlar üstide toxtilip, ularning wetinige qaytip kélishige mumkinchilik tughdurup, ulargha psixologiyilik yardem körsitishning lazimliqini, seweblirini éniqlashning muhimliqini, térrorchiliq we diniy esebiylikke qarshi söz üstide küresh qilishtin emeliyetke ötüshning zörürlükini tekitlidi.