Uyghur weziyiti analizchiliri xitay ölkiliridiki Uyghurlar weziyitige diqqet qiliwatqanliqini bildürdi

Muxbirimiz méhriban
2013.11.08
urumchi-basturush-5-iyul-305.jpg Ürümchi naraziliq namayishini basturush üchün ürümchige kirgen qoralliq eskerler. 2011-Yili iyul.
RFA

28- Öktebir tyen'enmén'ge hujum qilish weqesidin kéyin, da'irilerning xitay ölkiliridiki Uyghurlargha qaratqan cheklimilerni kücheytishi Uyghur közetküchilerning diqqitini qozghidi.Chet'ellerdiki Uyghur ziyaliyliridin élshat hesen ependi bu heqte toxtilip,“Weqedin kéyin da'irilerning Uyghurlargha qaratqan bésim,tekshürüp teqip qilishni kücheytip, xitay ölkiliridiki Uyghurlarni qoghlishi, emeliyette uchur alaqisi nispeten erkin bolghan xitay ölke, sheherliridiki Uyghurlarni tazilash herikitining yene bir dolqoni ikenlikini ilgiri sürdi.

Radi'omizgha kelgen uchur we inkaslardin melum bolushiche, 28 - öktebir tyen'enmén'ge aptomobil bilen hujum qilish weqesidin kiyin, béyjing qatarliq xitay sheherliride tirikchilik qiliwatqan Uyghurlar tekshürüsh obyéktigha aylan'ghan. Ularning kün almiqi téximu tesleshken. Merkizi milletler uniwérsitéti qatarliq herqaysi aliy mekteplerde we xitay ölkiliridiki “Shinjang sinipliri”da oquwatqan Uyghur oqughuchilargha qaritilghan teshwiqat - terbiye we nazaret kücheytilgen.

Mushtirilirimiz yollighan inkaslarda bayan qilinishiche, 28 - öktebir tyen'enméndiki hujum qilish weqesidin kéyin, tonulghan Uyghur ziyaliysi ilham toxti ependi ishlewatqan merkizi milletler uniwérsitétida, mektep da'iriliri mekteptiki bezi oqutquchilarni Uyghur oqughuchilarning heriket - pa'aliyetlirini közitishke we oqughuchilargha siyasiy idiyiwi terbiye bérishke orunlashturghan. Oqughuchilar yollighan inkaslardin melum bolushiche, bezi oqutquchilar ilham toxti mu'ellimning dersini anglawatqan oqughuchilarni izdep kélip, ulargha “Ilham toxti mu'ellimning dersini anglimasliq”, “Ilham toxtini izdimeslik”ke agahlandurghan.

Xitay sheherliridiki shinjang siniplirida oquwatqan Uyghur oqughuchilargha qarita milletler ittipaqliqi terbyisi, atizm terbiyisi qatarliqlar kücheytilip, oqughuchilarni shenbe, yekshenbe künliride mektep sirtigha ruxsetsiz chiqmasliq, intérnét toridiki diniy esebiylik we bölgünchilik idiyisi teshwiq qilin'ghan xewer - maqalilerni oqumasliq, jem'iyettiki gumanliq kishiler bilen izdeshmeslik agahlandurulghan. Oqughuchilarni yene körüshken dostliri we uruq - tughqanliri heqqide mektep teshkilige her waqit melum qilish telep qilin'ghan.

Roytérs agéntliqi, en'giliye b b s agéntliqi, nyuyork waqti qatarliq köpligen xelq'ara metbu'atlarning béyjing qatarliq xitay sheherliride turushluq muxbirliri ishligen xewerlerde, da'irilerning béyjing qatarliq sheherlerde tirikchilik qiliwatqan Uyghurlargha qarita teqip qilishni kücheytkenlikige tepsilatlar bayan qilin'ghan.

Mesilen, roytérs agéntliqining xewiride, shu xil qismetke yoluqqan naway memettursunning éytqanliridin neqil élip körsitishiche, 28 - öktebirdiki hujumdin kéyin da'iriler uning nawayxanisini taqiwetken. Kéyin u ijarige élip olturghan öyidinmu heydelgen. Uyghur biz torining xewer qilishiche, u yuqiriqidek ehwalgha yoluqqandin kéyin, saqchi orunlirigha bérip shikayet qilghan. Saqchilar uninggha “Peqet Uyghur bolghanliqi üchünla uning béyjingda turushigha yol yoqluqi” ni bildürüshken.

Amérikidiki Uyghur ziyaliysi siyasi analizchi élshat hesen ependi,radi'omizning ziyaritini qobul qilip, 28 - öktebir tyen'enmindiki hujum qilish weqesidin kéyin, béyjing qatarliq xitay sheher, ölkiliride, Uyghurlar uchrawatqan tekshürüsh, teqip qilinish hetta tutqun qilinish qatarliq ehwallarning barghanche éghirliwatqanliqini, téximu nurghun Uyghurning her xil bahanilerde öz yurtlirigha qayturulushi mumkinlikini, Uyghurlargha qaratqan bu qétimqi tekshürüsh, teqip qilish herikitining sewebliri heqqidiki qarashlirinimu otturigha qoydi. U bu heqte toxtilip, da'iriler xitay ölkiliride yashawatqan Uyghurlarning xitay sheherliridiki Uyghur rayonidin nispeten erkin bolghan intérnét qolayliqidin paydilinip,hökümet chekligen xewer - uchurlarni körüp közi échilip kétishtin ensirigenliki üchün Uyghurlargha qaritilghan teqip qilishni kücheytkenlikini ilgiri sürdi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.