En'gliye puqrasigha aylinish xongkongluqlarning qutulush yoli bolup qalamdu?

Ixtiyariy muxbirimiz ekrem
2020.06.03
xitay-qanun-qarshi-xongkong-namayish.jpg Xitayning xongkong toghrisidiki dölet bixeterlik qanunigha naraziliq bildürüp, xongkongdiki soda bazirida élip bérilghan namayishtin körünüsh. 2020-Yili 29-may.
AP

En'gliye bash ministiri jonson 3 milyon xongkongluqlargha en'gliye pasporti bérish mumkinlikini tilgha alghan.

Amérika awam palatasi we kéngesh palatasining yéqinqi mezgillerdin buyan Uyghurlar hem xongkongluqlargha da'ir bir yürüsh qanunlarni maqullishi xitay hökümitining küchlük naraziliqlirini qozghighan idi. Buninggha qarshi xitay hakimiyitining bir heptidin béri xongkong alahide memuriy rayonida “Dölet xewpsizliki qanuni” ni yolgha qoyushqa urunushi xongkong xelqining naraziliqini qozghapla qalmay en'gliye we amérika qatarliq gherb démokratik döletliriningmu eyibleshlirige uchrap kelgen idi.

En'gliye bash ministiri jonson 3-iyun küni taratqulargha söz qilip, eger xitay hökümiti xongkongda “Dölet xewpsizliki qanuni” ni yolgha qoysa, en'gliyening tamasha körüp qarap turmaydighanliqini, 3 milyon'gha yéqin xongkongluqlargha en'gliye puqraliq pasportini bérish arqiliq xongkongluqlargha ige chiqidighanliqini bildürgen.

“Firansiye awazi” radiyosining 3-iyundiki “Bash ministér jonson: eger xitay xongkong uslubidiki ‛dölet xewpsizliki qanuni‚ ni yolgha qoyushqa küchise, en'gliye xongkongluqlarni milyonlighan pasport bilen teminleydu” namliq xewiride bayan qilinishiche, 2-iyun en'gliyening bash ministiri jonson “Jenubiy xitay etigenlik géziti” ge qilghan sözide “Xitay hökümiti ilgiri xongkongluqlarning hazirqi halitini saqlap qélishqa wede bergen idi, emma hazir nurghunlighan xongkongluqlar turmush usulining ‛dölet xewpsizliki qanuni‚ ning tehditige yoluqushidin ensirimekte” dégen.

Jonson yene shularni tilgha alghan: “Eger xitay dawamliq mushundaq qilghan teqdirde en'giliyeliklerning wijdani mürisini qisip qoyup qarap olturushqa yol qoymaydu. Belki xongkongluqlargha yardem qilish en'gliyening mejburiyitidur. En'gliye ularni bashqa imkanlar bilen teminleydu.”

Xewerde tilgha élinishiche, hazir 350 ming xongkongluqlar en'gliye pasportigha ige bolup, yene 2 yérim milyondin 3 milyon'gha qeder xongkongluqlarning en'gliye pasportigha ériship en'giliyege köchüp bérip yashash hem xizmet qilish mumkinchiliki yuqiri iken. Shuning bilen birge ular eger en'gliye pasportigha érishse aldinqi künliridiki “Dölet xewpsizliki qanuni” gha qarshi élip bérilghan namayishlarda tutqun qilin'ghan yüzligen xongkongluqlargha oxshash xeterlik aqiwetlerdin saqlinip qalalaydiken hemde en'gliye hökümiti köchmenler nizamigha tüzitish kirgüzüp en'gliye pasportigha érishken xongkongluqlarning en'gliyede turush mudditini 6 aydin 1 yilgha uzartishi mumkin iken.

En'gliye tashqi ishlar ministérimu 3-iyun küni qilghan sözide “Xitayning oylinishqa waqti barliqini, xitay hökümitining xongkongning yüksek aptonomiyelik tüzümige we xelq'ara qanunlargha hörmet qilishi kéreklikini eskertken.”

Xongkongdiki qarshiliq heriketlirining yash rehberliridin xu'ang jiféngning “Gérmaniye awazi” radiyosigha bildürüshiche, xitay hökümiti mubada bu qanunni xongkongda yolgha qoysa, xongkongdiki qanche minglighan erkinlik jengchiliri béyjinggha apirilip soraq qilinidiken we türmilerge tashlinidiken.

Xitayning xongkongda “Dölet xewpsizliki qanuni” ni yürgüzüshtiki meqsidining xongkongluqlarnimu Uyghurlargha oxshash mustebit tüzüm astida bashqurushtin ibaret ikenlikini ilgiri sürgen Uyghur ziyaliysi enwer ehmet ependining bildürüshiche, en'gliye bash ministiri jonson otturigha qoyghan en'gliyening xongkongluqlarni en'gliye puxraliqi pursiti bilen teminlishi erkinliki künséri éghir tehditke yoluquwatqan xongkongluqlarning bixeterlikige kapalet qilish nuqtisidin zor ehmiyetke ige iken hemde jan'gha esqatidighan aqilane tedbir hésablinidiken.

“Gérmaniye awazi” radiyosi bu heqte 3-iyun élan qilghan “Jonson xongkonggha bilet tashlap, köchmenler nizamigha tüzitish kirgüzüshke wede berdi” namliq xewiride bayan qilinishiche, ötken hepte xitay xelq qurultiyi xongkongda “Dölet xewpsizliki qanuni” ni yolgha qoyushni testiqlap bir kündin kéyin en'gliye ichki ishlar ministiri priti patél bayanat élan qilip: “Eger xitayning ‛dölet xewpsizliki qanuni‚ xongkongda emeliyleshse en'gliye xongkong puqralirigha en'gliye puqraliqigha érishishning ishikini échiwétidu,” dégen. 7 Neper parlamént ezasi shu küni bash ministér jonsonni derhal tedbir qollinishqa chaqirghan.

Xewerde bayan qilinishiche, xitay hökümitining “Dölet xewpsizliki qanuni” xongkongning hazirqi aliy aptonomiyelik tüzülmisige xatime béridighan déktatorluq qorali bolup, bu qanun yolgha qoyulsa kishilik hoquq, démokratiye, erkinlik dégenler ghayib bolup xongkongning xitaydiki bashqa ölkilerdin perqi qalmaydiken. Halbuki, xitay hökümiti 1997-yili xongkongni en'giliyedin qayturup alghanda 50 yilghiche xongkongning mewjut sistémisini özgertmeydighanliqi toghrisida dunyagha wede bergen.


Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.